به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران،امید رحیمی دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل و دبیر حوزه بین الملل اکونیوز خراسان رضوی در یادداشتی آورده است؛شکل‌گیری سازمان همکاری شانگهای در سال 2001 بر اساس یک الگوی نهادگرایانه به روز شده و نوین در سازمان‌های منطقه‌ای اوراسیایی انجام گرفت. سازمانی که در آن استقلال رأی اعضا به وضوح بیشتر بود، به مراتب ماهیت اقماری کمرنگ‌تری داشت و برابری نسبی حقوقِ اعضای کوچک و بزرگ در آن نمایان‌تر بود. همین موضوع نیز سبب شد تا این سازمان بتواند با موفقیت بیشتری فرایندهای توسعه کمی و کیفی را طی کند. ریاست دوره‌ای ازبکستان بر این سازمان با توجه به رویکردهای هم‌افزایانه، چندجانبه‌گرا، عملگرایانه و توسعه‌محور منطقه‌ای این کشور به نظر می‌رسد فرصت‌های بیشتری را پیش‌روی این سازمان قرار داده است.

در وهله نخست باید تأکید کرد که ریاست دوره‌ای ازبکستان در دوره حساس و مهمی به وقوع پیوسته که هم‌زمان با توسعه شانگهای با عضویت ایران است. این امر به معنای افزایش گستردگی جغرافیایی شانگهای و پیچیدگی مضاعف فرایندها و تصمیمات آن است. درعین‌حال این شرایط می‌تواند متضمن یک بلوغ نهادی در این سازمان باشد. رویکردهای منطقه‌ای و میان‌منطقه‌ای ازبکستان در دوره ریاست جدید عاملی است که می‌تواند این بلوغ را به حداکثر برساند.

ازبکستان از سال 2017 به بعد روند توسعه داخلی و خارجی جدیدی را آغاز کرده و سیاست خارجی هم‌افزایانه برد-برد منطقه‌ای را در پیش گرفته است. این موضوع یک ارتقاء کیفی در برآیند سیاست خارجی کشورهای منطقه آسیای مرکزی را نیز در بر داشته است. این کشور همچنین تلاش کرده تا در موضوعات امنیتی منطقه‌ای با رویکردی عملگرایانه همواره بهترین گزینه ممکن برای منافع مشترک منطقه‌ای را برگزیند و منافع امنیتی، اقتصادی و سیاسی خود را همواره در یک دینامیسم چندجانبه جست‌و‌جو کند. از این منظر است که شاهد تلاش‌های میانجی‌گرانه این کشور برای صلح در افغانستان در دوره حضور دولت اشرف غنی و درعین‌حال، حمایت از ثبات و امنیت افغانستان حتی در دوره حکومت طالبان بر این کشور بودیم. موضعی که دارای دو ویژگی مهم «عملگرایی» و «چندجانبه‌گرایی» بوده است. در این راستا توسعه ابتکارهایی نظیر اتصال آسیای مرکزی و جنوبی در چارچوب نگاه‌های عملگرایانه و توسعه‌ای سازمان همکاری شانگهای با ابتکار ازبکستان و افزایش پیوند ژئواکونومیکی کشورها و مناطق عضو را نیز شاهد باشیم. تزریق این رویکرد به سازمان همکاری شانگهای و توسعه آن در یک اشل بزرگ‌تر موضوعی است که می‌تواند به نوعی انفعالِ نسبی شانگهای در چنین موضوعاتی را برطرف نماید. طراحی بیش از 80 رویداد در دوره ریاست بر شانگهای و ارائه ابتکارهای متعدد در طول چهار سال اخیر نیز نشانه‌ای از تقویت رویکرد چندجانبه‌گرای ازبکستان است که می‌تواند منجر به ارتقاء نقش منطقه‌ای شانگهای و افزایش اثرگذاری آن شود.

درعین‌حال رویکرد دیگری که ازبکستان در قبال شانگهای در پیش گرفته است، بسط حوزه‌های کارکردی شانگهای است. شوکت میرضیایف در عین مشارکت ازبکستان در برنامه‌های امنیتی شانگهای نظیر مبارزه با تروریسم، به وضوح از برنامه‌های جدید اقتصادی، فناورانه و توسعه‌محور در شانگهای سخن گفته است. این موضوع نشان از نگاهِ نوین و موسع ازبکستان به مقوله امنیت دارد که متناظر با رویکردهای جدیدی نظیر مکتب کپنهاگ، امنیت را فراتر از صرف مقولات نظامی می‌بیند. در این رویکرد، تکنولوژی، اقتصاد، محیط زیست، مبادلات فرهنگی و ... همگی بخشی از امنیت بوده و می‌توانند امنیت‌ساز باشند. موفقیت رویکردهای ازبکستان در شانگهای در این زمینه و نهادینه شدن آن‌ها در شانگهای موضوعی است که می‌تواند نقشی مشابه و هم‌تراز با سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) برای شانگهای در آسیا فراهم آورد.

در کنار این مزیت‌ها اما نباید شرایط دشواری را که ازبکستان در آن ریاست شانگهای را بر عهده گرفته است، نادیده انگاشت. این ریاست در حالی آغاز شده که جنگ در اوکراین سطح تنش‌های میان روسیه و کشورهای غربی را به بالاترین سطح ممکن رسانده و در تعاملات چین با آمریکا پیرامون مسائلی همچون تایوان، شاهد چالش‌هایی هستیم. این وضعیت منجر به قطبی‌سازی (پولاریزاسیون) روابط در نظام بین‌الملل شده و می‌تواند فعالیت و عملکردهای شانگهای را با خلل و چالش‌هایی مواجه کند.