به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، هدفمندسازی یارانه ها در تاریخ 27 آذر 1389 اجرا شد و از همان موقع تا امروز پرداخت یارانه به تمام دهک های درآمدی موجب اعتراض کارشناسان، نمایندگان مجلس و دولتی ها بوده و است.

این موضوع باعث شد تا در دولت روحانی، وزیر اقتصاد شب پرداخت یارانه نقدی را مصیبت عظمای دولت بخواند و وزیر نفت شب پرداخت یارانه‌ها را به عذاب الیم تشبیه کند. در دولت چهاردهم نیز ناترازی های منابع در تأمین هدفمندی ها موجب شده تا وزیر اقتصاد از دست خالی دولت برای پرداخت یارانه ها بگوید. عبدالناصر همتی با تأکید براینکه پول باید به طبقات پایین داده شود، تأکید کرد: الآن دستمان تنگ شده است، یارانه به طبقات پایین نمی‌توانیم بدهیم.

حذف یارانه نقدی ثروتمندان موضوع مهمی است که همواره مورد اتفاق دولت و مجلس بوده و تأکید شده که پرداخت یارانه نقدی باید از سوی ثروتمندان به نفع فقرا، نیازمندان و اشتغال حذف شود.

با این حال اما با وجود گذشت بیش از 10 سال از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها و تغییر چند دولت و مجلس همچنان پرداخت جمعی و غیرهدفمند یارانه نقدی بعنوان چالش‌ اصلی اجرای این قانون ادامه دارد و هیچ برنامه منسجم و کارآمدی برای رفع این معضل اجرایی نشده است.  در تمامی این سال‌ها به کرات بحث غربالگری مطرح بوده و از کارشناسان گرفته تا مجلس و حتی خود دولت ها از حذف دهک‌های بالا و ضرورت آن سخن گفته اند، ولی در عمل اتفاقی نیفتاده است؛ زمانی بهانه نبود بانک‌های اطلاعاتی مطرح بود و زمانی دیگر نگرانی از بازخورد‌های حذف یارانه.

طی این سال‌ها قانون بودجه هم همواره محلی برای مناقشه درباره جریان هدفمندی یارانه‌ها به ویژه پرداخت‌های نقدی بوده است و همچنان نیز با اصرار نمایندگان، تکالیف قانونی برای حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی در قوانین بودجه به تصویب می رسد ولی خبری از اجرای ملموس آن توسط دولت ها نیست.

"دولت مکلف به حذف یارانه نقدی پردرآمدها شد"، این خبری بود که از مصوبات اخیر مجلس درجریان بررسی و تصویب بودجه 1404 بیرون آمد. مجلسی ها درحالی برای چندمین سال متوالی دولت را مکلف به حذف یارانه پردرآمدها در بودجه کرده اند که نگاهی به بودجه های سال های 93 تا 1403 نشان میدهد که در تمام این سالها به جز سال 1400، دولت ها مکلف به حذف یارانه پردرآمدها بودند ولی به دلایلی یا نخواستند یا نتوانستند یارانه سه دهک بالای درآمدی را حذف کنند.

* حذف یارانه پردرآمدها در مجلس از کِی استارت خورد؟

در ادامه مروری خواهیم داشت به قوانین بودجه سال های 1393 تا 1403 که مجلس دولت ها را مکلف به حذف یارانه پردرآمدها کرده بود ولی در هیچ سالی دولت ها ریسک انجام این بند قانونی را قبول نکردند و زیر بار حذف یارانه پردرامدها نرفتند.

حذف یارانه پردرآمدها بند قانونی است که از سال 1393 همواره دربودجه های سنواتی به تصویب رسیده ولی هیچ دولتی زیر بار اجرای آن نرفته است.

در بودجه سال 1393، نمایندگان مجلس برای اولین بار بعد از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها، دولت را مکلف به ثبت نام متقاضیان جدید و حذف یارانه پردرآمدها کرد.

دولت یازدهم برنامه هایی را برای حذف یارانه خارج نشینان و پردرآمدها اعلام و برهمین اساس مرحله دوم طرح هدفمندی یارانه ها را از 20 فروردین 1393 و با ثبت نام از متقاضیان این مرحله آغاز کرد.

هرچند این دولت اقداماتی را در این سال برای شناسایی خانوارهای پردرآمد آغاز و ثروتمندان را به خود انصرافی دعوت کرد اما خبرها حاکی از آن بود که در نهایت تنها تعداد محدودی از خانوارهای متمول از دریافت یارانه انصراف دادند و برهمین اساس مشکلات یارانه ای دولت همچنان باقی ماند.

در آن سال، وزیر وقت اقتصاد با حضور در مجلس شورای اسلامی پس از جمع آوری های آماری اعلام کرد؛ حدود 10 میلیون نفر از افراد پردرآمد شناسایی شدند، که اگر برای دریافت یارانه ثبت‌نام کنند زمینه حذف آنها از سوی دولت فراهم است.

طی سال 93 در قانون بودجه تصویب شد که اگر افرادی نیازمند نباشند ولی ثبت نام کرده و یارانه دریافت کنند 3 برابر یارانه دریافتی جریمه می شوند. مطابق بند«و» تبصره 21 قانون بودجه سال 1393 کل کشور ارائه هر گونه اطلاعات اقتصادی نادرست از سوی متقاضیان به تشخیص سازمان، موجب استرداد وجوه یارانه دریافتی و جریمه نقدی 3 برابر میزان دریافتی خواهد شد. ساز و کار دریافت جریمه موضوع این بند به موجب دستورالعملی خواهد بود که با پیشنهاد سازمان به تصویب ستاد خواهد رسید.

با این حال اما باوجود هشدار قانون گذار مبنی براینکه افرادی که نیازمند نباشند ولی در فاز دوم ثبت نام و یارانه دریافت کرده باشند 3 برابر یارانه دریافتی جریمه خواهند شد بیش از 73 میلیون ایرانی در این مرحله ثبت نام کردند.

بد نیست یادآور شد که در سال 93 نه تنها دولت طبق مصوبه مجلس نتوانست یارانه پردرآمدها را حذف کند بلکه به دلیل نداشتن سیستم جامع اطلاعاتی از اجرای آن بند از قانون بودجه که مربوط به جریمه 3 برابری افراد غیرنیازمند یارانه بگیر هم عبور کرد.

* حذف و اضافه یارانه بگیرها از سال 94/ یارانه 3.8 میلیون در سال 94 حذف شد

بنابراین درابتدای دولت یازدهم،‌ مجلس طى قانون بودجه 93، دولت را ملزم به حذف یارانه ثروتمندان کرد که در عمل اتفاقى نیفتاد و پس از اصرار مجدد مجلس به حذف یارانه ثروتمندان در قانون بودجه 94، سرانجام از سوى علی طیب نیا، وزیر اقتصاد خبر رسمى آغاز حذف یارانه برخى افراد پردرآمد اعلام شد. این در حالى است معاون اول رئیس جمهور در همان زمان اعلام کرد که براى پرداخت یارانه به همه، 15 تا 16 هزار میلیارد تومان کسرى وجود دارد. پس از آن بود که دولت در ابتدای سال 94 در بخشنامه ای مسئولیت حذف یارانه بگیران را به وزارت کار سپرد.

طبق بند ح تبصره 20 قانون بودجه سال 1394، دولت موظف شد یارانه خانوارهای پر درآمد را قطع کند. خانوارهای پر درآمد به تشخیص دولت و براساس شرایط اقلیمی، بعد خانوار و محل سکونت و میزان درآمد تعیین می‌شود.

درآن سال البته دولت وقت طبق بند د تبصره 20 قانون بودجه مکلف شده بود: از فروردین ماه سال 1394، امکان ثبت‌نام کلیه کسانی را که موفق به ثبت‌نام در طرح دریافت یارانه نقدی نشده‌اند در فرمانداری‌های شهرستان‌ها فراهم نموده و از ماه بعد از ثبت‌نام، نسبت به پرداخت یارانه آنان اقدام نماید.

هنگام تصویب بودجه سال 94، دولت و مجلس با توافق نهایی برسر کاهش 5 هزار میلیارد تومانی مجموع یارانه نقدی سال 94، حذف یارانه حدود 10 میلیون نفر را از ابتدای سال 94 در دستور کار قرار دادند. ولی نهایتا وزارت کار اعلام کرد در این سال یارانه 6 میلیون نفر را قطع می کند؛ با این حال دولت وقت فقط موفق به حذف 3.8 میلیون نفر شد.

گزارش تفریغ بودجه سال94 نشان می‌دهد، دولت 3.8 میلیون یارانه‌بگیر را در سال 94 حذف کرد؛ در سال 94 تعداد 3 میلیون و 849 هزار و 511 نفر حذف شدند که از این میزان 942 هزار و 733 خانوار و 489 هزار و 664 نفر عضو از خانوار از فهرست یارانه بگیران حذف شدند.

همچنین براساس گزارش تفریغ 614 هزار و 55 نفر از افراد حذف شده با اعتراض به فهرست یارانه‌بگیران بازگشتند. طبق این اطلاعات 955 میلیارد و 67 میلیون و 431 هزار تومان کل یارانه افراد حذف شده طی سال 94 بوده است.

* حذف یارانه 24 میلیون نفر بلاتکلیف ماند

بعد از حذف نصفه و نیمه یارانه دهک های بالای درآمدی در سال 94، مجلس در جریان بررسی جزئیات بودجه 95 مصوبه‌ای را به تصویب رساند که بر اساس آن دولت موظف به قطع یارانه 24 میلیون نفر می‌شد و مجلس دولت را موظف کرد تا در سال 1395 یارانه نقدی سرپرست خانوار سه دهک درآمدی بالا و همچنین شش گروه درآمدی مشخص شده را حذف کند.

حذفی که دولت در ابتدا موافق آن بود اما به ناگاه بنای مخالفت گذاشت و سخنگوی دولت وقت، قطع یارانه 24 میلیون ایرانی را تکلیف مالایطاق برای دولت دانست. محمد باقر نوبخت 31 فروردین سال 95 در صحن علنی مجلس با بیان اینکه حذف یارانه 24 میلیون نفر اجرایی و عادلانه نیست، گفت: سال گذشته دولت، مجلس را مکلف به حذف یارانه افراد پردرآمد کرد و براین اساس یارانه 5/4 میلیون نفر حذف شد اما خانوارها با ارائه اسنادی اعلام کردند که به آنها ظلم شده و به همین جهت دوباره 5/1 میلیون نفر جزو افراد یارانه بگیر قرار گرفتند.

نوبخت با بیان اینکه قطع یارانه 24 میلیون نفر اجرایی نیست، افزود: دولت با قانون حذف 24 میلیون نفر در سال 95 و نحوه توزیع آن مخالف است چراکه نمیتوان 24 میلیون نفر را از دریافت یارانه حذف کرد.

در میان این ضد و نقیض ها اما برخی حذف یارانه نقدی را اقدامی سیاسی بر علیه دولت می دانستند و معتقد بودند فشار مجلس نهم به دولت برای حذف یارانه نقدی برای کاهش محبوبیت دولت بوده است و برخی هم اعلام کردند این دولت است که برای خراب نشدن وجهه اش در انتخابات دوازدهم نمی خواهد یارانه نقدی را حذف کند.

اما به دلیل انتخابات ریاست جمهوری 96 بازهم خبری از حذف یارانه ها نبود؛ آنهم در حالی که مجلس دولت  را ملزم به حذف یارانه 24 میلیون نفر کرده بود.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در بودجه 95 مصوب کردند که سه دهک بالای درآمدی از دریافت یارانه نقدی حذف شوند. به موجب مصوبه مجلس، در اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها مصوب 15/10/1388 به دولت اجازه داده می‌شود در سال 1395 منابع مالی حاصل از اصلاح قیمت کالاها و خدمات موضوع قانون مذکور تا مبلغ چهارصد و هشتاد هزار میلیارد (480.000.000.000.000) ریال و ردیف‌های یارانه‌ای این قانون با استفاده از انواع روشهای پرداخت نقدی و غیرنقدی به خانوارهای هدف و نیازمند، توزیع و همچنین برای ارائه خدمات حمایتی و کمک به بخش تولید اقدام نماید.

طبق بند الحاقی تبصره 14 قانون بودجه سال 95 دولت موظف شد در سال 1395 یارانه نقدی سرپرست خانوار اقشار زیر را حذف نماید:

1- کلیه تجار و صاحبان مشاغل آزاد که درآمد سالانه آنها حداقل 350 میلیون ریال باشد.

2- نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قضات و اعضای هیأت علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی دولتی و غیردولتی، پزشکان و دندانپزشکان

3- کلیه کارکنان دولت و قوای سه‌گانه و شهرداریها و کلیه مؤسسات عمومی و مؤسسات عمومی غیردولتی و کلیه کارکنان نیروهای مسلح و بازنشستگان کشوری و لشکری و کلیه حقوق‌بگیران و مستمری‌بگیران مشمول تأمین اجتماعی و همه دریافت‌کنندگان حقوق و مستمری بخش دولتی و غیردولتی که دریافتی سالانه آنها بیش از 350 میلیون ریال باشد.

- کلیه مدیران و اعضای هیأت مدیره و بازرسان شرکتهای دولتی و غیردولتی و وابسته به دولت و نهادهای عمومی غیردولتی و کلیه مدیران و اعضای هیأت مدیره و رؤسا و معاونان مناطق و شعب بانکها و بیمه ها و مؤسسات مالی و اعتباری و کلیه کارکنان اشخاص حقوقی دولتی و غیردولتی که دریافتی سالانه آنها بیش از 350 میلیون ریال باشد.

5- کلیه ایرانیان مقیم خارج کشور

6- کلیه اشخاصی که در سه دهک بالای درآمدی کشور هستند و در موارد فوق ذکر نشده‌اند.

بند الحاقی 2 -  از ابتدای تیرماه 1395 پرداخت یارانه به اشخاص مشمول این تبصره تصرف در اموال عمومی بوده و جرم محسوب  می شود.

بند الحاقی 3 - دریافت یارانه توسط افرادی که به موجب این تبصره استحقاق دریافت یارانه ندارند مستوجب جریمه نقدی به میزان دو برابر مبلغ دریافتی  می باشد.

* انتخابات 96 مانع حذف یارانه ها شد/ یارانه خود را اهدا کنید

درسال 96 و در زمانی که هیاهو برای افزایش یارانه های نقدی اوج گرفته بود؛ مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرد نه تنها در قالب بودجه سال 96 امکان افزایش مبلغ یارانه نقدی وجود ندارد،‌ بلکه برای فراهم شدن امکان پرداخت مبلغ 45500 تومان فعلی،‌ باید یارانه 14 میلیون نفر حذف شود.