به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران،کتاب اقتصاد دیجیتال برای دانشجویان رشته ارتباطات در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «مطالعات فضای مجازی»، «جامعه‌شناسی سازمان‌های رسانه‌ای»، «رسانه‌های نوین» و «اقتصاد رسانه» هر کدام به ارزش ۲ واحد تدوین شده است.

قطعاً اقتصاد دیجیتال بر بستر رقومی، شبکه‌ای، تعاملی، بازخوردی، غیرمرکزی و الگوریتمی جدید علاوه بر ساختار و نظام‌های اقتصادی، هم در روش‌های فرایندی و تراکنش‌های مالی و اداری و هم در شکل خدمات اقتصادی کار بدیعی است که می‌تواند به عنوان متن درسی و کتاب راهنما برای آشنایی با اقتصاد دیجیتال منبعی مناسب تلقی شود تا بستر دوفضایی‌شده اقتصاد جدید را شرح دهد.

این کتاب محصول کار گسترده روی قلمرو جدیدی از اقتصاد است که امروز اقتصاد پنجم جهان محسوب می‌شود و به مرور زمان بسیاری از کسب‌وکارها، امور مالی و بانکی و تبادلات مالی به این فضا وارد خواهند شد. ظهور هم‌زمان صنعت ارتباطات، شکل‌گیری شرکت‌های چندملیتی، فضای مشترک ارتباطی بر بستر اینترنت، اتصال دیوایس‌ها به کالاها، انبارهای نگهداری کالاها، فروش و خدمات پس از فروش و اتصال دیوایس‌ها، همه پدیده‌های مرتبط با بازار و کسب‌وکار مثل فرایندها، ساختارها، نهادهای اقتصادی، اطلاعات و حتی آدم‌ها را دگرگون ساخته است؛ همچنین تنوع و تشدید رقابت در بازارهای محلی، ملی و جهانی در کنار شکل‌گیری شبکه‌های توزیع‌شده در قالب مثلاً اسنپ حمل‌ونقل، اسنپ غذا و پوشاک و انواع اسنپ‌های جدید مرتبط با اقتصاد زندگی، شبکه‌ای جدید را گسترده که اقتصادهای خرد گذشته را به چالش کشیده است. عدم درک اقتصاد و بازار جدید می‌تواند به بحران‌های فراگیر بازارهای جدید منجر شود.

فهرست مطالب

سپاسنامه

مقدمه

بخش اول: تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی

فصل اول: تاریخ اقتصاد دیجیتال

فصل دوم: مفاهیم کلیدی اقتصاد دیجیتال

فصل سوم: مهارت‌های اقتصاد دیجیتال

بخش دوم: موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال

فصل چهارم: بهره‌وری مجازی و ظهور اقتصاد جدید

فصل پنجم: پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال

فصل ششم: رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال

فصل هفتم: ایمنی و امنیت در بازار برخط

بخش سوم: ظرفیت‌های جدید در اقتصاد دیجیتال

فصل هشتم: رایانش ابری و آثار اقتصادی آن

فصل نهم: فناوری بلاک چین و ارز مجازی

فصل دهم: بازار کار اقتصاد دیجیتال

فصل یازدهم: بانک‌داری الکترونیک و روندهای آینده

بخش چهارم: ایران و اقتصاد دیجیتال

فصل دوازدهم: چالش‌های اقتصاد دیجیتال در ایران

فصل سیزدهم: کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی

فصل چهاردهم: اقتصاد مقاومتی دیجیتال

جمع‌بندی: نظام یکپارچه اقتصاد دیجیتال؛ سیاست‌ها، ساختارها و روندها

واژه‌نامه توصیفی

کتابنامه

نمایه

کتاب اقتصاد دیجیتال با یک مقدمه شروع می‌شود و سپس در قالب چهار بخش شامل چهارده فصل موضوع بررسی می‌شود و با نتیجه‌گیری نهایی به پایان می‌رسد. در مقدمه طرح یک مسئله صورت گرفته و جایگاه اقتصاد دیجیتال تبیین شده است. در بخش اول تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی در سه فصل ارائه گردیده است. در بخش دوم درباره موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال مثل بهره‌وری مجازی، کار مجازی، پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال همراه با رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال و موضوع مهم ایمنی و امنیت اقتصادی دیجیتال در قالب فصول چهارم تا هفتم بحث کرده‌ایم.

بخش سوم کتاب به موضوع ظرفیت‌های جدید اقتصاد دیجیتال در حوزه رایانش ابری، فناوری بلاک چین و ارزهای مجازی و رمز ارزها، بازار کار اقتصاد دیجیتال و بانک‌داری الکترونیک اختصاص دارد که در فصول هشتم تا یازدهم تحلیل و تبیین شده‌اند. در بخش چهارم که شامل فصول دوازدهم تا چهاردهم می‌شود روی مباحث مرتبط با ایران و اقتصاد دیجیتال تمرکز شده و مباحثی همچون چالش‌های اقتصاد دیجیتال، کسب‌وکارهای دیجیتال و اقتصاد مقاومتی در اقتصاد دیجیتال ایران بررسی شده است. در نتیجه‌گیری پایانی تلاش کرده‌ایم تصویری از نظام یکپارچه اقتصادی دیجیتال، نه به عنوان یک اقتصاد جدا از اقتصاد آنالوگ، بلکه به عنوان یک نظام اقتصادی دو فضایی به‌هم‌پیوسته و یکپارچه ارائه دهیم.

با توجه به تأثیر شناختی مفاهیم و ابتکارهای اعمال شده در ساختار و طبقه‌بندی آن‌ها، در بخش نخست کتاب حاضر با عنوان «تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی» بر این موضوعات تمرکز می‌شود. در این بخش، سه فصل ارائه شده است که هر کدام بر یک جنبه مهم شناختی اقتصاد دیجیتال اختصاص دارد. در فصل اول «تاریخ اقتصاد دیجیتال»، خصوصاً مواجهه معرفت‌شناختی با اقتصاد دیجیتال، بررسی می‌شود. ما در این فصل، اقتصاد دیجیتال را به عنوان انقلاب صنعتی چهارم تحلیل و بر روند تغییر در مفهوم عملیاتی اقتصاد دیجیتال تمرکز کرده‌ایم. همچنین رویکردی مناسب را برای ارزیابی اقتصاد دیجیتال در شرایط جاری برگزیده‌ایم که خصوصاً بر ماهیت در حال انتقال اقتصاد دیجیتال و تغییر تمرکز از زیرساخت به دربرگیری دیجیتال توجه دارد.

در فصل دوم با عنوان «مفاهیم کلیدی اقتصاد دیجیتال» مجموعه گسترده‌ای از مفاهیم شامل: اقتصاد اطلاعاتی، اقتصاد الکترونیکی، اقتصاد اینترنتی، اقتصاد شبکه‌ای، اقتصاد دیجیتال، اقتصاد مبتنی بر همکاری، اقتصاد وبی، اقتصاد اپ، اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد اشتراکی و اقتصاد هوشمند به بحث گذاشته شده است. همان‌طور که در مباحث قبل اشاره شد، این تعاریف و طبقه‌بندی‌های درونی آن، یکی از مهم‌ترین پیشران‌های شناختی اقتصاد دیجیتال و زمینه‌ساز مواجهه خاص و سیاست‌گذاری تخصصی کشورها در مورد اقتصاد است.

در فصل سوم به «مهارت‌های اقتصاد دیجیتال» پرداخته‌ایم. هدف از این فصل نشان دادن مهارت‌های ضروری برای ورود به بازار کار به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر کاهش شکاف اقتصاد دیجیتال در جهان است. علی‌رغم فقدان معیارهای عمومی برای اقتصاد دیجیتال، داده‌های موجود اجازه می‌دهد تا به نتیجه‌گیری مناسب دست یابیم.

در فصل مهارت‌های اقتصاد دیجیتال، عرضه و تقاضای نیروی کار و شکل‌های جدید آن، چالش‌های عرضه و تقاضای نیروی کار، صلاحیت‌های جدید در بازار کار، بازمهندسی نظام آموزشی در جهت انطباق با بازار کار و بازتعریف رتبه‌بندی شغلی در بازار کار اقتصاد دیجیتال را مورد بحث قرار داده‌ایم که همه این موارد به کاهش چالش‌ها و آمادگی بیشتر برای توسعه اقتصاد دیجیتال منجر می‌شود.

بخش دوم این کتاب، «موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال» و از جمله مهم‌ترین آن‌ها را مورد کاوش قرار می‌دهد. این بخش متشکل از چهار فصل است. در ابتدای این بخش با عنوان «بهره‌وری مجازی و ظهور اقتصاد جدید» به تعریف بهره‌وری، شاخص‌ها و سطوح آن، نقش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در رشد بهره‌وری، رویکردهای نظری بهره‌وری و فناوری اطلاعات و ارتباطات، الگوهای رشد بهره‌وری، کار دوفضایی، الگوریتم‌ها، هوش مصنوعی، رباتیک و اینترنت اشیا پرداخته‌ایم و در نهایت نشان داده‌ایم که چگونه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، تقویت‌کننده و تسریع‌کننده بهره‌وری‌اند.

فصل پنجم کتاب با عنوان «پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال» به مجموعه مهمی از پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی در حوزه‌های اینترنت اشیا، صیانت از داده‌ها، فناوری هوش مصنوعی و رباتیک، بلاکچین و پروتکل‌های رمز ارزها اختصاص دارد. با توجه به خلأهای موجود در محیط قانونی کشور در حوزه اقتصاد دیجیتال، توجه به این پروتکل‌ها اهمیت مضاعف دارد.

در فصل ششم، «رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال» بررسی شده است. در این فصل، خصوصاً بر رویکردهای قانونگذاری، مسائل مالی و بانکی، رقابت و انحصار، حقوق مصرف‌کننده، مسائل حقوقی روندهای نوین، چالش‌های حقوقی و قانونی اقتصاد اشتراکی، مسائل حقوقی اینترنت اشیا و اینترنت همه اشیا، چالش‌های قانونی داده‌ها، بزرگ داده‌ها و داده‌های باز و زیست‌بوم قانونی اقتصاد دیجیتال ایران تمرکز شده است و در نهایت ظرفیت‌ها و چالش‌های قوانین و مقررات اقتصادهای دیجیتال موضوع بحث بوده‌اند.

«ایمنی و امنیت در بازار برخط»، عنوان فصل هفتم کتاب است که در این فصل ابتدا به تبیین مفهومی و گونه‌شناسی بازار برخط می‌پردازیم و سپس ساختارها و فرایندهای ایمنی، پروتکل‌های امنیتی، نرم‌افزارهای ضد تقلب و استانداردهای جهانی ایمنی بازار برخط را بررسی می‌کنیم و مشخصاً شش استاندارد تخصصی ایزو شامل: نظرات مصرف‌کننده آنلاین، فناوری اطلاعات، پوشاک و پرو دیجیتال، تجزیه‌وتحلیل دیجیتال و تجزیه‌وتحلیل وب، خدمات مالی و مدیریت شماره شناسایی شخصی و بانک‌داری و خدمات مالی تلفن همراه را تحلیل می‌نمائیم.

بخش سوم این کتاب به «ظرفیت‌های جدید در اقتصاد دیجیتال»، از جمله موارد اشاره شده قبل اختصاص دارد. در این بخش، در فصل هشتم، به «رایانش ابری و تأثیرگذاری اقتصادی آن» پرداخته شده است؛ مفهوم رایانش ابری، سیر تکاملی آن، ویژگی‌ها، مدل‌ها و کاربردهای مختلف آن در بنگاه‌های کوچک و متوسط، سازمان‌های عمومی و دولت بررسی و در نهایت، اهمیت و اثرگذاری آن در حوزه اقتصاد تحلیل شده است. سپس، در فصل نهم، «فناوری بلاکچین و ارز مجازی» را مطالعه کرده‌ایم که دو پدیده مهم تأثیرگذار بر نظام‌های اقتصادی از جمله نظام اقتصادی کشور ایران و همچنین نظام پولی و بانکی‌اند. با توجه به پیچیده بودن فناوری بلاکچین، در طول این فصل تلاش شده است خواننده به زبان ساده با روش کار بلاکچین آشنا شود. همچنین به کاربرد بلاکچین در قراردادهای هوشمند و آینده این فناوری توجه شده است. درخصوص ارز مجازی نیز، پس از معرفی این ارز، به گونه‌شناسی ارزهای مجازی و مقایسه پول الکترونیک با ارز مجازی پرداخته‌ایم و سپس، بیت‌کوین به عنوان پیشروترین ارز مجازی تحلیل شده است.

در فصل دهم، «بازار کار اقتصاد دیجیتال» مورد نظر بوده که طی آن الگوهای جدید کار، مزایا و معایب مدل‌های جدید کار و روابط شغلی، پلتفرم‌های کار دیجیتال، توسعه کارآفرینی دیجیتال، مدل کسب‌وکار باز، اپلیکیشن‌های کسب‌وکار و توسعه استانداردهای انطباق در بازار دیجیتال بررسی شده است. این فصل، از نظر آشنایی با یکی از مهم‌ترین جنبه‌های توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور ایران اهمیت دارد.

در فصل یازدهم، که آخرین فصل از بخش سوم کتاب است، «بانک‌داری الکترونیک و روندهای آینده» بررسی شده است. هدف از این فصل، صرفاً بازتاب بانک‌داری خصوصی نیست، بلکه مهم‌تر از آن، بیان تأثیر فناوری‌های نوظهور مؤثر بر بانک‌داری، خصوصاً فناوری بلاکچین و تأثیر آن بر نظام پولی و خزانه‌داری کشور است. این فصل متشکل از مباحثی درخصوص فناوری‌های اصلی مؤثر بر آینده بانک‌داری الکترونیک از جمله رایانش ابری، داده‌های بزرگ، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، اتوماسیون مبتنی بر فرایندهای رباتیک، فناوری‌های دفتر کل تسهیم‌شده و اینترنت اشیا می‌باشد. سپس، به نقش فناوری‌های مرکززدا بر آینده بانک‌داری الکترونیک، مدیریت نقدینگی و آینده دفاتر کل در بانک‌داری تجاری پرداخته‌ایم.

فصل دوازدهم به «چالش‌های اقتصاد دیجیتال در ایران» اختصاص دارد. در این فصل ابتدا به مهم‌ترین چالش‌های اقتصاد ایران پرداخته‌ایم که تورم، رکود و رشد اقتصادی ناپایدار، اشتغال و معضل بیکاری، وابستگی اقتصادی به نفت و اقتصاد تک‌محصولی، عدم شفافیت و فساد اقتصادی و مدیریت اقتصادی ناکارآمد، موارد تحلیل شده‌اند. سپس، دیجیتالی شدن اقتصاد و چالش‌های اقتصادی در ایران تبیین شده‌اند که ذیل آن اثر دولت الکترونیک، خدمات و محتوای دیجیتال بر اقتصاد، داده‌های باز، بزرگ‌داده‌ها و مسئله شفافیت اطلاعات در اقتصاد دیجیتال، اینترنت اشیا، اینترنت همه اشیا و خودکارسازی فرایندهای اقتصادی، هوشمندسازی و خودکارسازی، ضرورت توسعه توانمندی برای تغییر محیط کاری، مهارت‌های نرم و سخت در کاهش بیکاری و توسعه اشتغال دیجیتال به نحو کاربردی و راهبردی بررسی شده‌اند.

در فصل سیزدهم به «کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی» پرداخته‌ایم. در این فصل ابتدا کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی وضعیت‌شناسی و سپس، کسب‌وکارهای خرده‌فروشی آنلاین و فروشگاه‌های اینترنتی ایرانی، کسب‌وکارهای مبتنی بر حمل‌ونقل، کسب‌وکارهای حوزه مواد غذایی و رستوران‌ها و فین‌تک ایرانی بررسی شده‌اند. در ادامه درباره کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی از نگاه مسئله‌شناسی بحث کرده‌ایم که فهرستی منسجم، پرتعداد و کارآمد را دربر می‌گیرد. این فصل، راهکارهایی را برای زیست‌بوم کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی ارائه می‌کند که برای فعالان این حوزه یا علاقه‌مندان به آشنایی با کسب‌وکارهای دیجیتال و ارتباط آن با زمینه اجتماعی ایران راهگشا خواهد بود.

فصل چهاردهم به «اقتصاد دیجیتال مقاومتی» اختصاص دارد. در این فصل ابتدا به اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری و همچنین از نگاه متخصصان و اندیشمندان پرداخته شده است. سپس، برنامه‌ها و راهبردهای اقتصاد مقاومتی دیجیتال مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت درباره راهکارهای مقاوم‌سازی اقتصاد دیجیتال در ایران بحث شده است.

این کتاب با یک جمع‌بندی به پایان می‌رسد که در آن «نظام یکپارچه اقتصاد دیجیتال؛ سیاست‌ها، ساختارها و روندها» مورد بحث قرار گرفته است. یافته‌های ما نشان می‌دهد اقتصاد دیجیتال در مسیر دستیابی به رونق اقتصادی جایگاهی ویژه و رو به رشد دارد. همچنان که نسبت رو به افزایش ارزش اقتصاد دیجیتال به کل اقتصاد در جهان، تعادل اقتصادی سنتی را دستخوش تحول جدی کرده است، وضعیت این تناسب نیز در نظام اقتصادی ایران تأثیر مهمی خواهد داشت. اگرچه اثبات این اثرگذاری از طریق مباحث اقتصاد کلان امکان‌پذیر است، اما جایگاه عملی آن را باید در کوچک‌ترین نهاد اقتصادی، یعنی خانواده، مورد توجه قرار داد. بنابراین، بهره‌مندی خانواده ایرانی از آورده اقتصاد دیجیتال و درک اثر عینی آن بر بزرگ شدن اقتصاد خانواده، باید هدف اصلی اقتصاد دیجیتال یکپارچه و عدالت‌محور در کشور باشد.

کتاب اقتصاد دیجیتال تألیف حجت الاسلام والمسلمین سعیدرضا عاملی استاد ارتباطات دانشگاه تهران و مجتبی حاجی جعفری به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) به بهای ۵۵ هزار تومان منتشر شد.