سهم ناچیز ایران در بازار بزرگ تجهیزات ماهواره‌ای
اقتصاد ایران: سال ۲۰۲۴، ارزش جهانی بازار تجهیزات دریافت تلویزیونی از ماهواره‌ها، از جمله ریسیورها و آنتن‌ها، حدود ۱۸۶ میلیارد دلار بوده است. با در نظر گرفتن سهم یک‌درصدی جمعیت ایران از جمعیت جهان، سهم بالقوه ایران از این بازار حدود ۱۸۶ میلیون دلار است.
بازار تجهیزات دریافت تلویزیونی و فرصت‌های از دست‌رفته
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 2024، ارزش جهانی بازار تجهیزات دریافت تلویزیونی از ماهواره‌ها، از جمله ریسیورها و آنتن‌ها، حدود 186 میلیارد دلار بوده است. با در نظر گرفتن سهم یک‌درصدی جمعیت ایران از جمعیت جهان، سهم بالقوه ایران از این بازار حدود 186 میلیون دلار برآورد می‌شود. با این حال، به‌دلیل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های موجود، این بازار در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار نگرفته و به‌جای آن، واردات غیررسمی و قاچاق این تجهیزات رواج یافته است.
تبدیل گیرنده‌های دیجیتال تلویزیونی به گیرنده‌های ماهواره‌ای از نظر فنی برای شرکت‌های داخلی امکان‌پذیر است. همچنین، تولید آنتن‌های موتورایز با قابلیت چرخش خودکار نیز در گذشته توسط صنعتگران داخلی انجام می‌شده است. با این وجود، به‌دلیل سیاست‌ها، این ظرفیت‌ها به‌درستی بهره‌برداری نشده‌اند.
مشارکت بخش خصوصی در صنعت فضایی و موانع موجود
در حوزه شرکت‌های مشاور، سازمان برنامه و بودجه 750 رتبه به شرکت‌های مشاور داده است که کار آنها مرتبط با حوزه سنجش از دور است درواقع ما 750 شرکت داریم که متخصصان سنجش از دور در آنها مستقر هستند. علاوه بر این، حدود 2000 شرکت دیگر به‌صورت غیرمستقیم در این حوزه فعالیت دارند که شامل شرکت‌های دارای رتبه در حوزه‌های شهرسازی، کشاورزی و منابع طبیعی می‌شوند. در مجموع، حدود 3000 شرکت با ظرفیت‌های فنی و انسانی در این زمینه فعال هستند.
با این حال، مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های فضایی با موانعی مواجه است. در بسیاری از موارد، سازمان‌های دولتی مانند سازمان فضایی و پژوهشگاه‌های وابسته، به‌جای واگذاری پروژه‌ها به بخش خصوصی، خود به‌عنوان مجری مستقیم عمل می‌کنند. این رویکرد باعث کاهش انگیزه و مشارکت بخش خصوصی در توسعه صنعت فضایی شده است.
بهره‌برداری از داده‌های ماهواره‌ای و اهمیت دسترسی آزاد
دسترسی به داده‌های ماهواره‌ای محدود به سازمان‌هایی است که توان پرداخت هزینه‌های مربوطه را دارند. این محدودیت‌ها مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های موجود می‌شود. برای مثال، پروژه‌هایی مانند «پنجره واحد زمین» و «جی‌نف» برای مقابله با زمین‌خواری و مدیریت منابع طبیعی، و موضوع کد پستی‌ها نیازمند دسترسی به این داده‌ها هستند.
با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری در تهیه ماهواره و داده‌های آن از منابع دولتی تأمین شده است، پیشنهاد می‌شود که این داده‌ها به‌صورت رایگان و بدون محدودیت در اختیار سازمان‌های دولتی قرار گیرد تا بهره‌برداری حداکثری از آنها امکان‌پذیر شود.
پیشنهادات برای بهبود وضعیت صنعت فضایی
بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، اقدامات زیر برای بهبود وضعیت صنعت فضایی کشور پیشنهاد می‌شود:
- تقویت مشارکت بخش خصوصی: واگذاری پروژه‌های قابل اجرا به بخش خصوصی و کاهش تصدی‌گری سازمان‌های دولتی در حوزه‌هایی که بخش خصوصی توانایی اجرای آنها را دارد.
- دسترسی آزاد به داده‌های ماهواره‌ای: فراهم‌سازی دسترسی رایگان و بدون محدودیت سازمان‌های دولتی به داده‌های ماهواره‌ای برای بهره‌برداری مؤثر در پروژه‌های ملی.
- استفاده از زیرساخت‌های موجود: فراهم‌سازی امکان استفاده رایگان بخش خصوصی از زیرساخت‌های موجود مانند مرکز فضایی ماهدشت برای انجام تست‌ها و فعالیت‌های مرتبط.
توسعه صنعت فضایی در ایران نیازمند بازنگری در سیاست‌های موجود، تقویت مشارکت بخش خصوصی و بهره‌برداری مؤثر از داده‌ها و زیرساخت‌های موجود است. با اتخاذ رویکردهای پیشنهادی، می‌توان زمینه را برای رشد و توسعه پایدار این صنعت فراهم کرد.