ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

به گزارش خبرنگار مهر، استاد سلیم موذن‌زاده اردبیلی، نامی است که با تاریخ و هویت مذهب تشیع در ایران و به‌ویژه منطقه آذربایجان عجین شده است. او نه تنها یک مداح، بلکه یک پدیده کم‌نظیر در عالم نغمه مذهبی به شمار می‌رود که با صدای شش‌دانگ، وسعت و انعطاف بی‌مانند، و احاطه کم‌نظیر بر ردیف‌ها و مقامات موسیقی ایرانی و عربی، کارنامه‌ای درخشان از خود به یادگار گذاشت که القابی چون «سلطان‌الذاکرین» و «بلبل زینبی» را برازنده او ساخت.

سلیم موذن‌زاده در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی در اردبیل و در خاندانی ریشه دار در هنر اذان‌گویی و مداحی متولد شد؛ خاندانی که شهرتشان به نوحه‌خوانی و منقبت‌خوانی به بیش از سه قرن می‌رسید. پدرش، شیخ عبدالکریم موذن‌زاده اردبیلی، نخستین مؤذن رادیوی ایران بود که اذان او، به اذان‌گویی ماندگار تبدیل شد. برادرانش، به‌ویژه رحیم موذن‌زاده اردبیلی، نیز از برجستگان عرصه اذان و مداحی بودند، اما سلیم با تکیه بر استعداد الهی و کوشش فراوان، توانست جایگاه خود را به‌عنوان فردی استثنایی تثبیت کند.

موهبت الهی و تربیت موسیقایی

هنر سلیم موذن‌زاده یک موهبت صرف نبود؛ بلکه تلفیقی از استعداد ذاتی، تربیت خانوادگی، و آشنایی عمیق با اصول موسیقی و مقامات آوازی بود. او به دلیل توانایی‌های شگرف صوتی‌اش، می‌توانست برای ساعت‌ها در اوج گام و بدون کمترین افت کیفیت یا خستگی، به اجرا بپردازد. خود او گفته بود که «صدای من یک موهبت الهی است و من آن را در اختیار اهل بیت قرار داده‌ام.» این صدای پهناور و دلنشین، دربرگیرنده هفت پرده صدا بود و او می‌توانست با چیرگی کامل، از بم‌ترین تا زیرترین نت‌ها را با صلابت و زیبایی اجرا کند. تسلط او بر ردیف‌ها و گوشه‌های موسیقی مذهبی و نیز موسیقی اصیل ایرانی، از او یک استاد تمام‌عیار ساخته بود که قادر بود نوحه‌های حماسی، مرثیه‌های جان‌سوز، و مناجات‌های شورانگیز را در مقام‌های مختلف، ازجمله بیات ترک، سه‌گاه، چهارگاه و دیگر دستگاه‌ها، اجرا کند. این توانایی، اجراهای او را از یک نوحه‌خوانی صرف متمایز می‌کرد و به مجالسش عمق و شکوهی می‌بخشید که شنوندگان را به اوج تأثر و معنویت می‌رساند.

توانایی اعجاب‌انگیز در اجرای برنامه‌های گوناگون

یکی از اعجاب‌انگیزترین ویژگی‌های سلیم موذن‌زاده، توانایی او در تنوع و تحول سریع در اجرای برنامه‌ها بود. او صرفاً یک مداح تک‌بعدی نبود؛ بلکه هنرمندی بود که می‌توانست از یک مجلس پرشور و حماسی که در آن نوحه‌های ترکی با لحنی کوبنده و ریتمیک خوانده می‌شد، به‌سرعت به یک مجلس مرثیه‌خوانی لطیف و سوزناک در دستگاهی دیگر و با زبانی دیگر تغییر مسیر دهد. هنر او در ترکیب مقامات و ارائه تلفیقی از حماسه و اندوه، بی‌بدیل بود. اجرای او در بحبوحه مراسم، درحالی‌که جمعیت در اوج گریه و زاری بودند، به یکباره اوج می‌گرفت و با ریتمی تند و حماسی، فضای مجلس را دگرگون می‌ساخت و سپس به آرامی و با ظرافتی مثال‌زدنی، دوباره به سمت مرثیه‌ای حزن‌انگیز بازمی‌گشت. این چرخش‌های هنرمندانه و مسلط، نشان از ذهن پویا و قدرت حنجره‌ای داشت که کمترین فشار را برای حفظ گام‌های مختلف متحمل می‌شد.

احاطه بر زبان‌های گوناگون و سبک منحصر به فرد

بخش بزرگی از کارنامه درخشان سلیم موذن‌زاده، به مداحی به زبان ترکی آذربایجانی اختصاص دارد؛ جایی که او نه‌تنها به خاطر لحن و صدا، بلکه به خاطر تسلط کم‌نظیر بر اشعار و ادبیات ترکی، محبوبیت بی‌نظیری کسب کرد. نوحه‌های مشهور ترکی او، ازجمله «زینب، زینب» که شاهکاری در مرثیه‌سرایی عاشورایی محسوب می‌شود، در طول سالیان، به نماد عزاداری در مناطق ترک‌نشین تبدیل شده‌اند. بااین‌حال، توانایی‌های او محدود به زبان ترکی نبود. او در اجرای مداحی‌ها به زبان فارسی و عربی نیز تبحری مثال‌زدنی داشت. اجرای او از «زینب، زینب» به زبان‌های فارسی و عربی، گواهی بر این توانایی گسترده و تسلط او بر تلفظ و لهجه صحیح در هر سه زبان بود. این انعطاف سه‌زبانه، دامنه نفوذ و تأثیرگذاری او را از مرزهای جغرافیایی فراتر برد و او را به یک مداح بین‌المللی تبدیل کرد که در کشورهای آذربایجان، ترکیه، عراق و دیگر کشورهای منطقه نیز از شهرت و احترام بسیاری برخوردار بود.

استاد سلیم و عنصر ایمان در ذکر مصیبت

آنچه اجرای سلیم موذن‌زاده را فراتر از یک هنر آوازی صرف قرار می‌داد، ایمان عمیق و خلوص نیت او در ذکر مصیبت اهل بیت (ع) بود. به گفته بسیاری از اهالی فن و کسانی که از نزدیک با او در ارتباط بودند، سلیم همواره با وضو و اخلاص در مجالس حاضر می‌شد و روح و جان او با محتوایی که اجرا می‌کرد، درآمیخته بود. این خلوص، به شکلی محسوس در صدای او جاری بود و تأثیری شگرف بر مستمعین می‌گذاشت

این «روضه‌خوانی روحی با ایمان» بود که صدای او را به جان‌ها می‌نشاند و مجالس او را به محافلی از تحول و شور حسینی تبدیل می‌کرد. او خود را تنها یک «مکبر و ذاکر» اهل بیت می‌دانست و شهرت و محبوبیت را نادیده می‌گرفت و همواره بر این نکته تأکید داشت که هدف اصلی، نشر معارف و مصائب کربلاست.

نوآوری و تأثیرگذاری پایدار

سلیم موذن‌زاده اردبیلی در هنر مداحی و نوحه‌خوانی، یک نوآور محسوب می‌شود. او توانست با وارد کردن ردیف‌های موسیقی اصیل به نوحه‌ها، قالب‌های سنتی را شکسته و جانی تازه به این هنر ببخشد. او با استفاده از وسعت حنجره و تسلط بر گام‌های مختلف، توانست نوحه‌هایی با ساختار پیچیده‌تر و طولانی‌تر اجرا کند که پیش از او کمتر معمول بود. بسیاری از سبک‌های مداحی که امروز مورد استفاده قرار می‌گیرد، به نحوی وام‌دار نوآوری‌های اوست. او برای بیش از شصت سال، نوحه‌خوان و مرثیه‌سرای مجالس اهل بیت (ع) بود و از دوران جوانی تا کهولت سن، حنجره‌اش را وقف این مسیر کرد. گفته می‌شود که او بیش از دو هزار عنوان نوار کاست و سی‌دی از آثار خود در گنجینه مداحی شیعه به یادگار گذاشته است. این حجم بالای تولید محتوا، که اغلب شامل اجراهای زنده در مساجد و هیئات اردبیل و تبریز و تهران و دیگر شهرهاست، نشان‌دهنده فعالیت مستمر و پرشور او در طول دهه‌هاست.

زینب، زینب؛ شاهکار ماندگار

اگر بخواهیم تنها یک اثر را به‌عنوان نماد و نقطه اوج کارنامه هنری سلیم موذن‌زاده معرفی کنیم، آن اثر بی‌تردید مرثیه «زینب، زینب» است. این اثر که به زبان ترکی اجرا شده، نه‌تنها یک مرثیه، بلکه یک تصویر صوتی کامل از واقعه کربلا از دیدگاه حضرت زینب (س) است. سلیم در اجرای این نوحه، با تغییرات هوشمندانه در گام و لحن، از یک مرثیه سوزناک به یک حماسه کوبنده و دوباره به اندوهی عمیق می‌رسد. به گفته اهل فن، این نوحه از نظر فنی و هنری، یکی از پیچیده‌ترین و کامل‌ترین نوحه‌های شیعی است که کمتر کسی قادر به اجرای آن با همان کیفیت و عمق احساس است. «زینب، زینب» یک میراث فرهنگی-مذهبی محسوب می‌شود که مرزهای مذهبی و قومیتی را درنوردیده و به بخشی از هویت عزاداری در ایران و حتی فراتر از آن تبدیل شده است.

با غروب این «سلطان‌الذاکرین»، یکی از درخشان‌ترین فصول در تاریخ مداحی شیعی نیز بسته شد. میراث او اما نه فقط در نوارهای ضبط‌شده، بلکه در مکتبی است که او بنیان نهاد؛ مکتبی که بر اخلاص در نیت، تسلط بر هنر آوازی، و احترام به موسیقی مقامی استوار بود. او توانست نشان دهد که مداحی می‌تواند هم از نظر معنوی عمیق باشد و هم از نظر هنری در اوج تکنیک و زیبایی قرار گیرد. نام سلیم موذن‌زاده اردبیلی، به دلیل صدای اعجاب‌انگیز، توانایی بی‌نظیرش در اجرای برنامه‌های گوناگون، و خلوص کم‌مانندش در ذکر مصیبت، برای همیشه در حافظه تاریخی و فرهنگی ایران و جهان تشیع، به‌عنوان قله‌ای دست‌نیافتنی در هنر ستایشگری باقی خواهد ماند. او اسطوره‌ای است که با صدای شش‌دانگش، دل‌ها را تسخیر کرد و آن‌ها را به خیمه عزای حسین (ع) پیوند زد.