به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران،پیشینه­‌ استفاده از ورق‌­های ورشویی در ایران به دوره صفویه می‌رسد اما دوران شکوفایی این هنر را به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره­‌ی پهلوی نسبت می‌دهند. ورق فلز ورشو که با نام ژرمن سیلور هم شناخته می‌شود، از کشورهایی چون آلمان و به ویژه از لهستان وارد ‌شده‌ است و به همین دلیل، هنرمندان ایرانی، نام ورشو را به این فلز دادند و این حرفه، ورشوسازی نام گرفت.

اعزام هنرمندانی از شهرهای  بروجرد و دزفول در اواخر دوره قاجار به کشور روسیه برای  فراگیری فنون و رموز ساخت این وسایل، باعث رشد و شکوفایی این رشته در این دو شهر شد، دواتگران شهر بروجرد که پیشینه­‌ای ۷ هزار ساله از هنر فلزکاری را در سابقه تاریخی خود داشتند با تغییر رویکرد به سمت ساخت وسایل ورشویی و اقبال عمومی در کشور برای نوشیدن چای باعث گسترش هر چه بیشتر این هنر در کشور عزیزمان شدند.

استان لرستان با قدمتی چند هزار ساله مرکز عمده‌­ا­ی در زمینه­‌ صنایع‌دستی بوده است و به دلیل موقعیت خاص فرهنگی و داشتن مردمانی سخت­‌کوش و متعلق به فرهنگی کهن، همواره از بعد صنایع‌دستی غنی و منحصر به فرد است.

صنعت فلزکاری با قدمتی بیش از ۷ هزار سال از زمره صنایع‌دستی کهن ایران است که نام این صنعت با نام استان لرستان آغشته شده است. در میان صنایع‌دستی ورشو آلیاژی از ۲۰%  نیکل، ۳۵% روی و ۴۵% مس به خوبی ذوب و به آسانی قالب­‌گیری می­‌شود. تاریخچه ورشوسازی در استان لرستان به قرن نوزدهم برمی‌گردد که وسایل پذیرایی چای از روسیه به ایران آمد.

آن زمان چلنگران و دواتگران بروجردی که با ابزارآلات فلزی مانند خیش، داس و ... سروکار داشتند به هنر ورشوسازی روی آوردند و به مرور استادان بنامی در بروجرد مطرح شدند، شهر بروجرد، به عنوان مرکز اصلی ورشوسازی و قلمزنی ورشو در ایران شناخته می‌شود و تنها شهری است که هنوز تعدادی کارگاه، موزه و هنرمندان فعال در این زمینه دارد. هنرمندان بروجردی با استفاده از فن چکش­‌کاری و خم­‌کاری که با دستگاه‌های ساده و نیروی بازوی هنرمند میسر بود، آثاری فلزی از ورق‌های ورشو خلق می‌کردند و ظروف بسیاری نظیر سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، می‌ساختند.

احداث موزه ورشو در بروجرد

تولید سماورهای زیبای ورشویی در بروجرد ادامه یافت و به نوعی سماورهای ورشویی بروجرد نماد این صنعت به شمار می‌­روند.  در حال حاضر سماورهای ورشویی در همه نقاط ایران مختص استادان ورشو­سازی بروجرد است. خانه تاریخی بیرجندی بروجرد به منظور احداث نخستین موزه ورشو اختصاص یافته ‌است. در تاریخ  ورشوسازی بروجرد استادانی از جمله مرحوم میناگر، مرحوم رئوفیان، مرحوم گلدوز و مرحوم شاد دل و مرحوم استاد محمد بادآور سازنده آخرین و بزرگ‌ترین سماور زغالی دست­‌ساز ایران که هم اکنون در خانه افتخار السلام بروجرد مستقر است پا به عرصه وجود نهاده و با تحمل مشکلات فراوان صنعت ورشو سازی را با دستان خود به اوج و تکامل رساندند.

در تیرماه سال ۱۳۹۱، مهارت و فن روی ورشو به شماره ۱۰۶۱ و در اسفند ۱۳۹۶، قلمزنی روی ورشو در شهر بروجرد به شماره ۱۵۶۰ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است، پرونده ثبت بروجرد به عنوان شهر ملی ورشو در سال ۱۳۹۸ مطرح و به تصویب رسید.

از آنجا که ماده خام صنعت ورشوسازی، یعنی آلیاژ ورشو، یک فلز وارداتی است، کم شدن میزان واردات این فلز، یکی از مشکلات توسعه صنعت ورشوسازی محسوب می‌شود. و همچنین ورشوسازان قدیمی یا از دنیا رفته‌­اند یا گرد کهولت توان کار را از آنها گرفته است از این رو بسیار حائز اهمیت است که این صنعت آمیخته با هنر تا جایی که امکان دارد ثبت و حفظ شود. این صنعت زیبا و منحصر بفرد در حال فراموشی بود که با حمایت‌های منسجم مسئولان شهر بروجرد و میراث‌فرهنگی استان و با برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی و ثبت نام بروجرد به عنوان شهر ملی ورشو تا حدود بسیاری جلوی این کار گرفته شد.

نام­‌گذاری میادین و خیابان‌ها به نام اساتید درگذشته این هنر، تاسیس دانشکده علمی و کاربردی ورشو،تجهیز و راه‌­اندازی موزه بزرگ ورشو در کنار اهمیت به تولید دوباره ورق ورشو از جمله فعالیت‌­هایی است که در دستور کار اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان قرار گرفته است.

* گزارش از  بامداد رجبی  کارشناس امور فرهنگی