جدال زعفران ایران برای بقا در برابر سوءمدیریت و تغییرات اقلیمی
اقتصاد ایران: مشهد- طلای سرخ ایران در جدالی سخت با نوسانات بازار، خشکسالی و سوءمدیریت، نیازمند بازنگری استراتژیک برای بقا است.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - مرجان فرهمند: زعفران، این طلای سرخ نه تنها بخش جدایی‌ناپذیری از میراث فرهنگی و آشپزی ایران است، بلکه جایگاه مهمی در سبد صادرات غیرنفتی کشور دارد و معیشت هزاران کشاورز را تأمین می‌کند. عطر دل‌انگیز و رنگ بی‌بدیلش، آن را در بازارهای جهانی به کالایی لوکس و پرتقاضا تبدیل کرده است. اهمیت استراتژیک این محصول، فراتر از ارزش غذایی آن، به نقش‌آفرینی‌اش در اقتصاد منطقه‌ای و ملی بازمی‌گردد.
اما اخیراً، بازار این ادویه گران‌بها شاهد دگرگونی‌های عمیق و چالش‌برانگیزی بوده است. نوسانات شدید و غیرمنتظره در قیمت، نه تنها ثبات این بازار را به هم ریخته، بلکه سایه‌ی ابهام را بر آینده آن افکنده است. این تلاطم‌ها، موجی از نگرانی را در میان فعالان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان این صنعت پدید آورده است.
این بی‌ثباتی، از ماهیت پیچیده عوامل مؤثر بر قیمت‌گذاری زعفران سرچشمه می‌گیرد. از شرایط اقلیمی و میزان برداشت محصول گرفته تا مکانیزم‌های عرضه و تقاضا در بازارهای داخلی و جهانی، همگی در شکل‌دهی به این نوسانات نقش دارند. درک این عوامل برای تحلیل دقیق وضعیت کنونی و پیش‌بینی روندهای آتی ضروری است.
پیامدهای این وضعیت، دامنه گسترده‌ای دارد. از یک سو، صادرکنندگان در مواجهه با عدم قطعیت قیمت‌ها، در تنظیم قراردادهای بین‌المللی و حفظ بازارهای خارجی دچار مشکل شده‌اند. این امر به کاهش سهم ایران در بازارهای جهانی و از دست رفتن فرصت‌های طلایی صادراتی منجر می‌شود.
از سوی دیگر، مصرف داخلی زعفران نیز از این نوسانات مصون نمانده است. افزایش بی‌رویه قیمت‌ها، قدرت خرید مصرف‌کنندگان را کاهش داده و منجر به تغییر الگوی مصرف یا حتی حذف این محصول از سبد غذایی خانواده‌ها شده است، که می‌تواند در درازمدت به فرهنگ استفاده از زعفران در کشور آسیب بزند.
در این شرایط، پرداختن به ریشه‌های این بی‌ثباتی و بررسی راه‌حل‌های ممکن برای بازگرداندن آرامش به بازار زعفران، امری حیاتی است. تحلیل وضعیت موجود و شناسایی چالش‌ها، گام نخست برای حفاظت از این میراث ارزشمند کشاورزی و تضمین آینده‌ای پایدار برای آن در عرصه‌های ملی و بین‌المللی است.
نوسان روزانه ۴۰ میلیون تومانی قیمت زعفران؛ صادرات در بن‌بست بی‌ثباتی
غلامرضا میری، نائب‌رئیس شورای ملی زعفران و رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نوسانات «بی‌سابقه» قیمت زعفران اظهار کرد: این شرایط فعالیت صادرکنندگان را مختل کرده و به کاهش مصرف داخلی منجر شده است.
نائب‌رئیس شورای ملی زعفران و رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی تاکید کرد: کاهش محسوس تولید و نقش واسطه‌ها، علت اصلی تلاطم بازار است.
وی گفت: کاهش تولید کاملاً محسوس است اما در کنار آن واسطه‌هایی هستند که فضا را آلوده می‌کنند. همین موضوع باعث شده که ما در یک روز ۴۰ میلیون تومان در هر کیلو زعفران نوسان قیمت داشته باشیم.
میری افزود: این وضعیت همچنان ادامه دارد و واقعاً نمی‌توانیم کار بکنیم. صادرکننده ما نمی‌تواند کار بکند.
نائب‌رئیس شورای ملی زعفران و رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی شرایط صادرکنندگان را چنین توضیح داد: ما وقتی با کشورهای اروپایی، آمریکایی یا آسیایی کار می‌کنیم باید قیمت قطعی بدهیم. امروز که به من زنگ می‌زنند و قیمت ۱۰ یا ۱۰۰ کیلو زعفران را می‌پرسند، باید قیمت روز را اعلام کنم اما فردا که می‌خواهم بخرم می‌بینم بین ۵، ۱۰ یا ۲۰ میلیون تومان قیمت افزایش پیدا کرده است؛ لذا ثبات قیمت نداریم و این نوسانات باعث شده صادرات تقریباً به حالت خلل بیفتد و نتوانیم صادرات انجام بدهیم
وی تأکید کرد: قیمت زعفران هرچقدر باشد، حتی اگر ۲۰۰ میلیون تومان شود، مهم نیست؛ مهم این است که بازار ثبات داشته باشد. از زمان برداشت محصول تا امروز چنین ثباتی نداشتیم و نوسانات هر روز ادامه دارد.
میری با اشاره به وضعیت بازارهای جهانی گفت: هنوز زود است که بگوییم قیمت زعفران در روند صادرات یا قیمت جهانی تأثیر گذاشته یا نه. اما مسلم است که افزایش قیمت باعث کاهش مصرف می‌شود. در داخل کشور سرانه مصرف که در گذشته حدود یک گرم بود، الان زیر نیم‌گرم آمده و مصرف کاهش یافته است.
نائب‌رئیس شورای ملی زعفران و رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی افزود: من معتقدم که در صادرات کاهش نخواهیم داشت چون آن‌ها با قیمت دلاری خرید می‌کنند، اما در بازار داخلی کاهش مصرف قطعی است.
وی درباره تصمیمات دولت گفت: دولت هیچ خرید حمایتی انجام نداده و حتی اعلام هم نکرده که بخواهد خرید حمایتی انجام دهد. البته همان بهتر که اعلام هم نکنند چون سال‌هایی که اعلام می‌کردند حمایتی نبود و فقط اختلال ایجاد می‌کرد.
میری تصریح کرد: عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند. یک ماه پیش قبل از برداشت، زعفرانی که امروز ۱۸۰ یا ۱۹۰ میلیون تومان است، حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیون تومان بود.
نائب‌رئیس شورای ملی زعفران و رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی گفت: کاهش بارندگی، خشکسالی و کم‌آبی باعث کاهش تولید شده است. سطح زیر کشت هر سال ۵ تا ۲۰ درصد افزایش پیدا می‌کند اما امسال به دلیل کمبود آب، کاهش تولید داریم.
کاهش شدید تولید و نگهداری محصول توسط کشاورزان؛ مهم‌ترین علت جهش قیمت زعفران
در ادامه سید مهدی زمانی، رئیس اتحادیه زعفران‌کاران خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نوسانات شدید قیمت زعفران در ماه‌های اخیر، کاهش تولید، طولانی شدن دوره برداشت و نگهداری محصول توسط کشاورزان را اصلی‌ترین دلایل افزایش قیمت عنوان کرد و نقش واسطه‌ها و سیاست‌های صادراتی را در این روند کم‌اثر دانست.
رئیس اتحادیه زعفران‌کاران خراسان رضوی، درباره دلایل جهش قیمت زعفران گفت: علت اصلی نوسانات شدید قیمت، کاهش محسوس تولید و طولانی شدن زمان برداشت است. کشاورزان امسال توانایی جمع‌آوری و پاک‌کردن گل را داشتند و به دلیل نبود مازاد تولید، نیازی به عرضه گل در بازار نداشتند؛ همین مسئله کاهش عرضه و در نتیجه افزایش قیمت را رقم زد.
وی با بیان اینکه انتظارات تورمی و افزایش قیمت سایر محصولات کشاورزی نیز در تصمیم کشاورزان برای نگهداری محصول مؤثر بوده، افزود: در حال حاضر نقش واسطه‌ها چندان پررنگ نیست و بیشتر این کشاورزان و خریداران خانگی هستند که با نگهداری زعفران، به افزایش قیمت دامن زده‌اند.
زمانی سیاست‌های صادراتی را عامل مؤثر در گرانی ندانست و اظهار کرد: این سیاست‌ها بیشتر به کاهش صادرات رسمی منجر شده است. صادرکنندگان به دلیل تعهدات ارزی و هزینه‌های سنگین عملاً از بازار رسمی کنار گذاشته شده‌اند و به روش‌های غیررسمی روی آورده‌اند.
رئیس اتحادیه زعفران‌کاران خراسان رضوی با تأکید بر اینکه افزایش قیمت، اثر مستقیم بر مصرف داخلی گذاشته و فروش داخلی تا ۶۰ درصد کاهش یافته است، هشدار داد: افزایش قیمت زمینه تقلب در بازار را بیشتر می‌کند. اتحادیه با همکاری اتاق اصناف مشهد و سازمان صنعت، معدن و تجارت در حال تشدید نظارت‌هاست.
وی از مردم سراسر کشور خواست هنگام خرید، فقط زعفران دارای نشان استاندارد تهیه کنند و از خرید محصولات بی‌نام‌ونشان به‌ویژه پاکت‌های مشهور به ممتاز قائنات که در پلتفرم‌های مختلف به‌وفور عرضه می‌شود، خودداری کنند؛ چرا که این محصولات می‌توانند برای سلامت مصرف‌کنندگان آسیب‌زا باشند.
زعفران ایران در پیچ‌وخم بی‌ثباتی
نوسانات اخیر در بازار زعفران، به وضوح نشان می‌دهد که این صنعت نیازمند توجه ویژه و برنامه‌ریزی جامع است. تلاطم‌های قیمتی نه تنها به معیشت کشاورزان و فعالان این حوزه لطمه می‌زند، بلکه اعتبار صادراتی کشور را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. حل این معضل، فراتر از یک چاره‌اندیشی مقطعی، نیازمند رویکردی سیستمی و پایدار است.
عوامل متعددی، از جمله تغییرات زیست‌محیطی، راهبردهای تولید و سیاست‌های تجاری، در این بی‌ثباتی نقش‌آفرین هستند. این عوامل به هم تنیده‌اند و هر گونه اقدام برای بهبود وضعیت باید با در نظر گرفتن این ارتباطات پیچیده صورت گیرد تا از بروز پیامدهای ناخواسته جلوگیری شود. درک عمیق این دینامیک‌ها، کلید فرموله‌کردن راهکارهای مؤثر است.
پیامدهای این عدم قطعیت، تنها محدود به مسائل اقتصادی نیست. کاهش مصرف داخلی، می‌تواند به تدریج از جایگاه زعفران در سبد غذایی خانواده‌ها بکاهد و عواقب اجتماعی و فرهنگی نیز به دنبال داشته باشد. همچنین، ریسک ورود محصولات تقلبی و بی‌کیفیت به بازار، افزایش می‌یابد که سلامت مصرف‌کنندگان و اعتبار محصول اصلی را به خطر می‌اندازد.
برای فائق آمدن بر این چالش‌ها، تقویت مکانیزم‌های نظارتی و افزایش شفافیت در زنجیره تأمین، امری ضروری است. این اقدامات نه تنها به تثبیت قیمت‌ها کمک می‌کند، بلکه اعتماد مصرف‌کنندگان را جلب کرده و فضای رقابتی سالمی را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان فراهم می‌آورد.
ثبات بازار، مهم‌تر از هر قیمت مشخصی، بستر لازم برای برنامه‌ریزی بلندمدت و سرمایه‌گذاری‌های پایدار در صنعت زعفران را فراهم می‌کند. این پایداری، امکان حضور مستمر و موفق در بازارهای جهانی را تضمین کرده و به افزایش سهم ایران در تجارت بین‌المللی این محصول ارزشمند منجر خواهد شد.
همکاری نزدیک میان کشاورزان، دولت، اتحادیه‌ها و صادرکنندگان، حیاتی‌ترین عامل برای عبور از این دوران پرچالش است. تدوین استراتژی‌های جامع برای حمایت از تولید پایدار، مدیریت صحیح منابع آبی، بازاریابی مؤثر و تثبیت قیمت‌ها، می‌تواند زعفران ایران را به جایگاه شایسته‌اش در بازارهای جهانی بازگرداند و آینده‌ای روشن‌تر برای این طلای سرخ رقم بزند.