خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها – کورش دیباج: در حالی که اصفهان خود را برای میزبانی از ۱۳۰ شهر تاریخی جهان در سال ۲۰۲۷ آماده می‌کند و هم‌زمان مساجد تاریخی و حتی معاصر این شهر در حال ثبت جهانی هستند، تخریب یکی از مساجد قدیمی محله سیچان در قلب این شهر، نگرانی‌های زیادی را برانگیخته است. مسجد سیچان، که فراتر از کارکرد عبادی خود، به عنوان یک نماد فرهنگی، معنوی و زیباشناختی برای اصفهان و مردم این محله شناخته می‌شد، در اقدامی جنجالی تخریب شد. در شرایطی که اصفهان به عنوان شهری با هویت غنی و میراث جهانی شناخته می‌شود، چنین اقدامی باعث ایجاد سوالات زیادی درباره سیاست‌های شهری و نحوه مدیریت میراث فرهنگی در این شهر شده است. چگونه در شهری که میزبان نشست‌های بین‌المللی میراث فرهنگی است، این تخریب رخ می‌دهد؟

تخریب مسجد سیچان، لطمه به تاریخ معماری و هویت زیباشناسی شهر اصفهان

سیدرضا حسینی، معمار و پژوهشگر میراث فرهنگی، در خصوص این تخریب به خبرنگار مهر می‌گوید: «تخریب مسجد سیچان فقط یک حادثه نیست. این تصمیم نه‌تنها به تاریخ معماری اصفهان ضربه می‌زند، بلکه به هویت معنوی و زیباشناختی این شهر لطمه می‌زند. در واقع، این مسجد جزو آن دسته از بناهایی بود که ارتباط مستقیمی با روح و زندگی روزمره مردم داشت. معماری مسجد سیچان نه‌تنها نمایانگر سبک معماری محلی است، بلکه بیانگر یک زبان گویای فرهنگی است که در دل بافت شهری اصفهان جای داشت.»

وی ادامه می‌دهد: «هر مسجد در واقع یک مجموعه فرهنگی است که تنها از منظر عبادی اهمیت ندارد. مسجد سیچان، با تزئینات زیبا و سردری که نشان‌دهنده تاریخچه غنی این محله بود، جزو آثار فاخر معماری شهری محسوب می‌شد. زمانی که این بنا تخریب می‌شود، نه‌تنها یک اثر معماری از بین می‌رود، بلکه بخش زیادی از هویت معنوی و فرهنگی یک محله هم با آن از دست می‌رود. تخریب چنین بناهایی در حالی اتفاق می‌افتد که شهر اصفهان در حال آماده‌سازی خود برای میزبانی از شهرهای تاریخی جهان است و این تناقضی آشکار است.»

حسینی در نهایت به سوال بزرگ‌تری اشاره می‌کند: «آیا تنها معیار برای حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی، ثبت ملی آن‌ها است؟ مسجد سیچان نه‌فقط از نظر معماری، بلکه از جنبه معنوی و هویتی برای مردم محله و حتی اصفهان‌نشینان اهمیت داشت. به جای تخریب، باید آن را به‌عنوان یک میراث زنده فرهنگی نگهداری و تقویت می‌کردیم.»

آیا ارزش یک بنا فقط به قدمت و ثبت آن در فهرست آثار ملی بستگی دارد؟

مینا رضایی، فعال میراث فرهنگی که خود از نزدیک در جریان این تخریب قرار داشت، در این‌باره به خبرنگار مهرمی‌گوید: «تخریب مسجد سیچان، در نگاه اول شاید از نظر حقوقی توجیه شود، چراکه این مسجد در فهرست میراث ملی ثبت‌نشده بود. اما آیا این موضوع به این معنی است که چنین بناهایی فاقد ارزش معنوی و فرهنگی هستند؟ آیا می‌توانیم به سادگی بگوییم چون این مسجد به‌طور رسمی ثبت‌نشده، تخریب آن مشکلی ندارد؟»

وی ادامه می‌دهد: «یک سوال اساسی این است که آیا ارزش یک بنا فقط به قدمت و ثبت آن در فهرست آثار ملی بستگی دارد؟ مسجد سیچان یک نماد از هویت اجتماعی و فرهنگی مردم این منطقه بود. این مسجد، با تزئینات ویژه و طراحی خاص خود، نه‌تنها کارکرد مذهبی داشت، بلکه برای مردم محله به‌عنوان یک فضای اجتماعی و فرهنگی هم اهمیت زیادی داشت. تخریب چنین بناهایی باعث آسیب به حافظه جمعی مردم می‌شود و موجب می‌شود که نسل‌های آینده نتوانند ارتباط معنوی خود را با تاریخ و هویت فرهنگی‌شان برقرار کنند.»

این فعال میراث فرهنگی در ادامه تصریح می‌کند: «یکی از چالش‌های بزرگ این است که وقتی چنین بناهایی بدون هیچ توجهی به ارزش‌های معنوی و زیباشناختی‌شان تخریب می‌شوند، ما نمی‌توانیم ادعای حفاظت از میراث فرهنگی را داشته باشیم. در واقع، این موضوع نشان‌دهنده یک بی‌توجهی گسترده به حفظ آثار فرهنگی است. این در حالی است که اصفهان به‌عنوان شهری با میراث جهانی شناخته می‌شود و در آستانه میزبانی از نشست‌های جهانی است.»

با تخریب مسجد سیچان بخشی از هویتمان را گرفتند

مردم محله سیچان نیز در واکنش به تخریب مسجد به‌شدت معترض هستند. یکی از اهالی که در کنار مسجد بزرگ‌شده است، با ناراحتی به خبرنگار مهرمی‌گوید: «مسجد سیچان برای ما فراتر از یک ساختمان بود. این مسجد جایی بود که ما نه‌تنها برای نماز، بلکه برای اجتماع، برای گفتگو، برای حفظ ارتباطات محلی به آن مراجعه می‌کردیم. حالا که بخشی از آن را از دست داده‌ایم، احساس می‌کنیم بخشی از تاریخ و هویت‌مان را از دست داده‌ایم.»

وی ادامه می‌دهد: «این مسجد با کاشی‌های آبی زیبا و سردر که در آن نوشته شده بود ‘فادخلوها سلام’، نمادی از تاریخ و فرهنگ اصفهان بود. تخریب آن نه‌تنها آسیب به معماری تاریخی این محله وارد کرده است، بلکه به معنویت و فرهنگ مردم این منطقه نیز ضربه زده است. اگر چنین بنایی تخریب می‌شود، پس چرا باید به تاریخ و فرهنگ‌مان اهمیت دهیم؟»

یکی دیگر از اهالی محله با انتقاد شدید از این اقدام به خبرنگار مهرمی‌گوید: «چطور ممکن است در شهری که خود را مرکز میراث جهانی می‌داند، چنین تخریبی اتفاق بیفتد؟ ما به‌عنوان مردم محله احساس می‌کنیم که ارزش‌های فرهنگی ما نادیده گرفته شده است. این مسجد برای ما بخشی از هویت معنوی و اجتماعی‌مان بود، و حالا این بخش از ما نابود شده است.»

این اقدامات تخریبی نشان دهنده خوب نبودن اصفهان برای میزبانی از شهرهای تاریخی جهان است

رضا کرمی، اصفهان‌شناس و پژوهشگر تاریخ معماری، در این زمینه به خبرنگار مهرمی‌گوید: «اصفهان شهری است که نه‌تنها به لحاظ تاریخی، بلکه به لحاظ معنوی و زیباشناختی اهمیت بسیاری دارد. مسجد سیچان، با تمام سادگی‌اش، بخشی از هویت این شهر بود. تخریب آن، در واقع نشان‌دهنده بی‌توجهی به ارزش‌های فرهنگی و معنوی این شهر است. این مسجد می‌توانست نمادی از تحول معماری ایرانی-اسلامی و بخشی از تاریخ اصفهان باشد.»

وی می‌افزاید: «اگر اصفهان می‌خواهد در سال ۲۰۲۷ به‌عنوان میزبان مجمع شهرهای تاریخی جهان شناخته شود، باید اقدامات عملی در جهت حفظ این آثار انجام دهد. تخریب مسجد سیچان نه‌تنها ضربه‌ای به تاریخ محله سیچان، بلکه به هویت فرهنگی و زیباشناختی اصفهان وارد می‌کند. چنین تخریب‌هایی تنها نشان‌دهنده بی‌توجهی به تاریخ و فرهنگ این شهر است و می‌توان نتیجه گرفت با این اقدامات تخریبی اصفهان میزبان خوبی برای میزبانی از شهرهای تاریخی جهان نیست.»

بر اساس صحبت‌های کارشناسان و مردم محلی می‌توان نتیجه گرفت تخریب مسجد سیچان، فراتر از یک اقدام تخریبی ساده، به یک علامت سوال بزرگ تبدیل شده است. در شهری که خود را به‌عنوان میراث‌دار تاریخ و فرهنگ جهانی معرفی می‌کند و در آستانه میزبانی از شهرهای تاریخی جهان است، چنین تصمیماتی نه تنها ضربه‌ای به هویت معنوی مردم اصفهان می‌زند، بلکه به سادگی از کنار ارزش‌های فرهنگی و زیباشناختی آن عبور می‌کند. اصفهان نیازمند توجه بیشتر به حفاظت از میراث فرهنگی و معماری خود است تا در جهانی که میراث فرهنگی بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه قرار دارد، بتواند هویت خود را حفظ کند.