قطعه‌سازان در تنگنای فناوری و نقدینگی به دنبال صنایع دیگر
اقتصاد ایران: ادامه ممنوعیت واردات تجهیزات، تیراژ و کیفیت تولید را کاهش داده و واحدهای قطعه‌سازی را از مسیر رشد واقعی دور کرده است
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
صنعت قطعه‌سازی خودرو در ایران با وجود پتانسیل گسترده و بازار منحصر به‌فرد، با چالش‌های متعددی از جمله محدودیت‌های ساختاری، مشکلات واردات ماشین‌آلات، رکود سرمایه‌گذاری و عقب‌ماندگی فناوری دست‌وپنجه نرم می‌کند. درحالی که برخی این وضعیت را مطلوب می‌دانند، فعالان صنفی معتقدند نبود امکان توسعه تولید و ارتقای کیفیت، مسیر پیشرفت را دشوار ساخته است و اگر تحولی اساسی رخ ندهد، خطر فاصله گرفتن از بازارهای جهانی جدی‌تر خواهد شد.
پشت پرده پیشنهادهای مهاجرت به قطعه‌سازان
بابک کریمخان، عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره وضعیت صنعت قطعه در گفت‌وگو با «دنیای خودرو» بیان داشت: «شرایط قطعه‌سازی در بعضی زمینه‌ها خوب است و در بعضی زمینه‌ها بد. ما بازاری در ایران داریم که تنوع محصولات آن پایین است و تیراژ تولید بالاست. این شرایطی جذاب و منحصر به‌فرد است؛ هر جای دنیا این‌گونه باشد، جذاب به‌شمار می‌رود.»
وی درباره این‌که برخی مدعی می‌شوند چرا قطعه‌سازان ایرانی در کشورهای همسایه همچون امارات اقدام به تولید نمی‌کنند؟ اضافه کرد: «حالا اگر کسی بلند شود و برود امارات، باید ببیند امارات چند تا قطعه می‌خواهد تولید کند؟ چه زیرساختی دارد؟ اگر من بخواهم بروم امارات سرمایه‌گذاری کنم، فرض کنید قرار باشد ۱۰۰ عدد قطعه بنز یا چهار عدد قطعه پورشه تولید کنم؛ این میزان تولید به‌لحاظ اقتصادی چه سودی خواهد داشت؟»
این مقام صنفی درباره این‌که برخی با سوء‌نیت درباره قطعه‌سازان سخن می‌گویند، ادامه داد: «اگر چنین پیشنهادی از سوی برخی برای سرمایه‌گذاری در کشورهای همسایه منطقی بود، کشورهایی چون امارات، احتیاجی به‌سرمایه و دانش قطعه‌ساز ایرانی نداشت؛ خودش سرمایه دارد و هر نوعی از تکنولوژی را بخواهد می‌تواند با پول وارد کند. پس اگر پیشنهادی مبنی بر سرمایه‌گذاری در امارات داده می‌شود، آن پیشنهاد واقعی نیست و از لحاظ اقتصادی توجیه ندارد.»
وی با اشاره به این‌که تولید برخی از کشورهای همسایه به لحاظ اقتصادی صرفه ندارد و زیان‌ده است، افزود: «امارات جمعیت کمی دارد. شما چطور می‌خواهید قطب خودروسازی در چنین کشوری ایجاد کنید؟ یا به‌عنوان مثال می‌خواهید به اندازه ظرفیت کوچک‌شان یک خط تولید داشته باشید و هزار عدد قطعه بسازید؟ ساخت یک‌هزار عدد قطعه صرف نمی‌کند و تولید آن اقتصادی نیست. بنابراین، اگر چنین ایده‌هایی مطرح می‌شود، حتما دلایل دیگری پشت آن است.»
سرپا ماندن، جای توسعه را نمی‌گیرد
کریمخان درباره این‌که برخی به اشتباه فکر می‌کنند وضعیت امروز قطعه‌سازان چندان هم بحرانی نیست، تصریح کرد: «این‌که شرایط قطعه‌سازی خوب یا بد است را باید چطور قضاوت کرد؟ اگر گردش مالی یک قطعه‌ساز سال به‌سال فراتر از تورم رشد دارد، نشانه خوبی است. اما اگر قطعه‌ساز امسال یک میلیون قطعه از یک محصول تولید کند و سال بعد هم همین میزان را بسازد اما تنها قیمت فروش بالا برود، نمی‌شود گفت رشد داشته است. اگر تیراژ تولید یا کیفیت واقعی رشد کرده باشد، می‌توان گفت توسعه و رشد اتفاق افتاده است. بنابراین باید در نظر گرفت که آیا قطعه‌ساز از نظر کیفیت یا تیراژ ارتقا پیدا کرده؟ اگر این دو شاخص حاصل شده باشد، می‌توان گفت وضعیت قطعه‌سازی خوب است؛ چراکه سرمایه‌گذاری و توسعه رخ داده است.»
وی توضیح داد: «اگر یک واحد قطعه‌سازی امسال یک میلیون عدد قطعه تولید کند و سال بعد تیراژ تولید یا کیفیت آن کاهش یابد و میزان برگشتی‌ها افزایش یابد و این روند طی چند سال ادامه داشته باشد، درواقع مسیر فعالیت تولیدکننده روی همین وضعیت ثابت خواهد ماند. امروز اگر به‌چین بروید و یک کارخانه را از نزدیک ببینید، ممکن است سال بعد همان کارخانه را نشناسید؛ زیرا مدام در حال توسعه و رشد است. اما در کشور ما، با نگاه به صنایع قطعه‌سازی درمی‌یابید که تجهیزات و ماشین‌آلات برخی واحدها حتی بیشتر از ۱۰ سال است که بدون تغییر باقی مانده‌اند.»
این مقام صنفی افزود: «در حال حاضر قطعه‌سازان فقط با تلاش فراوان، سعی می‌کنند خود را سر پا نگه دارند؛ اما این به‌معنای توسعه نیست و نمی‌توان آن را وضعیت مطلوب قطعه‌سازی دانست؛ به‌همین دلیل رضایت عمومی نیز حاصل نمی‌شود. مردم بارها عنوان می‌کنند که کیفیت محصولات سال به‌سال افت می‌کند. علت این مساله آن است که یا به قطعه‌ساز اجازه توسعه داده نمی‌شود، یا امکان اقتصادی لازم را ندارد. بنابراین همان‌طور که گفته شد، یا سیاست‌های قیمت‌گذاری اجازه نمی‌دهد و یا مجموعه عواملی دست به‌دست هم داده‌اند که امکان توسعه صنعتی و بهره‌گیری از فناوری روز را سلب کرده‌اند.»
وی تاکید کرد: «خودرویی که ۱۰ سال در خط تولید بوده، طبیعتا در ادامه تولید، خرابی‌ها و ایرادات آن افزایش می‌یابد و این مشکل به‌مرور تشدید خواهد شد.»
سنگ‌اندازی پیش پای نوسازی صنعت‌قطعه
عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور در پاسخ به این سوال که آیا هنوز ممنوعیت واردات تجهیزات و ماشین‌آلات مانعی بر سر راه توسعه و بهبود کیفی صنایع است؟ گفت: «من به‌عنوان یک قطعه‌ساز هرقدر درخواست واردات ماشین‌آلات دادم، نتیجه نگرفتم؛ حالا بقیه را نمی‌دانم؛ اما یادم هست آقای لطفی‌زاده در جلسه‌ای آخر سال گذشته وعده داد واردات را مورد به‌مورد بررسی کند. الان اگر بخواهم تجهیزات بیاورم، نمی‌توانم.»
وی افزود: «به‌عنوان نمونه، چندی پیش دستگاه تست خریداری کردم و این دستگاه هفته‌ها در گمرک ماند و از ترس این‌که خراب شود، به‌مسئول گمرک گفتم این را ۹۰ درصدی ترخیص کنید؛ گفتند نمی‌شود، چون دستگاه باید بررسی شود. بالاخره با چانه‌زنی ترخیص شد؛ اما هنوز هم تخصیص ارز به‌دستگاه انجام نشده و بلاتکلیف است. پول آن را داده‌ام، اما هنوز بدهی‌ام به بانک‌مرکزی و مشکلات اداری پابرجاست.»
کریمخان ادامه داد: «این شرایطی درحالی رخ می‌دهد که از سمت دیگر هم می‌شنویم چرا کیفیت قطعات بالا نمی‌رود؟ این مشکلات و محدودیت‌ها باعث شده‌اند نتوانیم تولید را رشد بدهیم. وقتی شرایط نرمال نباشد، انتظار عملکرد نرمال هم نباید داشت. همه این مشکلات به‌هم گره خورده‌اند. بنابراین هر سوال دیگری هم بپرسید باز سر از همین مشکلات درمی‌آورد. همه این موضوعات مستقیم یا غیرمستقیم به‌هم ربط دارند.»
چشم‌انداز مبهم قطعه‌سازی
این مقام صنفی درپاسخ به این‌که آیا قطعه‌سازان به سمت تولید رشته‌های دیگر هم رفته‌اند تا توان تولید فعلی قطعات خود را حفظ کنند؟ گفت: «طبیعتا این اتفاق افتاده. همان مثالی که همه تخم‌مرغ‌ها را نباید در یک سبد گذاشت، برای همه صنوف صدق می‌کند. وقتی به آینده خودروسازی نگاه می‌کنیم، چشم‌انداز روشن و اطمینان‌بخشی دیده نمی‌شود. راه‌حل احتمالی برای خروج از بحران خودروسازی چیست؟ هر سرمایه‌گذاری که بخواهد وارد این صنعت شود، اول دنبال سودآوری و بهبود اقتصاد مجموعه است. بنابراین به‌جای راه‌اندازی خط تولید و نوآوری، روی مونتاژ خودروهای CKD و CBU حساب می‌کند؛ چراکه خودرو خارجی طرفدار دارد و به‌سرعت فروش می‌رود. این کار، آینده قطعه‌سازی را مبهم و پرخطر کرده است.»
وی تاکید کرد: «متاسفانه هرکسی به عنوان سرمایه‌گذار قصد ورود به خودروسازی را داشته باشد، به‌جای توسعه فناوری و خطوط تولید، سعی می‌کند با خرید و فروش دارایی‌ها یا مونتاژ محصولات وارداتی سریع سوددهی و تسویه بدهی‌ها را رقم بزند. اگر محدودیت بگذارند که به‌عنوان مثال اجازه فروش زمین یا کارخانه را نداشته باشند، راه‌حلی که باقی می‌ماند، باز همین است و نتیجه آن، آسیب به آینده کسب‌وکار قطعه‌سازی خواهد بود.»
کریمخان ادامه داد: «تهدید دیگر مربوط به تکنولوژی است؛ چه خودروهای هیبریدی و چه برقی. ما الان در بن‌بست تکنولوژیک قرار گرفته‌ایم و اجازه ارتقای فنی داده نمی‌شود. به‌دلیل بحران ارزی، مشکلات کشور و تحریم‌ها، امکان ارتقای تکنولوژی وجود ندارد. بنابراین اگر روند توسعه صنعت‌خودرو دنیا به‌سمت فناوری‌های نو حرکت کند، قطعه‌سازی ما باز هم عقب خواهد ماند و دچار بحران جدی خواهد شد؛ مگر این‌که همین حالا به فکر باشد و کنار فعالیت فعلی، وارد یک زمینه، صنعت یا رشته دیگر شود تا اگر در این بازار دچار مشکل شد، از راه دیگری بتواند جبران کند.»
وی با اشاره به ضرورت تنوع در فعالیت‌های قطعه‌سازان گفت: «وقتی آینده صنعت نگران‌کننده به‌نظر برسد، چاره‌ای جز حرکت به سمت صنایع دیگر باقی نمی‌ماند. زمانی شرکت‌های دولتی با چانه‌زنی می‌توانستند کار را پیش ببرند؛ اما با خصوصی‌سازی و واگذاری، برخورد مدیران واحدها متفاوت است و به‌راحتی می‌گویند نه، نمی‌خواهم با شما کار کنم.»
با وجود توانمندی و تجربه ارزشمند فعالان صنعت‌قطعه، آینده این حوزه در گرو عبور از موانع ساختاری، رفع ممنوعیت‌ها و بهره‌گیری از فناوری‌های روز جهان است. انفعال و تکرار مسیرهای گذشته نه‌تنها توسعه را به‌تعویق می‌اندازد، بلکه خطر عقب‌ماندگی از بازارهای جهانی را تشدید می‌کند. تنها با جسارت در اصلاح سیاست‌ها، تسهیل واردات تجهیزات و حمایت از نوآوری، می‌توان چشم‌اندازی روشن‌تر برای صنعت‌قطعه کشور ترسیم کرد.