خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: بعد از آغاز جنگ غزه و ادامه آن به مدت بیش از یک سال، چند کشور از جمله قطر و مصر تلاش‌های متعددی را برای دستیابی به آتش‌بس انجام داده‌اند. در این بین یکی از مهم‌ترین کشورهایی که در مقاطع مختلف تلاش‌های موثری در دستیابی به آتش‌بس انجام داد، قطر بود.

میانجی‌گری قطر در جنگ ۲۰۲۳ غزه

قطر به عنوان یک کشور کوچک عربی در خلیج فارس و متحد ایالات متحده، از زمان آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ نقش کلیدی و در عین حال حساسی در مذاکرات بین رژیم صهیونیستی و گروه‌های فلسطینی ایفا کرده است. در حالی که مصر با غزه همسایه است و ایالات متحده حامی اصلی رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود، نقش قطر ویژه بوده و از معدود کشورهای بی‌طرف بوده است. قطر نه تنها عملیات طوفان الاقصی از سوی حماس علیه رژیم صهیونیستی را محکوم نکرد، بلکه سیاست‌های تشدید کننده این رژیم را عامل این حمله دانست.

دوحه ۴۸ ساعت پس از آغاز جنگ، آمادگی خود را برای ایفای نقش میانجی اعلام کرد. اولین مرحله تلاش‌های قطر به توافق آتش‌بس موقت بین حماس و رژیم صهیونیستی در ۲۴-۲۱ نوامبر ۲۰۲۳ منجر شد. این آتش‌بس امکان مبادله ۵۰ اسیر صهیونیست و ۱۵۰ اسیر فلسطینی و توافق بر سر کمک‌های بشردوستانه به غزه را فراهم کرد. با آغاز سال ۲۰۲۴ نقش دوحه در فرایند دستیابی به آتش‌بس پررنگ‌تر شد. قطر در گفتگوهای پاریس در در ژانویه ۲۰۲۴ که با هدف ایجاد چارچوب مذاکره جهت تبادل اسرا میان حماس و تل‌آویو برگزار شد، حضور داشت. پیشنهاد مطرح شده در این مذاکرات با موافقت حماس و مخالفت نتانیاهو روبرو شد. دوحه در مذاکرات فوریه ۲۰۲۴ در پاریس نیز حضور داشت که بی‌نتیجه پایان یافت. در مذاکرات قاهره که در فوریه و مارس ۲۰۲۴ برگزار شد، شیخ محمد بن عبدالرحمان آل ثانی نخست وزیر و وزیر خارجه قطر حضور فعالی داشت.

در ۱۹ مارس ۲۰۲۴ پایتخت قطر شاهد دور مذاکرات غیر مستقیم حماس و رژیم صهیونیستی در چارچوب تلاش میانجی‌ها برای انعقاد توافق تبادل اسرا و آتش بس بود. هدف این مذاکرات، بحث بر سر پیشنهاد حماس بود که انعطاف قابل توجهی از خود نشان داده بود. حماس در ۶ مه ۲۰۲۴ در تماس با با نخست وزیر قطر و مدیر اطلاعات مصر با آتش‌بس موافقت کرد. اما رژیم صهیونیستی در روز بعد حملات گسترده‌ای به رفح در جنوب نوار غزه انجام داد. دوحه در ۱۶-۱۵ آگوست ۲۰۲۴ میزبان دور جدیدی از مذاکرات غیرمستقیم حماس و تل‌آویو با حضور میانجی‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بود اما نتانیاهو با اصرار بر دو شرط ماندن در محور فیلادلفیا و تفتیش همه آوارگانی که به شمال غزه برمی‌گردند با توافق مخالفت کرد. قطر در سپتامبر و دسامبر ۲۰۲۴ نیز میزبان مذاکرات آتش‌بس بود. در آخرین دور مذاکرات که در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۵ با میزبانی دوحه برگزار شد، پیشرفت قابل توجهی در مذاکرات آتش‌بس صورت گرفت. در نهایت شب ۱۵ ژانویه ۲۰۲۵ رسما توافق آتش بس و تبادل اسرا در غزه اعلام شد.

ابتکارهای قطر در فرایند مذاکرات

نخست‌وزیر قطر محمد بن عبدالرحمن آل ثانی در ۱۵ ماه گذشته بارها اعلام کرد که اولویت‌های دیپلماتیک قطر شامل «محدود کردن گسترش خشونت و چرخه درگیری در منطقه است» است. میانجی‌گری قطر ابتکاراتی را نیز در خود داشت. نخست وزیر این کشور برای تنظیم آتش‌بس، سفرهای بین‌المللی مختلفی را انجام داد. نخست وزیر قطر هم‌زمان هم با رئیس موساد و هیئت اطلاعاتی مصر دیدار کرد و هم با مقامات حماس در تماس بود. نمایندگان قطر در نوامبر ۲۰۲۳ با وجود نداشتن روابط رسمی به تل‌آویو رفتند تا آتش‌بس را حفظ کنند. نخست وزیر قطر در ژانویه ۲۰۲۴ به اروپا و آمریکا سفر کرد و حتی با رئیس سیا نیز دیدار کرد. در مجموع در طول دوره جنگ نخست وزیر، وزیر خارجه و امیر قطر از کانال‌های ارتباطی مختلفی برای تماس با همه طرف‌های ذینفع با هدف تنش‌زدایی، پایان دادن به جنگ، ایجاد یک کریدور بشردوستانه و آزادی اسرای باقی مانده استفاده کردند.

چالش‌های قطر در ایفای نقش میانجی

قطر طی این مدت با چالش‌های مختلفی در فرایند میانجی‌گری مواجه بوده است که عمده‌ترین آنها عبارتند از:

۱- یکی از این چالش‌ها عدم جدیت طرفین درگیر در جنگ بود. دوحه در مقطعی در نوامبر ۲۰۲۴ اعلام کرد که میانجی‌گری خود را تا زمانی که اسرائیل و حماس تمایل و جدیت خود را برای پایان دادن به درگیری نشان ندهند، به حالت تعلیق درآورده است.

۲- چالش دیگر، ایجاد فشار برای اخراج حماس و تعطیلی دفتر این گروه در دوحه بود. از آغاز جنگ غزه، قطر در معرض انتقادات رهبران صهیونیستی و بسیاری از کارشناسان غربی برای اخراج حماس قرار گرفت اما دستگاه سیاست خارجی این کشور با مخالفت با این موضوع اعلام کرد که هدف اصلی دفتر حماس در قطر وجود یک کانال ارتباطی است و این موضوع در مراحل قبلی به آتش‌بس کمک کرده است.

سیاستمداران صهیونیست و آمریکایی، قطر را متهم کردند که به دلیل وابستگی ایدئولوژیک می‌خواهد از حماس طرفداری کند. قطر در این مدت حتی زیر فشار مستقیم صهیونیست‌ها قرار گرفت تا از نفوذ خود برای آزادی مستقیم اسرا استفاده کند. الی کوهن وزیر خارجه این رژیم در یک اظهارنظر گفت که از جامعه بین‌المللی می‌خواهد قطر را نیز تحت فشار قرار دهد تا حماس را برای آزادی اسرا تحت فشار قرار دهد. مقامات قطر اعلام کردند که از این اظهارات متعجب و ناامید شده‌اند و چنین بیانیه‌های تحریک‌آمیزی می‌تواند میانجی‌گری را تضعیف کند.

قطری‌ها همچنین در مقاطع مختلف آشکارا نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و کابینه راست‌گرای او را به دلیل امتناع از تعهد به آتش‌بس و تغییر شرایط توافقنامه‌هایی که با مذاکره‌کنندگانش انجام می‌شود، سرزنش کردند. در یک نمونه شیخ تمیم آل ثانی امیر قطر در سخنانی در اکتبر ۲۰۲۴ در اجلاس مجمع گفتگوی همکاری آسیا گفت: «آنچه که اسرائیل در نوار غزه از یک سال گذشته تاکنون انجام می‌دهد، نسل‌کشی است و قطر پیش از این بارها درباره عواقب عدم محاکمه اسرائیل به خاطر جنایت‌های ضد بشری آن هشدار داده است. جهان همچنان شاهد تشدید خطرناک جنگی است که توسط مقامات رژیم اشغالگر اسرائیل در غزه به راه افتاده است. بدون رسیدن به صلح عادلانه با تشکیل کشور مستقل فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ هیچ امنیتی وجود نخواهد داشت. اسرائیل از ناتوانی و انفعال بین‌المللی برای گسترش شهرک‌سازی‌های خود در کرانه باختری استفاده می‌کند و این وضعیت را فرصتی برای اجرای نقشه‌های خود در لبنان می‌بیند.»

سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل