به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم ، خورشید که از پشت نیزارهای هورالعظیم سر برمی‌آورد، زندگی در این تالاب پهناور جان می‌گیرد؛ صدای بال‌زدن پرندگان مهاجر در هم می‌آمیزد با همهمه ماهیگیرانی که تورهای خود را در آب پهن می‌کنند، حیات در هوراالعظیم جاری می‌شود.

هورالعظیم، با 300 هزار هکتار مساحت، یکی از آخرین بازماندگان تالاب‌های بزرگ بین‌النهرین است که 127 هزار هکتار از آن در مرزهای ایران و 300 هزار هکتار دیگر در عراق جای گرفته است. این تالاب همواره زیستگاه پرندگان نادری مانند حواصیل خاکستری، اردک سرسبز، پلیکان سفید و فلامینگو بوده و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های آبی جنوب غرب کشور شناخته می‌شود.

اما این تالاب تنها زیستگاه پرندگان و آبزیان نیست؛ هزاران نفر از ساکنان منطقه، از جمله دامداران و ماهیگیران، مستقیماً به آن وابسته‌اند. دامداران برای چرای گاومیش‌های خود به آب و پوشش گیاهی آن نیاز دارند و صیادان از صید ماهیان بومی مانند بیاح، بنی و گطان روزگار می‌گذرانند.  در واقع هورالعظیم، رگ حیاتی منطقه‌ای است که اقتصاد آن بر پایه دامپروری و ماهیگیری استوار است. با این حال، این تالاب که روزگاری یکی از مهم‌ترین منابع تأمین معاش مردم بومی بود، طی دو دهه گذشته با تهدیدهای جدی مواجه شده است.

خشکی هورالعظیم؛ میراث تلخ چاه‌های نفت

اواخر دهه 80، اولین ضربه سنگین به هورالعظیم وارد شد. حفاری چاه‌های نفت در بخش ایرانی تالاب آغاز شد و در سال‌های بعد، برای استخراج نفت در میادین نفتی یاران و آزادگان، بخش‌های وسیعی از آن خشک و تبدیل به دکل‌های نفتی و جاده‌های دسترسی شد. شرکت‌های نفتی برای جلوگیری از ایجاد مشکل در حفاری‌های خود، مانع ورود آب به بخش‌هایی از هورالعظیم شدند و این تصمیم باعث شد که مساحت تالاب  به شدت کاهش یابد. در برخی از سال‌ها، تصاویر ماهواره‌ای نشان دادند که بیش از 60 درصد بخش ایرانی تالاب خشک شده است.

.

ورودی رودخانه کرخه به هورالعظیم که این مسیر در زمان احداث راه‌های دسترسی نفت مسدود شده بود

اما این تنها تهدیدی نبود که هورالعظیم را درگیر خود کرد. خشکسالی‌های پی‌درپی، کاهش ورودی آب از سرشاخه‌های کرخه و احداث سدهای متعدد روی این رودخانه، ضربه دیگری بود که موجب افت شدید سطح آب تالاب شد. در سال‌های کم‌بارش، برخی مناطق هورالعظیم به بیابان تبدیل شدند و تالاب‌نشینانی که از هورالعظیم ارتزاق می‌کردند، وادار به ترک محلی زندگی آب و اجدادی خود شدند.

در کنار خشکسالی و فعالیت‌های نفتی، آتش‌سوزی‌های عمدی تهدید دیگری است که سال‌هاست هورالعظیم را درگیر کرده است. در تابستان‌های گرم خوزستان، شعله‌های آتش در نیزارهای تالاب زبانه می‌کشد. در بسیاری از موارد، این آتش‌سوزی‌ها عمدی و با هدف تغییر کاربری اراضی و یا کاهش پوشش گیاهی تالاب برای بهره‌برداری‌های خاص رخ می‌دهد. دود ناشی از این آتش‌سوزی‌ها نه‌تنها زندگی مردم محلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه باعث مرگ گسترده پرندگان، تخریب زیستگاه آبزیان و تشدید آلودگی هوا در منطقه می‌شود.

علیرغم تمام این تهدیدات،‌ شرایط هورالعظیم از سال 1396 تاحدودی بهبود یافته و اکنون با به جز مخرن شماره 5، سایر مخازن تالاب آب دارند و حیات در هورالعظیم در جریان است.

درحال حاضر قرار است که میدان نفتی سهراب در تالاب هورالعظیم توسعه پیدا کند و حدود 10 سال که نفت در انتظار مجوز ارزیابی محیط زیستی برای فعالیت خود است. درهمین حال سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به تجارب تلخ گذشته در میادین نفتی آزادگان و یاران اصرار دارد که تا زمانی که نفتی‌ها تمام ضوابط اعلام شده را اجرایی نکنند، خبری از مجوز نخواهد بود. در مقابل اما نفت معتقد است که آنها در یاران و آزادگان آزمون و خطا کرده و اکنون می‌توانند با کمترین آسیب به تالاب، استخراج نفت در میدان نفتی سهراب را انجام دهند.

نفت نه، عدم تأمین حقابه هور را خشکانده بود

در رابطه با این موضوع، محمد سارم‌پور؛  رئیس محیط زیست شرکت مهندسی توسعه نفت که در تالاب هوراالعظیم مشغول کار است به تسنیم می‌گوید: در حال حاضر، برداشت نفت از تالاب در ایران یک پروژه خاص و یونیک به حساب می‌آید. وقتی ما وارد این حوزه شدیم، در اواخر دهه 80، هیچ شرکتی در ایران تجربه برداشت نفت از تالاب‌ها را نداشت، به‌خصوص از تالاب هورالعظیم. این منطقه نه کاملاً محیط خشکی است و نه کاملاً محیط آبی، و از این نظر برداشت نفت از آن کار پیچیده‌ای به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: اگر محیط آبی باشد، مانند دریا، می‌توانیم تجهیزات مخصوص و دکل‌های دریایی را به آنجا بیاوریم. در این صورت، مانند محیط‌های آبی آفشور، دکل‌های با ارتفاع بیش از 15 تا 20 متر می‌زنیم. اما در این تالاب، قسمتی خشکی داریم و قسمتی از آن پرآب است و گاهی عمق آب به دو یا سه متر می‌رسد. در این شرایط، نمی‌توان از دکل‌های دریایی استفاده کرد، لذا باید به‌جای آن، پدهایی برای ایجاد یک سطح خشکی در این قسمت‌ها نصب کنیم تا امکان برداشت نفت فراهم شود.

 رئیس محیط زیست شرکت مهندسی توسعه نفت بیان کرد: حال این سوال مطرح می‌شود که چرا باید محیط تالاب را خشک کرد و آیا این کار به محیط زیست آسیب می‌زند؟ برای حل این مشکل، ما به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم زیر جاده‌ها و پدهایی که نصب می‌کنیم، کانال‌هایی ایجاد کنیم که به تبادل آب کمک کند، به این صورت که آبی که از یک طرف جاده می‌آید، از دریچه‌ها از طرف دیگر هم جریان یابد. این کار باعث می‌شود که اکوسیستم آبزی تالاب آسیب نبیند و تبادل آبی به‌درستی برقرار شود.

عبور لوله‌های نفت از هورالعظیم

سارم‌پور توضیح داد: در ابتدا تصمیم داشتیم روی پدها فقط یک چاه حفاری کنیم، اما با پیشرفت تکنولوژی و افزایش تجربه‌مان، متوجه شدیم که می‌توانیم بیشتر از یک چاه را در هر پد نصب کنیم. به همین دلیل، برخی پدها اکنون دارای سه یا چهار چاه هستند که این روش کارآیی بیشتری دارد و به برداشت نفت کمک می‌کند.

وی تأکید کرد: تجربه‌هایی که در میادین نفتی مانند آزادگان و یاران کسب کردیم، به ما آموخت که باید با کمترین آسیب به محیط، بیشترین بهره‌برداری را از منابع نفتی داشته باشیم. در شرایط تحریم، وقتی نمی‌توانستیم تجهیزات لازم را وارد کشور کنیم، مجبور شدیم به شیوه‌های مختلف و با عبور از تحریم‌ها، دستگاه‌هایی را برای جلوگیری از تخلیه نفت به محیط اطراف پیدا کنیم. تمام این تجربه‌ها و آزمون‌های ما اکنون در میدان سهراب به کار گرفته می‌شود، میدان نفتی که همه نگرانند که به سرنوشت آزادگان دچار شود. اما با توجه به مطالعات دقیق و تغییرات در طرح‌ها، میدان سهراب به‌طور ویژه طراحی شده است.

 رئیس محیط زیست شرکت مهندسی توسعه نفت گفت: به طور مثال، به‌جای 30 پد که قبلاً برای این میدان در نظر گرفته شده بود، تصمیم گرفتیم تعداد پدها را به 18 کاهش دهیم و روی هر پد سه چاه حفاری کنیم. برای کاهش آسیب‌های محیط زیستی، پدهای جدید نه در مرکز تالاب بلکه در نزدیکی جاده مرزی ایران و عراق احداث می‌شود. از همان جاده مرزی نیز برای دسترسی و ارتباط با پدها استفاده خواهیم کرد، به‌طوری که کمترین تخریب ممکن به محیط تالاب وارد شود.

سارم‌پور با بیان اینکه مهمترین نکته این است که خشک شدن تالاب هورالعظیم ناشی از برداشت نفت نیست و در حقیقت، علت اصلی مشکلات این تالاب، عدم تأمین حقابه است گفت: تا زمانی که آب به تالاب وارد نشود، نمی‌توان از احیای آن صحبت کرد. در سال 1398، سیلی که آمد نشان داد که وقتی آب به تالاب می‌رسد، این محیط به‌طور طبیعی زنده می‌شود. بعد از سیل نیز ما حدود 1500 میلیارد تومان برای بازسازی پدها، جاده‌ها و خطوط لوله‌ای که آسیب دیده بودند، هزینه کردیم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اتهاماتی که به برداشت نفت از تالاب وارد می‌شود، ناعادلانه است. ما در تلاشیم تا هم نفت را برداشت کنیم و هم از محیط زیست محافظت کنیم.

پول استخراج نفت به جیب همه رفت به جز بومیان!

برخلاف صحبت‌های نماینده نفت، سیدعبدالله؛‌ یکی از ماهیگیران تالاب هوراالعظیم معتقد است که استخراج نفت معیشت آنها را نابود کرده و پول آن به جیب مردم خوزستان نرفته است.

وی می‌گوید: از زمان پیش از انقلاب در هوراالعظیم همراه پدر و دو برادرم در هورالعظیم ماهیگیری می‌کردیم اما به دلیل جنگی که عراق علیه کشور ما شروع کرد، مدتی نیز کسب و کار ما مختل شد و به اهواز رفتیم. البته همان زمان بود که پدرم به جای تور، اسلحه در دست گرفت تا از خانه دفاع کند. پس از آتش‌بس بازهم به هور برگشتیم و ماهیگیری کردیم. معیشت ما تا اواخر دهه 80 پایدار بود تا زمانی که نفت به تالاب حمله کرد، ورود ما ممنوع شد، جاده کشیدند و چاه زدند و ماهی‌گیری از بین رفت.

وی ادامه داد: خشکی که هورالعظیم در زمان استخراج تجربه کرد از هر زمانی بدتر بود و خیلی از وابستگان و دوستان ما که همین پیشه ماهیگیری را اختیار کرده بودند، بیچاره کرد. بسیاری از ما به اهواز و آبادان رفتیم و برخی نیز در همین شرکت‌ها نفتی به عنوان کارگر و نگهبان مشغول به کار شدند.

این ماهیگیر گفت: الحمدلله اکنون اوضاع بهتر شده و صید ماهی را در فصول مجاز انجام می‌دهیم. هرچند که سال‌‌‌‌‌‌های کم‌بارش ما را نیز دچار مشکل می‌کند.

علیرغم نظرات شرکت نفت که استخراج را خلاف حفاظت نمی‌داند، تجربه تلخ گذشته باعث شده تا محیط زیست همچنان اعتمادی به فعالیت‌های نفتی نداشته و بر اصول سفت و سخت خود پایبند باشد. در این مدت نفتی‌ها چندین بار از طرق مختلف ازجمله مراجعه به شورای تأمین استان سعی کرده‌اند کار خود را بدون مجوز محیط زیست پیش ببرند اما فعلاً تلاش‌های آنها به در بسته خورده است.

آزموده را آزمودن خطاست!

در همین رابطه، موسی مدحجی؛ رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های محیط زیست استان خوزستان به تسنیم گفت: طرح توسعه میدان سهراب در سال گذشته به کمیته ارزیابی ارسال شده و طی این مدت، 8 مصوبه مهم در این کمیته تصویب شده است. مهم‌ترین بخش‌های این مصوبات شامل تهیه مطالعات ارزیابی، ارزیابی توان تاب‌آوری، انجام ارزش‌گذاری اقتصادی تالاب، بررسی آلایندگی‌ها و منابع آلاینده احتمالی، و امکان‌سنجی توسعه میدان در قسمت ایران (در غرب مرزی) است.

وی ادامه داد: همچنین، یکی از موضوعات مطرح‌شده کسب مجوزهای قانونی از مراجع بالادستی مانند شورای امنیت ملی یا مقامات مربوطه برای ادامه این توسعه در صورت ضرورت و اصرار بوده است. علاوه بر این، مصوبات شامل موضوعات پایش آنلاین و پایش‌های برخط نیز می‌شود.

رئیس اداره حفاظت از تالاب‌های محیط زیست استان خوزستان بیان کرد: از دیگر موارد تصویب‌شده، انجام مطالعات طرح جامع حفاظت و احیای تالاب و مطالعات اجتماعی‌اقتصادی معیشتی مربوط به جامعه محلی تالاب است. در حال حاضر، هیچ مجوزی برای طرح توسعه صادر نشده است و تنها وضعیت موجود بر اساس دو چاه موجود است. مجوزی که به این دو چاه داده شده، مربوط به خط لوله‌ای به طول 47 کیلومتر برای برداشت و انتقال نفت به واحدهای فرآوری میدان آزادگان است که هم‌اکنون برداشت نفت از میدان در حال انجام است.

مدحجی افزود:  تدبیری که پیشنهاد شده این است که مجموعه سهراب انتقال پدها را به مجاورت مرز در نظر گرفته و تعداد آنها را کاهش داده است. با این حال، پیش‌بینی ما این است که ممکن است آزموده را آزمودن خطا باشد و اتفاقات یاران و ‌آزادگان بازهم تکرار شود. از نظر بنده، این میدان طی 5 سال، 10 سال یا 20 سال بعد فاز دویی خواهد داشت و طبیعتاً این تخریب و آسیب‌هایی که به تالاب اعمال می‌شود، دوباره در آینده به وجود خواهد آمد.

وی تأکید کرد: در این راستا، ما درخواست مطالعات ارزیابی استراتژیک از مجموعه وزارت نفت کرده‌ایم که این مطالعات را انجام دهند، و طرح جامع حفاظت و احیای تالاب هم همزمان با آن انجام و اجرایی شود. در حال حاضر حدود 300 حلقه چاه در تالاب داریم و قرار است این تعداد به حدود 600 حلقه چاه در بازه زمانی 2 تا 8 سال اضافه شود. یعنی چیزی حدود دو برابر چاه‌های موجود در تالاب، که اگر تمهیدات لازم انجام نشود، آسیب‌های جدی به آن خواهد رسید. بنابراین باید برنامه‌ریزی دقیق انجام شود تا متناسب با آن، برنامه اجرایی طرح احیایی نیز به درستی پیاده‌سازی شود.

انتهای پیام/