به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران، بر اساس ویژگی های جغرافیایی و موقعیت های سیاسی- اجتماعی و پیشینه تاریخی اقوام ایرانی؛ موسیقی و منظومه ها رنگ مایه های گوناگون و خاصی به خود گرفته است.
به گونه ای که در مناطقی دارای جنبه های تغزلی و توام با رقص و در مناطقی دیگر حماسی است ویا ترکیبی از هر دو ویژگی را دارد.

موسیقی و منظومه سرایی در آذربایجان
در آذربایجان موسیقی حماسی، رنگ مایه غالب است. حتی موسیقی تغزلی آذری نیز رنگ و بوی حماسی دارد.موسیقی حماسی آذربایجان از منظومه های حماسی آن جدا نیست و در واقع خوانندگان و نوازندگان واسطه هایی برای بازگویی حماسه های منظوم هستند.
آنها به این طریق تاریخ شفاهی خود را از نسلی به نسل دیگر انتقال می دهند. فزونی حماسه و حماسه سرایی با شرایط اجتماعی این دیار بی ارتباط نیست.آذربایجان سرزمینی کوهستانی است و قاعدتا پرماجراتر از مناطق مسطح و دشت ها است.
آذربایجان بخشی از جاده ابریشم بوده و می توان آن را نقطه تلاقی آسیا و اروپا نامید.
در طول تاریخ آذربایجان همواره بستر درگیری های داخلی، مقاومت در برابر قدرت های حاکم زورگو و مقابله با متجاوزین بوده است که این مجموعه موجب پرورش روحیه سلحشوری در آذربایجانی ها شده است.
این ویژگی در موسیقی قومی که سرچشمه اصلی آن توده مردم می باشد نمایان است. منظومه های بسیاری می توان در میان اقوام این خطه از ایران یافت که هر کدام روایتگر داستان زندگی قهرمانانی است که از درون توده مردم برآمده اند.
از میان مجموعه منظومه های آذری که هر کدام با موسیقی خاص خود بیان می شوند، می توان از "دده قورقور"، "قلچاق کرم"، " داستان اصلی و کرم"، داستان شاه اسماعیل" و " داستان کوراوغلو" نام برد.
موسیقی در آذربایجان علاوه بر همراهی منظومه ها، همچون موسیقی دیگر اقوام با حرکات موزون توام است.
این آمیزه موسیقی و حرکات موزون در طول تاریخ به مناسبت های مختلف مانند آغاز فصل بهار، جشن برداشت خرمن، کاشت، پیروزی حاصل از نبرد و پیروزی در مسابقات ورزشی و پهلوانی اجرا می شده است.
قسمت دیگر موسیقی و حرکات موزونی است که به مناسبت مراسم مختلف اجرا می شود، مانند "کوسا کوسا" که پیام آورسال نو و نوروز است. بخش دیگر این نوع موسیقی بر پایه داستان ها و منظومه های پهلوانی و حماسی است. "کوراوغلو" سرآمد موسیقی حماسی آذری است. کوراوغلو به آرامی آعاز می شود و به مرور اوج می گیرد. از دیگر سبک های موسیقی با همراهی حرکات موزون می توان از " قزاقی" و "لزگی" نام برد.
لزگی نوعی حرکات آکروباتیک توام با موسیقی است که توسط مردان به صورت دسته جمعی اجرا می شود و بسیار پرتحرک و ریتمیک است.
جلال آل احمد در گزارش خود که درباره سفر به شوروی و جمهوری آذربایجان ارایه داده است از لزگی به عنوان یک موسیقی و رقص فولکلور آذری و ارزشمند یاد می کند.که در همه جا و به هر مناسبتی اجرا می شده است.

"عاشیق"ها، راویان حماسه ها و تغزلات آذری
"عاشیق"ها؛ نقالی، نوازندگی و خوانندگی می کنند. عاشیق ها نوازندگان و خوانندگانی از میان توده های مردم هستند، بنابراین بهترین راویان فرهنگ حماسی و تاریخ شفاهی مردم نیز هستند.
در بسیاری از روایت های حماسی، عاشیق ها خود در بطن ماجرا بوده اند.
نمونه بارز آن کوراوغلو می باشد چرا که خود او یک عاشیق بوده است. در نغمه های عاشیق ها، ریتم نقش اساسی دارد و ریتم حماسی ساختار کلی نغمه ها را تشکیل می دهد. آنها حتی لحظه هایی که به جنبه تغزلی و عاشقانه هم می پردازند، همچنان نوای ساز و آوازشان رنگ و بویی حماسی دارد.
عاشیق ها آموزش موسیقایی چندانی ندیده اند و بیشتر آنها افرادی هستند ‌که در خانواده اهل موسیقی به دنیا آمده اند و زندگی شان با موسیقی پیوند خورده است.

حماسه منظوم کوراوغلو
منظومه حماسی کوراوغلو چنان با زبان و ساز عاشیق ها هماهنگ است که از آغاز پیدایی آن به عنوان مهم ترین اثر حماسی در قالب موسیقی و آواز اجرا می شده است. از این رو می توان اوج نغمه سرایی و نوازندگی عاشیق ها را در اجرای کوراوغلو دانست.
یکی از ملاک هایی که برای سنجش توانایی و تبحر عاشیق ها در نظر گرفته می شود، شیوه اجرای پرده های مختلف این منظومه است. عاشیق ها معمولا این منظومه را به پرده های مختلف تقسیم می کنند و هر پرده را بر اساس رویدادهای داستان، آن را با ریتمی ویژه اجرا می کنند.
میهن دوستی، برادری، مبارزه با ظلم و ستم و دفاع از مظلومان مجموعه پیام های انسانی است که این منظومه پرآوازه آذری به همراه دارد. اصل روایت کوراوغلی مربوط به ترک های آسیای صغیر یا ترک های آناتولی است. اما از چنان غنای حماسی و ریتمیکی برخوردار است که توانست گوی سبقت را از دیگر منظومه ها و روایت های حماسی برباید و در اوایل قرن هفدهم میلادی در میان همه اقوام ترک زبان جایگاه ویژه ای بیابد. آشنایی اقوام ترک ایرانی با این منظومه به همان زمان باز می گردد که برای نخستین بار این منظومه توسط سفیر دولت تزاری روسیه منتشر شد.در حال حاضر همه اقوام ترک زبان با این حماسه منظوم آشنایی دارند و با حفظ نام ها و پیرنگ اصلی، این منظومه و موسیقی آن را بر اساس فرهنگ و رسوم خود اجرا می کنند. در کشور ما کوراغلو را همه به نام آذربایجان می شناسند اما در میان اقوام قشقایی نیز این حماسه منظوم شناخته شده است. محمود اسکندری، استاد شاهنامه خوانی و نی نواز قشقایی می گوید که قشقایی ها، کوراوغلو را مربوط به خود می دانند و معتقدند " چنلی بل" روستای محل زندگی کوراوغلو در شیراز است. این در حالی است که آذربایجانی ها معتقدند این مکان در تبریز قرار دارد.
اصل روایت مربوط به جوانی به نام روشن است که پدرش مهتر یکی از خان های روستا است. خان قصد دارد به میهمانش که یکی از حکمرانان است، اسبی پیشکش دهد و از مهتر خود می خواهد تا اسب خوبی انتخاب کند. اسب انتخابی مورد پسند حکمران واقع نمی شود و خان مورد عتاب قرار می گیرد. خان نیز مهتر را به سهل انگاری متهم می کند و دستور می دهد چشم های او را کور کنند! این گونه است که نام آن جوان از "روشن" به " کوراوغلو" تغییر می یابد. کوراوغلو جوان، کینه خان را در دل دارد. به دامنه کوهی به نام " چنلی بل" می گریزد و در آنجا برای خود قلعه و بارویی می سازد و مخالفان خان و حکومت را گرد خود جمع می کند. کوراوغلو بر خان ها و حکمرانان می تازد، اموال ثروتمندان را به یغما می برد و آن را میان فقرا تقسیم می کند. کوراوغلو از جنبه های تغزلی خالی نیست و ماجرای عشق "نگار" دختر سلطان که عاشق کوراوغلو می شود و به او می پیوندد و به همسری اش درمی آید در بطن این حماسه منظوم جای دارد. مهمترین ویژگی کوراوغلو را می توان جوانمردی و از خودگذشتگی او دانست. کوراوغلو یک عاشیق مبارز است. همانقدر که با شعر و موسیقی و ساز آشنایی دارد، به همان میزان با شمشیر آشناست. در مواقعی از این منظومه، ساز و شمشیر با هم تلفیق می شوند تا زیباترین حماسه منظوم و ریتمیک به زبان آذری شکل گیرد. در مجموع، کوراوغلو صرفا روایتی برای سرگرمی و گذران وقت نیست، بلکه حماسه ای در جهت برانگیختن حس میهن دوستی، فداکاری و آزادگی و ظلم ستیزی است که به مدد ساز و آواز عاشیق ها این مهم حاصل می شود.
گزارش و عکس:جواد عرفانیان عالی منش