به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران ,پدیده زیرمیزی علاوه بر خدشه‌دار کردن اعتماد عمومی به جامعه پزشکی، منجر به افزایش هزینه‌های درمانی و بی‌عدالتی در دسترسی به خدمات سلامت می‌شود. این گزارش به بررسی علل و ارائه راهکارهای جامع برای مقابله با این معضل می‌پردازد. هدف از این گزارش، شناسایی دقیق زمینه‌های بروز زیرمیزی، ارائه تحلیل‌های علمی از پیامدها و پیشنهاداتی برای سیاستگذاری، اجرایی‌سازی و فرهنگ‌سازی است تا از طریق یک رویکرد چندوجهی، کاهش قابل توجه‌ای در پدیده زیرمیزی حاصل شود.

علل ریشه‌ای زیرمیزی

قانون‌گذاری ناکافی و خلاهای قانونی
نبود چارچوب دقیق برای تعریف زیرمیزی و تفاوت آن با پرداخت‌های مشروع یا هدایا.
تعریف مجازات‌های بازدارنده برای ارائه‌دهندگان زیرمیزی و واسطه‌ها و نبود انسجام در سطح ملی.
کمبود روشنایی در حوزه تعرفه‌های خدمات درمانی و شیوه‌های پرداخت معین.
نبود ضمانت‌های قانونی کافی برای افشای تخلفات در محیط‌های درمانی بدون ترس از تعقیب و تلافی.

نظارت و بازرسی ضعیف
فقدان سیستم‌های بازرسی منسجم و سازمان‌یافته در همه مراکز درمانی اعم از دولتی و خصوصی.
ناکارآمدی در گزارش‌دهی تخلفات و عدم وجود کانال‌های محرمانه و مطمئن برای کارکنان و بیماران.
کمبود منابع انسانی و فنی برای اجرای بازرسی‌های منظم، بازرسی‌های سرزده و تحلیل داده‌های تراکنش‌ها.

مشکلات اقتصادی و معیشتی جامعه پزشکی
فشارهای اقتصادی به گروه‌های مختلف از جمله پزشکان عمومی، متخصصان و پرستاران با وجود سطوح درآمدی متفاو‌ت.
تورم بالا، کاهش ارزش پول ملی و افزایش هزینه‌های زندگی که ممکن است انگیزه برای دریافت مبالغ اضافی را افزایش دهد.
ناهمگونی دستمزد و ناهمسو بودن با سطح کارایی، ساعات کاری و بار مراقبتی، به‌ویژه در محیط‌های پرترافیک شهری و مناطق کم‌جمعیت.
فرهنگ‌سازی ضعیف و پذیرش اجتماعی
پذیرش «هدیه» یا «شتاب‌دهنده» به صورت ناخودآگاه در برخی بخش‌های جامعه پزشکی و بیماران، به عنوان رفتار رایج یا معمول.
نبود فرهنگ پاسخگویی عمومی و ترویج اخلاق حرفه‌ای به عنوان یک ارزش اجتماعی.
نبود روایت‌های مثبت از اخلاق حرفه‌ای در رسانه‌ها یا تضاد با پیامدهای منفی زیرمیزی.

نبود شفافیت در تعرفه‌گذاری و هزینه‌ها
ابهام در تعرفه‌های مصوب دولتی و تفاوت تعرفه‌های واقعی خدمات در مراکز مختلف.
نبود انتشار گسترده و دقیق تعرفه‌های خدمات، یا به‌روزرسانی‌های منظم و منتشر شده برای عموم.
کمبود شاخص‌های شفافیت در هزینه‌های جانبی و هزینه‌های پنهان در طول فرایند درمان.

سیستم ارجاع ناکارآمد
وجود سلسله مراتب ارجاع ناقص و نبود اصول روشن برای ارجاع بیماران به سطوح مختلف درمانی.
افزایش مراجعات غیرضروری به پزشکان متخصص و در نتیجه فرصت‌های بیشتر برای دریافت زیرمیزی
نبود سامانه‌های یکپارچه برای پیگیری تاریخچه ارجاعات و تناسبات بین خدمات.

راهکارهای مقابله با زیرمیزی
الگوی راهبردی: رویکردی چندبعدی، با تأکید بر شفافیت، حمایت اجتماعی، و کارایی سیستم. در ادامه، هر دسته از راهکارها با توضیح دقیق، گام‌های اجرایی، معیارهای سنجش اثر و نمونه‌های اجرایی ارائه می‌شود.

الف) راهکارهای قانونی و نظارتی

1. تقویت قوانین و جرم‌انگاری صریح

• تعریف روشن زیرمیزی و تفاوت آن با مبالغی مانند هدایا یا شایسته‌های درمانی.

• تصویب مجازات‌های بازدارنده برای دریافت‌کنندگان زیرمیزی، واسطه‌ها و سازمان‌هایی که از این عمل سود می‌برند.

• ایجاد سازوکارهای گزارش‌گیری امن و محرمانه برای کارکنان و بیماران، با حفاظت از هویت گزارش‌دهندگان.

• تعیین مجازات‌های اجرایی نظیر ابطال مجوزها، جریمه‌های سنگین یا توقف موقت فعالیت مراکز.

2. افزایش نظارت و بازرسی

• ایجاد یا تقویت نهادهای ملی نظارت بر سلامت با اختیار بازرسی‌های سرزده و دسترسی به سوابق مالی مراکز.

• تعیین استانداردهای بازرسی مشخص همراه با ابزارهای ارزیابی عملکرد (Audit standards)، شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) و زمان‌بندی بازرسی‌ها.

• ایجاد تیم‌های بازرسی تخصصی در حوزه‌های مالی، اخلاق حرفه‌ای و کیفیت خدمات درمانی.

• گزارش‌دهی عمومی از نتایج بازرسی‌ها و اعمال اقدامات تنبیهی یا اصلاحی.

3. ایجاد سامانه جامع گزارش‌دهی تخلفات

• طراحی سامانه امن و محرمانه برای گزارش تخلفات مالی و اداری در حوزه سلامت، با امکان گزارش‌گیری به صورت ناشناس یا با حفظ هویت.

• پشتیبانی از کانال‌های متعدد: تماس تلفنی، پیام‌رسان امن، وب‌گاه، اپلیکیشن و فرم‌های کاغذی در نقاط خدماتی.

• حفاظت از گزارش‌دهندگان و تضمین پیگیری‌های قانونی، پیگیری حقوقی و پاسخ به گزارش‌ها با بازه‌های زمانی مشخص.

• گزارش‌گیری منظم و شفاف از تخلفات به مقامات بالا و مجلس یا نهادهای تصمیم‌گیر.

4. شفاف‌سازی تعرفه‌ها و هزینه‌ها

• انتشار عمومی تعرفه‌های مصوب دولت و تعرفه‌های واقعی ارائه شده توسط مراکز درمانی، با نسخه‌های به‌روز شده.

• استانداردسازی هزینه‌های خدمات پایه و هزینه‌های جانبی، با توضیح دقیق مبانی محاسبه.

• ایجاد پنل یا پایشگر شفاف برای بیماران که بتوانند هزینه‌های دریافتی را مقایسه کنند.

• اعمال نظارت مستمر برای جلوگیری از افزایش غیرمجاز تعرفه‌ها یا هزینه‌های پنهان.

5. تشدید برخورد با دلالان سلامت

• شناسایی افراد یا سازمان‌هایی که به عنوان واسطه در دریافت زیرمیزی عمل می‌کنند.

• پیگرد قانونی با جریمه و اقدام انتظامی و اداری علیه این افراد.

• ایجاد آگاهی عمومی درباره نقش دلالان و راه‌های برخورد با آن‌ها.

ب) راهکارهای اقتصادی و حمایتی

1. اصلاح نظام پرداخت و تعرفه‌گذاری

• بازنگری جامع تعرفه‌های پزشکی با مشارکت انجمن‌های علمی، کانون‌های صنفی و نهادهای مربوط.

• همسو کردن تعرفه‌ها با سرمایه اقتصادی خانوار و توان پرداخت عمومی، در عین حفظ بالندگی و تشویق برای کیفیت خدمات.

• ایجاد مدل‌های پرداخت مبتنی بر ارزش یا ROE (Return on Excellence) برای تشویق ارائه‌دهندگان به حفظ کیفیت و کاهش فرصت برای زیرمیزی.

• شفاف‌سازی نحوه محاسبه تعرفه‌ها و توزیع منابع، با انتشار گزارش‌های سالانه مالی.

2. حمایت‌های معیشتی و رفاهی از کادر درمان

• افزایش حقوق و مزایا، بهبود خدمات رفاهی و پشتیبانی‌های شغلی (مثلاً بیمه‌های تکمیلی، پاداش‌های شایسته، مزایای بازنشستگی و کارایی).

• برنامه‌های حمایتی برای کاهش فشارهای اقتصادی مرتبط با هزینه‌های زندگی، مسکن و حمل‌ونقل برای کادر درمان.

• ایجاد مکانیزم‌هایپاداش برای عملکرد اخلاقی و رعایت اصول حرفه‌ای.

3. بیمه همگانی کارآمد

• تقویت و گسترش پوشش بیمه‌های پایه و تکمیلی برای کاهش سهم پرداختی از جیب بیماران.

• تعیین الگوی سهم پرداخت‌های متمرکز و مستمر برای خدمات با ارزش.

• کاهش بی‌عدالتی‌های مالی با پوشش مناسب برای خدمات ضروری و خدمات پیشگیرانه.

ج) راهکارهای فرهنگی و آموزشی

1. آموزش و فرهنگ‌سازی مستمر

• طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی اخلاق حرفه‌ای، حقوق بیماران و مبانی حقوق عمومی برای جامعه پزشکی و در سطح مدارس و دانشگاه‌ها.

• ارائه دوره‌های آموزشی همگانی درباره مضرات و پیامدهای زیرمیزی، از جمله اثرات بر دسترسی به خدمات، اعتماد سلامت و سلامت اقتصادی خانواده‌ها.

• انتشار منابع آموزشی به زبان ساده برای بیماران در مراکز درمانی و رسانه‌های عمومی.

2. تقویت وجدان کاری و تعهد حرفه‌ای

• ایجاد برنامه‌های توسعه حرفه‌ای اخلاقی از جمله کارگاه‌ها، سمینارها و دوره‌های مهارت‌های ارتباطی با بیماران.

• تشویق به فرهنگ پاسخگویی و پذیرش اشتباه و خطا با فرایندهای بازنگری و اصلاح.

• استفاده از مدل‌های نقش‌آفرینان اخلاقی در تیم‌های درمانی برای انتقال ارزش‌های حرفه‌ای.

3. ایجاد کمیته‌های اخلاق در مراکز درمانی

• تشکیل یا تقویت کمیته‌های اخلاق حرفه‌ای با ترکیبی از پزشکان، پرستاران، کارشناسان حقوقی و نمایندگان بیماران.

• وظایف شامل رسیدگی به شکایات، بررسی تخلفات، و ارائه راهکارهای بهبود فرایندها و رفتار حرفه‌ای.

• ایجاد ثبات در فرایندهای رسیدگی و حفظ رازداری و عدالت در تصمیم‌گیری‌ها.

4. رسانه‌ای کردن موارد تخلف

• انتشار عمومی پرونده‌های تخلف و احکام صادره با حفظ حریم خصوصی و بدون افشای اطلاعات حساس، به منظور ایجاد بازدارندگی.

• گزارش‌های منظم از نتایج اصلاحات، روندهای بهبود و اثرات سیاستی با استفاده از آمار و نمودارهای قابل فهم.

• استفاده از رسانه‌های عمومی برای آموزش و ایجاد فرهنگ شفافیت و پاسخگویی در جامعه.

د) راهکارهای سیستمی و فناورانه

1. استفاده از فناوری اطلاعات

• پیاده‌سازی سیستم‌های نوبت‌دهی آنلاین، مدیریت مراجعین، و پرونده‌های الکترونیک برای کاهش تماس‌های غیرضروری و افزایش شفافیت.

• استفاده از فناوری‌های بهبود کیفیت مراقبت و کنترل کیفیت، مانند سیستم‌های پیگیری فرآیند درمان و مدیریت زمان.

2. سامانه‌های پرداخت الکترونیک

• تشویق استفاده از پرداخت‌های الکترونیک به جای پرداخت‌های نقدی در تمامی مراکز درمانی.

• ثبت دقیق تمامی تراکنش‌های مالی به همراه قابلیت استخراج گزارش‌های مالی برای نظارت دقیق‌تر.

• اجرای استانداردهای امنیتی و حفاظت از اطلاعات پرداختی بیماران.

3. تحلیل داده‌ها

• جمع‌آوری و تحلیل داده‌های تراکنش‌های مالی مراکز درمانی با هدف شناسایی الگوهای مشکوک و تخلفات.

• استفاده از فناوری‌هایی مانند یادگیری ماشین و هوش مصنوعی برای تشخیص رفتارهای غیرعادی در سطح سامانه سلامت.

• اشتراک داده‌های ضروری با مجوزهای حفاظت از اطلاعات و به منظور بهبود فرایندهای اجرایی.

به گزارش اکونیوز , مقابله با پدیده زیرمیزی در جامعه پزشکی نیازمند یک رویکرد چندوجهی و هماهنگ است که تمامی ارکان نظام سلامت، از قانون‌گذاری و نظارت گرفته تا اصلاحات اقتصادی و تغییرات فرهنگی را در بر گیرد. با اجرای دقیق و مستمر راهکارهای پیشنهادی، می‌توان گامی مؤثر در جهت ارتقاء سلامت جامعه، بازگرداندن اعتماد عمومی به جامعه پزشکی و تضمین عدالت در دسترسی به خدمات درمانی برداشت.