به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی تلویزیونی ۱۹ دی درباره‌ی گمانه‌زنی‌ها و مباحث جاری در فضای سیاسی کشور پیرامون رفتار جمهوری اسلامی در قبال برجام و وظایف امریکا در این خصوص، گفتند «ما هیچ اصراری نداریم، هیچ عجله‌ای نداریم که امریکا به برجام برگردد؛ اصلاً مسئله‌‌ی ما این نیست که امریکا به برجام برگردد یا برنگردد. آنچه مطالبه‌ی منطقی ما و مطالبه‌ی عقلانی ما است، رفع تحریمها است؛ این حقّ غصب‌شده‌ی ملّت ایران است.» این جملات مواضعی بود که رهبر انقلاب آن را به عنوان «سخن پایانی و قطعی» جمهوری اسلامی اعلام کردند.

در همین راستا، معاون سیاسی وزارت خارجه کشور، با بیان اینکه، در مسیر درستی حرکت می‌کنیم و فضای گفت‌وگوها سازنده و مثبت است، تاکید کرده است، باید بدانیم که این کار آسان نخواهد بود، بنابراین ما دوباره مذاکره خواهیم کرد و مذاکرات را از سر خواهیم گرفت.بزرگترین مانع احیای برجام این است که ایالات متحده تمایلی به متوقف کردن تحریمهای اعمال شده توسط دولت ترامپ ندارد. موضع ما این است که اگر ایالات متحده بخواهد به توافق هسته‌ای برگردد، علاوه بر تحریم‌های مرتبط با برجام، باید کلیه تحریم‌های اعمال شده توسط دولت قبلی را لغو کند.

عراقچی گفته است، ما تصمیم گرفته‌ایم مستقیماً به وضعیت نهایی برویم. اقدامات متقابل ایران در پاسخ به نقض برجام، مانند تولید اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد و استفاده از سانتریفیوژهای با عملکرد بالا، در این مراحل متوقف نمی‌شود، و اگر ایالات متحده همه تحریم‌ها را لغو کند، ما نیز به تعهدات خود عمل می‌کنیم.

گفتنی است، همزمان با خروج امریکا از برجام و وضع مجدد تمامی تحریم‌های تعلیق شده هسته‌ای، راهبرد جدیدی تحت عنوان «دیوار تحریم»در دستور کار تیم وقت سیاست خارجی امریکا در قبال ایران قرار گرفت. در این راهبرد جدید، بخش‌ها، سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی ایرانی که پیش‌تر در چارچوب مسائل هسته‌ای ادعایی ایالات متحده تحریم شده بودند این بار مبتنی‌بر وجوه ادعایی دیگر نظیر حمایت از تروریسم، نقض حقوق بشر، اشاعه سلاح‌های کشتارجمعی و ثبات‌زدایی منطقه‌ای تحت تحریم قرار گرفتند. نتیجه این درهم‌تنیدگی آن است که حتی اگر تحریم‌های به‌اصطلاح هسته‌ای رفع شوند، باز هم به‌دلیل طرح اداعاهای واهی و بی‌اساس، بخش‌ها، نهادها و سازمان‌های اصلی ایرانی از تور تحریمی امریکا نجات نخواهند یافت و به‌اصطلاح سایر اتهام‌های تحریمی نظیر ادعاهای حقوق بشری همچنان پابرجا خواهند ماند.

البته باید به این نکته اشاره کرد که موضوع لغو تحریمهای اقتصادی یک بحث است و چالش جبران خسارتهای سنگین اقتصادی وارد شده بر کلیت اقتصاد و مردم ایران بحث دیگر. هرچند به صورت کلی امریکایی‌ها تحریمهایی را علیه بخش نفت و بانک اقتصاد ایران اعمال کردند اما در سال‌های ۹۷ و ۹۸ از هر فرصتی برای برهم زدن فضای روانی کشور نیز استفاده کردند. به عنوان مثال دولت امریکا در نخستین اقدام بعد از خروج از برجام اعلام کرد با همکاری امارات متحده عربی یک شبکه مبادلات ارزی در ایران و امارات متحده را که در انتقال ارز به ایران نقش داشته را در فهرست تحریم قرار داد؛ یا اینکه، وزارت خزانه داری امریکا در بیانیه‌ای ۲۵ اردیبهشت اعلام کرد «ولی‌الله سیف»، رئیس بانک مرکزی ایران و یک مقام ارشد این بانک و یک بانک عراقی را بدلیل انتقال میلیونها دلار به ایران در فهرست تحریم‌ها قرار داده است. اقداماتی از این دست بعد از تحریم صادرات نفت و مبادلات بانکی کشور تنها برای اختلال در فضای روانی بازارها انجام شده و از همین مسیر خسارتهای جدی نیز به کشور وارد شد. بر همین اساس مسئولان کشور بایستی علاوه بر تلاش برای رفع تحریمهای عمده اقتصادی ازجمله در حوزه نفت و بانک، تکلیف جبران خسارتهای سنگین وارد شده به کشور را نیز روشن کنند.

* امریکا حاضر به بازگرداندن میلیاردها دلار ارزهای بلوکه شده ایران می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین اقداماتی که تحریم علیه ایران موجب شده، بلوکه شدن دلارهای نفتی و غیرنفتی ایران در کشور‌های دیگر است که در صورت لغو تحریم باید این دلارها به ایران بازگردد وگرنه لغو تحریم فقط روی کاغذ اتفاق افتاده است و مذاکراتی که به بازگشت ارزهای بلوکه شده ایران منجر نشود، فریبی بیش نیست.

پایگاه خبری آسیا تایمز اخیراً حجم کل دارایی‌های خارجی بلوکه‌شده ایران را ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده است. طبق اعلام رسمی مسئولان ایران، بیش از ۷ میلیارد دلار از پولهای ایران در کره جنوبی بلوکه شده، البته کره جنوبی تنها کشوری نیست که قسمتی از پول‌های حاصل از فروش نفت ایران را بلوکه کرد، چین، عراق، عمان و ژاپن نیز با وجود اینکه رابطه تجاری قوی با ایران داشتند و حتی برخی از این کشورها نسبت به دیگری دوست‌تر هم بودند، اما در برابر فشار ترامپ تسلیم شدند.

همتی رئیس کل بانک مرکزی، اخیرا حجم منابع ارزی بلوکه شده ایران در عراق را ۵ میلیارد دلار اعلام کرده بود. برخی منابع خبری هم اعلام کردند، با تحریم‌های اولیه و ثانویه‌ای که امریکا علیه ایران اعمال کرده، حدود ۴۰ میلیارد دلار منابع ارزی ایران در کشورهای دیگر مسدود شده است. چین با ۲۰ میلیارد دلار، هند با هفت میلیارد دلار، کره‌جنوبی با ۷ میلیارد دلار، عراق با ۵ میلیارد دلار و ژاپن با یک و نیم میلیارد دلار، کشورهای بدهکار به ایران به حساب می‌آیند.

این در حالی است که بنابر اخبار رسمی که قبل و هنگام تصویب برجام در سال‌های ۹۲ تا ۹۴ اعلام شده بود، حجم دلارهای بلوکه شده ایران بین ۴۵ تا ۵۰ میلیارد دلار اعلام شده بود.

با این حساب حداقل دلارهای بلوکه شده ایران با جمع بندی تمامی منابع خبری داخلی و خارجی ۴۰ میلیارد دلار است که در صورت موافقت امریکا با ورود به برجام باید آزاد شود درغیر این صورت لغو تحریمی صورت نگرفته و همه توافق روی کاغذ است و ارزشی برای ایران ندارد.

گفتنی است، ترامپ بعد از خروج از برجام در روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ با صدور یک فرمان اجرایی اعلام کرد قصد دارد تمامی تحریم‌هایی را که با فرمان‌های اجرایی باراک اوباما پس از اجرایی شدن توافق هسته‌ای اجرایی شده بودند از جمله تحریم‌های نفتی و بانک مرکزی را طی دوره‌های زمانی ۹۰ تا ۱۸۰ روزه دوباره اعمال کند. تمامی این تحریم‌ها مواردی هستند که بعد از ورود امریکا به برجام بایستی برداشته شوند:

طبق فرمان اجرایی ترامپ بعد از دوره ۹۰روزه تحریم‌های زیر از روز ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ علیه ایران اجرایی شدند:

-تحریم‌های مربوط به خرید یا اکتساب اسکناس‌های دلار امریکا توسط حکومت ایران؛

-تحریم‌های مربوط به تجارت ایران با طلا یا فلزات گرانبها؛

-تحریم‌های مربوط به فروش، عرضه، تأمین یا نقل و انتقال گرافیت، فلزات خام و نیمه ساخته مانند آلومینیوم و فولاد و صادرات یا نرم‌افزار برای یکپارچه‌سازی فرآیندهای صنعتی به ایران؛

-تحریم‌های مربوط به معاملات خرید یا فروش ریال ایران یا نگهداری حساب‌ها و وجوه عمده‌ای که در خارج از خاک ایران بر پایه ریال ایران نگهداری می‌شوند.

-تحریم‌های مربوط به خرید، پذیره‌نویسی یا تسهیل معاملات دیون حاکمیتی ایران؛ و

-تحریم‌های بخش خودروسازی ایران.

علاوه بر این، بعد از گذشت این دوره ۹۰ روزه، دولت امریکا مجوزهای برجامی صادر شده برای رفع تحریم‌های اولیه زیر را لغو کرد:

-مجوز واردات فرش و مواد غذایی از مبدأ ایران به امریکا و برخی مبادلات مالی مرتبط با آنها ذیل مجوزهای مربوط به «قانون تحریم‌ها و مبادلات ایران».

-فعالیت‌های انجام‌شده وفق مجوزهای صادر شده برای صادرات و بازصادرات هواپیماهای تجاری مسافربری و قطعات و خدمات مربوط به ایران؛ دولت امریکا دستور داد اشخاصی که بعد از رفع تحریم‌های امریکا علیه ایران وفق برجام وارد فعالیت‌های بالا شده بودند بایستی برای اجتناب از قرار گرفتن در فهرست تحریم‌های امریکا تا ۱۳ مرداد ۱۳۹۷ این فعالیت‌ها را به‌تدریج کاهش دهند. از جمله مهم‌ترین قراردادهایی که در این فهرست لغو قرار می‌گیرد، فروش هواپیما به ایران بود. پس از توافق هسته‌ای، شرکت بوئینگ قراردادی به ارزش ۲۰ میلیارد دلار برای فروش بیش از ۱۰۰ فروند هواپیمای مسافربری با ایران امضا کرده بود.

تحریم‌هایی که ۱۸۰ روز بعد از خروج امریکا از برجام در تاریخ ۴ نوامبر ۲۰۱۸ (۱۳ آبان ۱۳۹۷) علیه ایران اعمال شدند موارد زیر را شامل می‌شود:

-تحریم معامله با بخش‌های کشتی‌رانی و کشتی‌سازی ایران و عاملان بنادر شامل شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، خطوط کشتیرانی جنوب و وابستگان به آنها؛

-تحریم مربوط به معامله با شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفت‌کش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) و از جمله خریداری نفت، محصولات نفتی یا محصولات پتروشیمی از ایران؛

-تحریم‌های مربوط به مبادلات موسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران و موسسات مالی ایرانی که به موجب بند ۱۲۴۵ قانون اختیارات دفاع ملی برای سال مالی ۲۰۱۲ در فهرست تحریم قرار گرفته‌اند؛

-تحریم‌های مرتبط با ارائه خدمات پیام‌رسانی مخصوص مالی به بانک مرکزی ایران و دیگری موسسات مالی ایران که در بند ۱۰۴ قانون CISADA درباره آنها توضیحات لازم آمده‌است؛

-تحریم‌های مربوط به ارائه خدمات پذیره‌نویسی، بیمه یا بیمه اتکایی و تحریم‌های مربوط به بخش انرژی ایران.

-علاوه بر این، خزانه‌داری امریکا اعلام کرد حداکثر تا تاریخ ۵ نوامبر ۲۰۱۸ (۱۴ آبان ۱۳۹۷) دولت امریکا تحریم‌ها علیه افراد خارج‌شده از «فهرست افراد ویژه مشخص شده و بلوک شده» (SDN) و سایر فهرست‌ها را بار دیگر اعمال خواهد کرد.

-دولت ترامپ بعد از بازاعمال این تحریم‌ها تحریم‌های جدیدی علیه ایران، تحریم‌های جدیدی به بهانه‌های مختلف تروریسم علیه ایران اعمال کرد که در زیر به آنها اشاره شده است.

-وزارت خزانه‌داری امریکا سازمان بسیج مستضعفین و چند نهاد مالی و شرکت دیگر از جمله سه بانک ملت، پارسیان، مهر اقتصاد و شرکت‌های فولاد مبارکه و تراکتورسازی ایران را تحریم کرد.