به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران،  دکتر حسن خسروی مدرس دانشگاه در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری اکونیوز قرار داد نوشت:

فاسد یا مفسد در مقابل صالح یا مصلح به کسی گفته می‌شود که قوانین و مقررات و ارزش‌های اخلاقی و حرفه ای را در جهت کسب منفعت و یا ایجاد مانع و اختلال در یک سیستم اقتصادی و اجتماعی زیر پا گذاشته و نادیده می‌گیرد.

نوع فساد و میزان و اندازه آن رابطه معنا داری با سه عامل زیر دارد : 1 - رانت خبری و اطلاعاتی، 2 - هماهنگی با مراجع دست اندرکار، 3 - اشراف داشتن بر خلاهای قانونی و حقوقی.  به عبارت دیگر ، فسادهای بزرگ ، به نظر میرسد که با مقامات بالادستی ذیربط هماهنگ میشوند .

اصولا دو چیز در رخداد فساد بسیار موثر هستند که عبارتند از قدرت و اختیار و میل به ثروت اندوزی بی حد و حصر.

فساد عمدتا از نظر اعتقادی بیشتر در مواقع و جاهایی اتفاق می‌افتد که خدا را فراموش کرده و دچار انحراف شده و بیشتر از حقمان را طلب نموده باشیم که این یک نوع خلق و خوی فرعونی است و از نظر اجتماعی و فرهنگی نیز بیشتر در جاهایی اتفاق می‌افتد که : 1- جامعه از نظر قوانین و مقررات دارای اشکالاتی باشد. 2 - ساختارهای اداری ایراد داشته باشند. 3 - مدیران سازمان‌ها بدنبال زیاده خواهی و سوءاستفاده باشند. 4 - در بین مردم باورهای دینی و ارزش‌های اخلاقی سقوط کرده باشد. 5 - عموم مردم منفعت فردی را بر منفعت جمعی ترجیح دهند. 6 - نهادهای کنترلی و نظارتی کار و وظیفه و ماموریت‌های خود را بدرستی انجام ندهند. 7 - پلیس، قاضی، بازرس، حسابرس و... آلوده به رشوه و تبانی و همکاری با مفسدان و متخلفان باشند. 8 - نوع تنبیهات و جریمه های مربوط به فساد و تخلف به حد لازم و کافی بازدارنده نباشند. 9 - شفافیت و پاسخگویی در جامعه بی اهمیت و یا مرده باشد. 10 - نظارت کنندگان و کنترل کنندگان بطور غیر عقلایی زیاد باشند.

اعتقاد ما بر آن است که مبارزه با فساد اساسأ خرد و کلان ندارد و بایستی با همه ابعاد و اشکال آن بطور قاطع و مستمر مبارزه کرد.  ناگفته نماند که در صورت تحقق کامل دولت الکترونیک و کاهش یا قطع نفوذ و دخالت عامل انسانی در کارها بسیاری از معضلات مربوط به فساد و جرم و جنایت کاهش چشمگیری خواهند داشت .

در یک سیستم حکمرانی مطلوب یا ( Good Governance )  سه فاکتور بسیار کارساز وجود دارد : 1 - توجه به حقوق شهروندی. 2 - انجام مسئولیت اجتماعی توسط هر فرد. 3 - کمک همگانی به ارتقای سرمایه اجتماعی.  هر کشوری را دیدید که به این سه فاکتور توجه نمی‌کند بدانید که مبارزه با فساد در آن راه بجایی نمی‌برد زیرا در یک سیستم حکمرانی مطلوب : 1 - قوه مجریه باید خادم باشد. 2 - قوه قضائیه باید عادل باشد. 3 - قوه مقننه باید عاقل باشد. 4 - و صد البته همه اینها کمک کنند که مردم دانا و آگاه باشند.

در یک جامعه دانا و آگاه : 1  - گردش آزاد اطلاعات وجود دارد 2 – همه در برابر قانون یکسان هستند . 3 - نظارت همگانی است. زیرا هر شهروند بر اساس حقوق شهروندی حق دارد یک پرسشگر و مطالبه گر باشد و بپرسد که در پیرامون او چه می‌گذرد؟!؟ و سیستم حکمرانی بایستی براساس مسئولیت اجتماعی که دارد ( نقش والدین مردم ) به مردم این اطمینان و آرامش و آسایش را بدهد که همه چیز بر مدار قانون و علم اقتصاد و دانش مدیریت پیش می‌رود زیرا در غیر این صورت ، سرمایه اجتماعی که در حقیقت ، چسب روابط فی‌مابین دولت و ملت است از بین رفته و جامعه دچار از هم گسیختگی و هرج و مرج و بی تفاوتی و بی قانونی می‌شود که برآیند آن شکست اقتصادی و بیرون افتادن از چرخه اقتصاد و روابط بین الملل است که می‌تواند عواقب غیر قابل جبران داخلی و خارجی داشته باشد.

بیان مسئله :  

بیان موضوع فساد انسان در زمین توسط ملائکه ، نشان می‌دهد که فساد در ابعاد و اشکال مختلف آن تاریخی به قدمت حیات بشر دارد. سوال ما این است که  آیا میشود  از خدا  هم سؤال کرد؟!؟ جواب : بله صد درصد.

آنچنانکه ملائکه در مقام سؤال ، در موضوع خلقت آدم ، از خداوند متعال پرسیدند. وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿۳۰﴾ (و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت من در زمين جانشينى خواهم گماشت [فرشتگان] گفتند آيا در آن كسى را مى‏ گمارى كه در آن فساد انگيزد و خونها بريزد و حال آنكه ما با ستايش تو [تو را] تنزيه مى ‏كنيم و به تقديست مى ‏پردازيم فرمود من چيزى مى‏ دانم كه شما نمیدانید).

قرآن کریم سوره بقره آیه 30. در آیه فوق ، سؤال و اشکال و ایراد ملائکه بر موجودیت  و خلق آدم  مبتنی بر دو چیز بود : 1 - این انسانی (نوع بشر) که تو خلق کرده ای در زمین "" فساد "" می‌کند. 2 - این انسانی ( نوع بشر) که تو خلق کرده ای در زمین خون و خونریزی می‌کند.

سقراط در زمان هیأت حاکمه در آتن ، امورات خود را بر مبنای پرسش و سؤال قرار داده بود و بیشتر پرسش می‌کرد تا حقیقت روشن شود. از حکام زمان خود معمولا اجازه می‌گرفت که پرسش کند. سقراط میگفت : آقا اجازه؟!؟  آیا میشود که یک سئوال بپرسم؟ آنها می‌گفتند بله بفرمایید.

سقراط میگفت : آیا از پرسش و سؤال ناراحت نمی‌شوید ؟ می‌گفتند : نه. شما سقراط هستید و شخصیت محترم و والایی دارید. و سقراط پرسش می‌کرد و آنها ناراحت می‌شدند. دستگاه حاکمه آن زمان آتن یونان، بر اساس سه عامل، نان می‌خوردند : 1 - سوء استفاده از جهل و نادانی مردم. 2 - سوء استفاده از اعتماد مردم. 3 - سوء استفاده از باورها و اعتقادات مردم .

از این رو ، دادگاهی تشکیل دادند برای سقراط که عمده اتهامات او را چنین ذکرکرده بودند : 1 – تشویش اذهان عمومی میکند 2 – جوانان آتن را فاسد میکند 3 – خدایان ما را ستایش نمیکند. و این بود که سقراط ناگزیر و ناعادلانه ، با نوشیدن جام زهر اعدام شد . سياق و محتوای آیه 30 سوره بقره نشان می‌دهد که خداوند نه تنها از سؤال کردن ناراحت نمی‌شود و ملائکه را توبیخ و محاکمه و زندان نمی‌کند بلکه، با برهان و دلیل منطقی خطاب به ملائکه بیان می‌دارد که : انی اعلم ما لا تعلمون. بنابراین، اگر از خدا می‌شود سؤال کرد، به طریق اولی ، از پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام و... هم می‌توان سؤال نمود آنچنانکه در قرآن کریم ، 13 بار کلمه "" یسئلونک "" یعنی سؤال مردم از پیامبر در موضوعات مختلف اعتقادی، اجتماعی، اقتصادی آورده شده است. خداوند در مقابل سؤال ملائکه به آنها نفرمود : خاموش باشید. نفرمود : اخسئوا ،گم شوید. بلکه پاسخ آنها را داد تا روشن و آگاه و دانا شوند. زیرا اساسا ، پیام و محتوای تمام تعالیم عالیه قرآن و عترت ، دوری از جهل و نادانی و رسیدن به رشد و تعالی و دانایی و آگاهی است برای ایمان به خدا و انجام عمل صالح .

راهکارهای اجرایی و تجویز راهبردی :

نهادهای کنترلی و نظارتی در کشور ما متاسفانه بسیار زیاد هستند و اغلب کارهای موازی و تکراری انجام میدهند . آفت عمده تعداد زیاد نهادهای نظارتی در کشور این است که قیمت تمام شده کارکنترل و نظارت ( حسابرسی و بازرسی و ... ) بسیار گران تمام میشود و این به صرفه و صلاح کشور نیست .

نهادهای مردمی به جهت عدم وابستگی به نهادهای حکومتی همواره نشان داده اند که در امور مختلف کمتر از دولتمردان کار نکرده اند. فعالیت نهادهای مدنی و مردمی در امر مدرسه سازی، بهداشت و درمان، سازندگی مناطق محروم، کمک‌های مؤمنانه و... شاهد این مدعاست که قطعا در امر مبارزه با مفاسد اقتصادی نیز باید از ظرفیت بالای نهادهای مردمی با رعایت قواعد و قوانین و مقررات مربوطه حمایت و استفاده کرد تا روند مبارزه با مفاسد، سرعت بیشتر و همراه با کیفیت بهتری صورت بگیرد.

نهادهای مردمی چگونه می‌توانند با مفاسد اقتصادی مبارزه کنند؟ 1 - نهادهای مردمی باید ساختارمند باشند و بتوانند با شبکه سازی و کادرسازی مناسب مبتنی بر نوع علاقه مندی و تخصص و تجربه مردمی کارشناسان و از طریق دسته بندی مناسب مفاسد و ابعاد آن کار خود را شروع نمایند. 2 - باید کاملا مسئله محور کار کرد. 3 - نیازمند داشتن یک بانک اطلاعاتی مناسب هستیم. 4 -  مطابق اصول مدیریت ، تقسیم کار و سلسله مراتب هدفمند باید وجود داشته باشد. 5 - نگاه به قضیه باید نگاهی نحبگانی و برپایه بهره گیری از علم و تکنولوژی روز و استفاده از تجربیات موفق سایر کشورها به صورت مقایسه ای و تطبیقی باشد. 6.  کار نهادهای مردمی یک کار گروهی و تیمی مبتنی بر خرد جمعی و در نظر گرفتن حق و عدالت و منفعت عامه است . 7 . نهادهای مردمی باید در نگاه مسئولان کشور به عنوان یک فرصت نگریسته شده و بازویی امین و مشورتی و هشدار دهنده برای مقامات مسئول کشور باشند و یک بازی برد – برد را دنبال کنند .  والعاقبه للمتقین .