به گزارش سلامت نیوز در روزهایی که فضای عمومی کشور متأثر از تنش‌های امنیتی و نگرانی‌های ناشی از احتمال حوادث هسته‌ای است، برخی داروخانه‌ها با افزایش تقاضای مردم برای خرید «قرص یُد» مواجه شده‌اند. این موج ناگهانی مصرف، تا حد زیادی متأثر از اطلاعات نادقیق و برداشت‌های رسانه‌ای (به‌ویژه پس از پخش سریال‌هایی مانند چرنوبیل) است. اما واقعاً قرص یُد یا پتاسیم یدید (KI) چیست، چه می‌کند و چه زمانی مجاز به مصرف آن هستیم؟

ید رادیواکتیو و تیروئید؛ چرا تیروئید قربانی اول است؟

در زمان وقوع نشت یا انفجار هسته‌ای، یکی از نخستین رادیونوکلئیدهایی که در فضا آزاد می‌شود، ید رادیواکتیو (¹³¹I) است. این ماده می‌تواند وارد بدن شود، معمولاً از طریق غذا (مثل شیر آلوده یا سبزیجات) یا استنشاق هوا. چون غده تیروئید به‌طور طبیعی برای تولید هورمون به ید نیاز دارد، این ماده رادیواکتیو به‌سرعت جذب شده و در بافت تیروئید تجمع می‌یابد — که در بلندمدت می‌تواند منجر به سرطان تیروئید شود.

پتاسیم یدید (KI) چگونه عمل می‌کند؟

قرص پتاسیم یدید با اشباع غده تیروئید با ید پایدار، جلوی جذب ید رادیواکتیو را می‌گیرد. در واقع، وقتی تیروئید از ید غیررادیواکتیو «سیر» شود، دیگر جایی برای جذب نوع خطرناک آن ندارد. اما این مکانیسم تنها در شرایط بسیار خاصی مفید است:

• فقط برای پیشگیری از جذب ید رادیواکتیو مؤثر است، نه برای محافظت کلی از بدن در برابر تشعشع

• باید در فاصله ۲ ساعت قبل تا حداکثر ۸ ساعت پس از تماس احتمالی با ید رادیواکتیو مصرف شود

• اثر حفاظتی آن تنها حدود ۲۴ ساعت دوام دارد و مصرف مکرر بدون نظارت پزشکی خطرناک است

چرنوبیل؛ درسی که هنوز خوب فهمیده نشده

پس از فاجعه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶، یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش موارد سرطان تیروئید در کودکان، مصرف مواد غذایی آلوده به ید رادیواکتیو، به‌ویژه شیر بود. گزارش‌ها نشان دادند:

• بیش از ۹۰٪ دوز تشعشعی تیروئید از طریق مصرف خوراکی منتقل شد، نه از طریق تنفس

• کودکان ساکن مناطق آلوده تا ۴۲ گری دوز تیروئید دریافت کردند — چندین برابر حد مجاز

• افزایش سرطان تیروئید در ۴ تا ۵ سال پس از حادثه در مناطق آسیب‌دیده گزارش شد

این تجربه به یکی از دلایل اصلی توصیه مصرف پتاسیم یدید برای کودکان و نوجوانان در زمان بحران‌های هسته‌ای تبدیل شد.

چه کسانی نباید قرص یُد مصرف کنند؟

سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان انرژی اتمی توصیه‌های دقیقی در مورد مصرف KI دارند:

• برای افراد بالای ۴۰ سال، مصرف KI فقط در صورتی مجاز است که دوز تابشی بسیار بالا (>500 mGy) باشد

• کودکان، نوجوانان و زنان باردار از اولویت‌های اصلی برای دریافت این دارو هستند

• مصرف خودسرانه یا روزانه می‌تواند باعث پرکاری تیروئید، التهاب غدد بزاقی، و اختلالات گوارشی شود

عوارض مصرف زیاد مکمل های حاوی ید

مصرف خودسرانه مکمل‌های ید می‌تواند عوارض جدی و خطرناکی برای سلامت ایجاد کند، حتی اگر این داروها در ظاهر ساده و کم‌خطر به نظر برسند. از جمله عوارض شایع و مهم این مصرف نادرست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مسمومیت با ید: مصرف بیش از حد ید ممکن است باعث علائمی مانند حالت تهوع، استفراغ، اسهال، سوزش دهان و گلو، طعم فلزی در دهان و ضعف عمومی شود. در موارد شدید، ممکن است تورم، کبودی لب‌ها، ضعف نبض و حتی مشکلات حادتری بروز کند.

• اختلالات تیروئیدی: مصرف بی‌رویه ید می‌تواند منجر به پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) با علائمی همچون ضربان قلب سریع، ضعف عضلانی، کاهش وزن غیرطبیعی و تعریق بیش از حد شود. این وضعیت برای افراد مبتلا به بیماری قلبی بسیار خطرناک است. همچنین در برخی موارد، کم‌کاری تیروئید نیز مشاهده شده است.

• واکنش‌های آلرژیک: در برخی افراد، مصرف ید ممکن است موجب واکنش‌های شدید آلرژیک مانند تورم لب و صورت (آنژی‌وادم)، کهیر و مشکلات استرسی گردد.

• خطرات ویژه برای گروه‌های حساس: زنان باردار، شیرده، کودکان و افراد مبتلا به بیماری‌های تیروئیدی مانند هاشیموتو یا گریوز، بیشترین آسیب را از مصرف خودسرانه ید خواهند دید. مصرف بی‌رویه در دوران بارداری ممکن است باعث مشکلات رشد و تکامل جنین شود.

• عوارض جانبی دیگر: مصرف نابجا می‌تواند باعث بروز آکنه، احتباس مایعات در ریه‌ها، سردرد، تب، کهیر، درد مفاصل، تورم پوست و کاهش توانایی مقابله با عفونت شود.

مکمل‌های ید باید فقط با تجویز و نظارت پزشک و در دوزهای مشخص مصرف شوند. مصرف خودسرانه این داروها نه تنها فاقد فایده است، بلکه می‌تواند سلامت شما را به خطر بیندازد. همواره پیش از استفاده از هر مکملی، حتماً با متخصص مشورت کنید.

علم را بپذیرید نه شایعات

مکمل‌های ید باید فقط با تجویز و نظارت پزشک و در دوزهای مشخص مصرف شوند. مصرف خودسرانه این داروها نه تنها فاقد فایده است، بلکه می‌تواند سلامت شما را به خطر بیندازد. همواره پیش از استفاده از هر مکملی، حتماً با متخصص مشورت کنید.در شرایط پرتنش، نگرانی مردم قابل درک است، اما درمان‌های خودسرانه می‌توانند آسیب بیشتری وارد کنند. قرص یُد، دارویی برای شرایط اضطراری و تنها در صورت دستور مراجع رسمی است، نه یک محافظ همه‌منظوره در برابر تشعشع.

اگر نشت رادیواکتیو اتفاق بیفتد ، مهم‌ترین اقدامات شامل موارد زیر است:

• در خانه ماندن (shelter in place)

• بستن در و پنجره‌ها

• مصرف نکردن شیر و سبزیجات تازه

• در صورت اعلام رسمی: مصرف یک دوز قرص یُد تحت نظر پزشکی

تا آن زمان، مصرف این دارو جز افزودن اضطراب، سودی برای بدن نخواهد داشت.