به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران ،علی فروزان فر؛ بازار سرمایه ایران طی دو دهه نخست فعالیت رسمی خود از شهریور ۱۳۶۹ تا فروردین ۱۳۸۹ تحولات مهمی را پشت سر گذاشت. شاخص کل بورس که در ابتدای مسیر با عدد پایه ۱۰۰ واحدی آغاز به کار کرد، در این دوره ۲۰ ساله با ثبت بازدهی کل ۱۳۷۸۲ درصدی، چرخه‌ای کامل از صعود، اصلاح و بازیابی را تجربه کرد و در حالی به تراز ۱۳۸۹۴ واحدی رسید که تجربه‌ای آموزنده از فراز و فرودهای بازار را برای فعالان اقتصادی به‌جا گذاشت. از آنجا که این دوره، تجربه‌ای غنی از اهمیت مدیریت ریسک، صبر راهبردی، و تحلیل چرخه‌های زمانی را برای سرمایه‌گذاران به همراه داشت، جزئیات بازدهی و فراز و نشیب آن را طی سه گزارش قبل به طور مفصل مورد بررسی قرار دادیم.

حال با مروری مختصر بر سه گزارش قبل، روند بازار از فروردین ۱۳۸۹ تا آذر ۱۳۹۶ را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

آغاز پرشتاب؛ جهش ۱۳۷۱ و نخستین صعود بزرگ

شاخص کل بورس در کمتر از دو سال نخست فعالیت خود، از ۱۰۰ به ۵۰۰ واحد رسید و رشدی خیره‌کننده معادل ۴۰۰ درصد ثبت کرد. با این حال، نخستین اصلاح جدی بازار از تیرماه ۱۳۷۱ آغاز شد و شاخص طی ۱۵ ماه، با کاهش ۲۱ درصدی به ۳۸۰ واحد رسید. روند صعودی مجدد از مهر ۱۳۷۲ آغاز شد و در نهایت با رشد ۳۴۲ درصدی در طی ۲۳ ماه، شاخص به ۲۱۵۶ واحد در مهر ۱۳۷۵ رسید.

بازگشت‌های فرسایشی و عبورهای پیروزمندانه

پس از ثبت سقف تاریخی در سال ۱۳۷۵، بازار وارد دوره‌ای از اصلاح شد و طی ۲۳ ماه، با افت ۳۲ درصدی، به سطح ۱۴۷۲ واحد نزول کرد. بازپس‌گیری این سقف از اسفند ۱۳۷۷ آغاز شد و بیش از ۴۱ ماه به طول انجامید؛ دوره‌ای که با رشد آهسته و پیوسته، منجر به عبور از سطح پیشین و آغاز یک موج صعودی پرقدرت شد.

جهش بزرگ ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳؛ صعود ۵۴۳ درصدی در سه فاز

از اسفند ۱۳۷۸ تا مرداد ۱۳۸۳، بازار سرمایه یکی از پرشتاب‌ترین دوره‌های رشد خود را تجربه کرد. شاخص کل طی این مدت با ۵۴۳ درصد رشد، از سطح ۲۱۴۶ به ۱۳۸۸۲ واحد رسید. این روند در سه فاز رخ داد:

فاز کم‌ریسک (۴۰ ماه): رشد ۲۷۴ درصدی
فاز با ریسک متوسط (۶ ماه): رشد ۳۵ درصدی
فاز پرریسک (۷ ماه): رشد ۲۷ درصدی

رشد بی‌سابقه این دوران، با ثبت بازدهی سالانه متوسط بیش از ۴۲ درصد، دوره‌ای طلایی را در تاریخ بورس رقم زد.

فصل خزان؛ آغاز اصلاحی فرسایشی

با ثبت رکورد ۱۳۸۸۲ واحدی در ۱۴ مرداد ۱۳۸۳، بازار وارد یکی از طولانی‌ترین فازهای رکود خود شد. طی این دوره ۴.۵ ساله، شاخص کل با افت ۴۲ درصدی به کف ۷۹۴۹ واحد در فروردین ۱۳۸۸ رسید. این «زمستان سرمایه‌گذاران»، بیش از ۵۶ ماه به طول انجامید و خاطره‌ای تلخ در ذهن فعالان بورسی بر جای گذاشت.

یک بازگشت مقتدر؛ شکستن سقف ۵ ساله

در فروردین ۱۳۸۸، بورس تهران نشانه‌های بازگشت را بروز داد. طی تنها یک سال، شاخص ۷۵ درصد رشد کرد و در ۲۴ فروردین ۱۳۸۹، با عبور از سطح تاریخی ۱۳۸۸۲، به ۱۳۸۹۴ واحد رسید. این بازپس‌گیری پس از ۲۰۷۹ روز (بیش از ۵ سال و ۸ ماه)، پایانی بود بر فصل فرسایش و آغاز دورانی جدید.

حال اما نمودار زیر تغییر ماهانه شاخص کل را از فروردین ۱۳۸۹ تا آذر ۱۳۹۶ نشان می‌دهد.

بازگشت قدرتمند بورس؛ صعود ۵۴۶ درصدی شاخص در ۳ سال و ۹ ماه

پس از عبور شاخص کل بورس تهران از سقف تاریخی ۱۳۸۸۲ واحدی در فروردین ماه ۱۳۸۹، بازار سرمایه وارد یکی دیگر از دوره‌های صعودی پرفراز و نشیب خود شد. شاخص که هنوز اثرات فرسایش رکودی ۲۰۷۹ روزه دوره قبلی را با خود یدک می‌کشید، در ابتدای اردیبهشت ۱۳۹۰ پس از ثبت یک بازدهی ابتدایی ۹۰ درصدی طی ۳۷۲ روز، وارد یک اصلاح زمانی نسبتاً طولانی شد.

این دوره اصلاحی که ۵۲۴ روز به‌طول انجامید، با نوساناتی در محدوده‌ای حدود ۱۴ درصد همراه بود و در عمل، شاخص کل را در یک کانال فرسایشی قرار داد. با این حال، این توقف موقت در مسیر رشد، تنها به تثبیت قیمت‌ها و جذب انرژی برای ادامه صعود کمک کرد.

در نهایت، شاخص کل پس از پایان اصلاح زمانی، بار دیگر به روند صعودی خود بازگشت و توانست در مجموع این حرکت بلندمدت، بازدهی قابل قبول ۵۴۶ درصد را به ثبت برساند و مجموعاً طی ۱۳۶۵ روز، معادل ۴۵.۵ ماه (بیش از ۳ سال و ۹ ماه)، با افزایشی چشمگیر خود را از مرز ۱۳۸۸۲ واحد به سطح ۸۹۷۲۳ واحد در ۱۶ دی ۱۳۹۲ برساند.

همانند دوره‌های قبل، نکته مهم در تحلیل این دوره، تقسیم‌بندی سه‌گانه روند صعودی است که بر مبنای سطح ریسک و رفتار سرمایه‌گذاران، به سه فاز اصلی تقسیم می‌شود.

تحلیل ساختاری صعود؛ سه فاز با ریسک‌های متفاوت

مطالعه دقیق این دوره بر اساس داده‌های تاریخی، نشان می‌دهد که حرکت شاخص کل در این بازه ۴۵.۵ ماهه را می‌توان به سه فاز کم‌ریسک، با ریسک متوسط و پرریسک طبقه‌بندی کرد. مرزهای این فازها بر مبنای نقاط کلیدی شاخص، شامل کف ۶۱۰۶۴ واحدی (مهر ۱۳۹۴)، سقف ۸۹۷۲۳ واحدی (دی ۱۳۹۲)، و میانگین این دو یعنی ۷۵۳۹۳ واحد تعیین شده است. نمودار بالا با رنگ‌بندی مشخصی این ترازها را نشان می‌دهد. به گونه‌ای که:

خط آبی: سقف قبلی شکسته شده در ۱۳۸۸۲ واحد
زرد: کف ثبت شده در ۶۱۰۶۴ واحد
قرمز: سقف نهایی ۸۹۷۲۳ واحد
نارنجی: ۷۵۳۹۳ واحد (میانگین تراز زرد و قرمز)

است.

فاز کم‌ریسک

در اولین بخش از این صعود، شاخص بعد از شکست سقف قبلی (۱۳۸۸۲ واحد) از تراز ۱۳۸۹۴ واحد تا سطح ۶۱۳۸۹ واحد در ۳ شهریور ۱۳۹۲ افزایش می‌یابد. این رشد که طی ۱۲۳۱ روز (کمی بیش از ۴۱ ماه) محقق شد، بازدهی نزدیک به ۳۴۲ درصدی را برای سهامداران به همراه داشت.

فاز با ریسک متوسط؛ سرعت بالا، سود نه‌چندان بیشتر

پس از ورود شاخص به منطقه بالاتر از ۶۱۰۶۴ واحد، مرحله دوم صعود آغاز شد. در مدت زمانی کوتاه، تنها طی ۷۴ روز (کمتر از ۲.۵ ماه)، شاخص تا ۱۵ آبان ۱۳۹۲ تا تراز ۷۵۸۶۸ واحد بالا رفت. با وجود این‌که در پایان این فاز، بازدهی کلی شاخص از زمان شروع صعود به بیش از ۴۴۶ درصد رسیده و در ظاهر ۱۰۴ درصد افزایش یافته (از ۳۴۲ به ۴۴۶ درصد) اما باید آگاه بود افزایش خالص در این فاز کمتر از ۲۴ درصد است به معنای دیگر افزایش بازدهی از ۳۴۲ به ۴۴۶ درصد معادل ۲۴ درصد افزایش واقعی است.

ورود هیجانی سرمایه‌های خرد و سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای، نشانه‌ای از افزایش ریسک در این مرحله است. اگرچه سرعت رشد بیشتر شد، اما نسبت ریسک به بازده در این فاز نسبت به مرحله اول نامطلوب‌تر شد.

فاز پرریسک؛ صعود پرنوسان در سایه هیجان

در سومین و آخرین بخش این روند صعودی، از ۱۵ آبان ۱۳۹۲ تا ۱۶ دی ۱۳۹۲، شاخص از سطح ۷۵۸۶۸ واحد به سقف ۸۹۷۲۳ واحد رسید. این صعود ۶۲ روزه (حدوداً ۲ ماهه) صرفاً یک بازدهی ۱۹ درصدی به همراه داشت. هرچند در نگاه کلی، بازدهی شاخص به ۵۴۶ درصد رسیده و بعضی به اشتباه افزایش بازدهی از ۴۴۶ تا ۵۴۶ را ۱۰۰ درصد افزایش بازدهی به حساب می‌آورند، اما همانطور که گفته شد این بازدهی ظاهری است و بازدهی واقعی در این مرحله یعنی از تراز ۷۵۸۶۸ واحد به تراز ۸۹۷۲۳ واحد تنها ۱۹ درصد بازدهی برای شاخص کل به ارمغان آورده ضمن اینکه بخش نهایی صعود به دلیل شدت نوسانات، با بیشترین بار روانی برای سرمایه‌گذاران همراه بوده است.

این مرحله همانند تمام دوره‌های قبل معمولاً با ورود دیرهنگام سرمایه‌گذاران هیجانی همراه می‌شود که عمدتاً بدون استراتژی وارد بازار شده و بیشترین ریسک را متحمل می‌شوند.

جمع‌بندی: از کف تا سقف؛ یک کلاس درس کامل برای تحلیل‌گران

لذا بر اساس موارد فوق روند صعودی فروردین ۱۳۸۹ تا دی ۱۳۹۲ از منظر تحلیلی، نمونه‌ای کلاسیک از چرخه‌های سه‌گانه صعود بازار است:

فاز کم‌ریسک: آرام، پیوسته، سودآور
فاز متوسط: رشد سریع، اما با بازدهی محدودتر
فاز پرریسک: نوسانی، هیجانی، و پرچالش

۳ سال و ۱۱ ماه فرسایش با افت ۳۲ درصدی شاخص کل

به‌دنبال رسیدن شاخص کل به اوج تاریخی خود در دی ماه ۱۳۹۲، بورس تهران وارد یک دوره اصلاحی بلندمدت شد که نزدیک به ۳ سال و ۱۱ ماه (۱۴۲۱ روز) به طول انجامید. در این دوره، شاخص کل با افتی ۳۲ درصدی، از تراز ۸۹۷۲۳ واحد در ۱۶ دی ۱۳۹۲ به تراز ۶۱۰۶۴ واحد در ۱۲ مهر ۱۳۹۴ رسید. نزولی ۶۳۷ روزه که سهام‌داران بسیاری را از پا درآورد.

بازپس‌گیری سقف تاریخی پس از ۱۴۲۱ روز

اگرچه میان این دوره رکودی، بازار شاهد جهش‌های کوتاه‌مدتی نیز بود اما سرانجام بورس تهران وارد فاز بازگشت شد و شاخص کل طی ۲ سال و ۲ ماه (۷۸۴ روز)، با رشدی بیش از ۴۸ درصدی توانست در ۴ آذر ۱۳۹۶، نه‌تنها سقف پیشین خود را بازیابد بلکه با عبور از سطح ۸۹۷۲۳ واحد، به رکورد جدید ۹۰۴۹۱ واحدی برسد. این بازگشت، نقطه پایانی بر ۱۴۲۱ روز انتظار (۳ سال و ۱۱ ماه) برای بازپس‌گیری اوج تاریخی قبلی (از دی ۱۳۹۲ تا آذر ۱۳۹۶) بود.

درس‌هایی برای سهامداران بازار سرمایه

‌۱. چرخه‌ها را بشناس؛ صعود همیشگی نیست، اصلاح هم ماندگار نمی‌ماند

- بازار همیشه در حال طی کردن چرخه‌های صعود، اصلاح و رکود است.

- سرمایه‌گذارانی که در اوج وارد و در کف خارج می‌شوند، اغلب متضررند.

- درک این چرخه‌ها، کلید اصلی برای تصمیم‌گیری درست است.

۲. صبر استراتژیک، پاداش بلندمدت دارد

- بسیاری از بازدهی‌های بزرگ (مانند رشد ۵۴۶ درصدی در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲) فقط برای کسانی محقق شد که در دوره‌های رکود و اصلاح، از بازار خارج نشدند.

- سرمایه‌گذاری موفق یعنی صبر در رکود و بهره‌برداری در رونق.

۳. ریسک در پایان‌های صعود، بیشتر از آغاز آن است

- بخش‌های پایانی روندهای صعودی، با ورود هیجانی سرمایه‌گذاران خرد همراه است.

- بازدهی در این فازها معمولاً کمتر، اما نوسانات و ریسک‌ها بیشتر است.

- ورود در پایان روند صعودی، اغلب به ضرر ختم می‌شود.

۴. تحلیل مهم‌تر از هیجان است

- رشد سریع شاخص همیشه به معنای فرصت خرید نیست.

- رفتارهای هیجانی (مثل خریدهای گروهی بدون تحلیل) معمولاً در فاز پرریسک رخ می‌دهد و بیشترین آسیب را می‌زند.

- موفقیت پایدار نیازمند تحلیل فنی، بنیادی و روان‌شناسی بازار است.

۵. اصلاح زمانی با اصلاح قیمتی متفاوت است

- بازار همیشه با افت شدید اصلاح نمی‌شود؛ گاهی با حرکت در یک کانال محدود و نوسانی برای مدت طولانی، وارد «اصلاح زمانی» می‌شود.

- تشخیص نوع اصلاح، به حفظ سرمایه کمک می‌کند و مانع فروش‌های احساسی در کف بازار می‌شود.

۶. مدیریت ریسک؛ اصل فراموش‌شده سودآوران حرفه‌ای

- سود بالا بدون مدیریت ریسک ممکن نیست.

- متنوع‌سازی سبد، حد ضرر، و استراتژی خروج، ابزارهایی حیاتی برای بقا در بازار سرمایه‌اند.

۷. از تاریخ درس بگیر، نه از شایعات

- الگوهای رفتاری بازار تکرار می‌شوند. شناخت تاریخ بازار، کمک می‌کند اشتباهات تکرار نشوند.

- سرمایه‌گذارانی که رفتار گذشته بازار را مطالعه می‌کنند، تصمیم‌های بهتری برای آینده می‌گیرند.

و در نهایت باید گفت بازار سرمایه ایران، اگرچه پرنوسان و گاه طاقت‌فرسا، اما در بلندمدت پاداش صبر، تحلیل و استراتژی را با بازده‌هایی فراتر از سایر بازارها به سرمایه‌گذاران خود داده است و همواره باید به خاطر داشت بازار سرمایه نه میدان قمار است و نه جاده یک‌طرفه به ثروت. بلکه عرصه‌ای است برای آنان که با دانش، تحلیل، صبر و انضباط، وارد می‌شوند. مطالعه تاریخ بازار، به‌ویژه از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶، نقشه راهی روشن برای رفتار هوشمندانه در آینده به سهامداران می‌دهد.

اصل همیشگی

سرمایه‌گذاران حرفه‌ای نه در سقف‌ها وارد می‌شوند، نه در کف‌ها می‌فروشند؛ بلکه در فاز کف‌سازی آرام و رشد تحلیلی، بیشترین مزیت رقابتی را کسب می‌کنند.