فریاد خاموش ایلام از زیر خروارها خاک؛ وعد ها زیر غبار مدفون شد
اقتصاد ایران: ایلام - گرد و غبار مهمان ناخوانده‌ای که از مرزهای عراق وارد ایلام می‌شود، سال‌هاست زندگی مردم این استان را مختل کرده و متاسفانه همکاری جدی از سوی عراق برای مقابله با آن دیده نمی شود.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر -گروه استان‌ها؛ مجتبی کاور: استان ایلام با مساحت ۲۰ هزار کیلومتر مربع، بیست و دومین استان ایران از نظر وسعت به‌شمار می‌رود این استان با داشتن ۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق (اصلی ترین منشأ تولید گرد و غبار) یکی از استان‌هایی است که بیشترین گرد و غبار در آسمان آن ظاهر شده و مشکلات عدیده‌ای را برای ساکنین این استان به خصوص مردم شهرستان‌های دهلران و مهران به وجود آورده است.
استان ایلام داری ۴۲۴ هزار هکتار اراضی بیابانی است که بیشتر آن در شهرستان دهلران به‌میزان ۲۴۰ هزار هکتار قرار دارد و متأسفانه ۴۰ هزار هکتار از این میزان کانون و منشأ گرد و غبار در استان ایلام به خصوص شهرستان دهلران شناخته می‌شود.
بر اساس آمار میزان ۴۰ درصد معادل ۲۴۰ هزار هکتار از کل مساحت این شهرستان را عرصه‌های بیابانی به خود اختصاص داده است و همین باعث به وجود آمدن مشکلات اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در این شهرستان شده است.
وقوع دوره خشکسالی همراه با کاهش رطوبت نسبی محیط و کاهش قابل توجه بارندگی در سالهای اخیر، در کشورهای عراق، سوریه، ایران، و عربستان سبب شده وقوع این پدیده را در استان‌های غربی به خصوص جنوبی کشور تشدید شود.
مذاکرات برای کنترل ریزگردها با کشور عراق صورت گرفته است
استاندار ایلام در این ارتباط در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بخشی از این مشکل به دلیل موقعیت کانون‌های گرد و غبار در کشورهای همسایه نظیر عراق، عربستان، اردن و سوریه است که خارج از کنترل است.
احمد کرمی بیان داشت: با توجه به مراودات و جلسات مختلف با مقامات کشور عراق یکی از موضوعاتی که پیگیری شد بحث مهار ریزگردها بود و در این راستا نیز بعضی از همکاری‌ها آغاز شده است.
وی ادامه داد: بخشی از ریزگردها از کانون‌های داخلی استان به خصوص در شهرستان دهلران، باید در این راستا اقدامات کنترلی انجام شود.
استاندار ایلام افزود: خوشبختانه در سالهای اخیر نهال‌کاری و درخت‌کاری در گستره ۴۰ هزار هکتار از مناطق کانون گرد و غباری در استان انجام گرفته و ایلام در این زمینه جزو استان‌های پیش تاز کشور است.
نماینده عالی دولت در استان ایلام اظهار داشت: مهمترین راهکار مقابله با پدیده گرد و غبار تداوم جنگل کاری‌ها در استان است، لذا باید سازمان منابع طبیعی کشور اعتبارات لازم در این خصوص به استان ایلام اختصاص دهند.
کرمی گفت: شهرستان‌های گرمسیری دهلران و مهران بیش از سایر مناطق استان با این موضوع ریزگردها روبرو بوده و مشکلات عدیده‌ای برای آنان ایجاد شده است.
۴۰ هزار هکتار کانون داخلی گرد و غبار در شهرستان دهلران وجود دارد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: ۴۲۴ هزار هکتار اراضی بیابانی در ۵ شهرستان دهلران، مهران، آبدانان و بخش‌هایی از شهر ایلام وجود دارد.
یاسم خانمحمدیان بیان داشت: از این میزان بیابان شهرستان دهلران با دارا بودن ۲۴۰ هزار هکتار اراضی بیابانی بیشتر بیابان استان ایلام را دارد.
وی به کانون‌های داخلی گرد و غبار در استان ایلام اشاره کرد و گفت: از ۲۴۰ هزار هکتار اراضی بیابانی دهلران ۴۰ هزار هکتار کانون و منشأ گرد و غبار داخلی است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام تصریح کرد: در حال حاضر سرانه بیابان در استان ایلام هفت دهم و در کشور پنج دهم هکتار است، در حالی که در سرانه جهانی آن ۲۲ صدم هکتار است.
خانمحمدیان با اشاره به اینکه حدود ۲۰ درصد از عرصه‌های طبیعی استان بیابان تشکیل می‌دهد، گفت: بیشتر این بیابان‌ها در مناطق جنوبی شامل شهرستان‌های دهلران و مهران است.
وی گفت: خوشبختانه در استان برنامه‌های مختلفی برای مقابله با پدیده بیابان زایی از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام تدوین و طراحی شده که انجام یا در حال انجام است.
مدیرکل منابع طبیعی اظهار کرد: اداره کل منابع طبیعی استان از ابتدا تاکنون ۱۷ هزار هکتار در عرصه‌های بیابانی (کانون گرد و غبار) نهال کاری داشته که از این میزان ۲۰۰ هکتار در سال گذشته بوده است.
وی ادامه داد: بالغ بر ۲ هزار و ۸۰۰ هکتار مدیریت روان آب انجام شده که ۲۰۰ هکتار مربوط به سال گذشته است.
خانمحمدیان اضافه کرد: اجرای باد شکن مزارع در راستای جلوگیری از ریزگردها به میزان یک هزار و ۱۰۰ کیلومتر انجام شده که از این میزان ۱۰۰ کیلومتر در سال گذشته بوده و همچنین ۴۵۰ هکتار مدیریت قرق مراتع بیابانی صورت گرفته است.
وی افزود: در استان ایلام ۱۱ نهالستان با ظرفیت تولید ۶ میلیون اصله نهال در سال وجود دارد که علاوه بر آن دو نهالستان گرمسیری با تولید گونه‌های بیابانی در شهرستان‌های دهلران و مهران فعال هستند.
خانمحمدیان گفت: وضعیت طبیعی و اقلیمی شهرستان دهلران و مهران به خصوص شهرستان دهلران به خاطر وقوع خشکسالی‌های مکرر در طی سنوات گذشته، تخریب پوشش گیاهی ناشی از چرای بی رویه و عدم تعادل دام و مرتع، بوته کنی مراتع، کشاورزی سنتی، فعالیت‌های عمرانی از قبیل حفر کانال انتقال لوله‌های نفت، گاز و جاده‌های دسترسی سبب شده که بیابان زایی و گسترش بیابان در شهرستان بیشتر شود.
ایجاد خط مرزی در کانون ریزگردها در کشور عراق
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام افزود: شهرستان دهلران به دلیل پایین بودن عرض جغرافیایی و نزدیکی به بیابان‌های عراق به خصوص استان‌های دیاله، واسط و مسیان در کشور عراق و عربستان و بیابانی بودن منطقه، بیشترین سهم گرد و غبار را در بین سایر شهرستان‌های تابعه استان دارد.
وی به ایجاد خط مرزی در کانون ریزگردها در کشور عراق اشاره کرد و گفت: این امر مستلزم دیپلماسی کلان و تزریق اعتبارات ملی است لذا می‌طلبد این مهم توسط مجمع نمایندگان استان در سطح ملی توسط مسئولان کشوری و هیئت دولت دنبال شود.
وی افزود: تنها کانون بحرانی فرسایش بادی در استان ایلام که تحت عنوان کانون فرسایش بادی عین خوش، ابوغویر و حسن قندی معروف است با مساحت حدود ۴۰ هزار هکتار در حوزه شهرستان دهلران قرار دارد.
خانمحمدیان ضمن تقدیر از تلاش و رایزنی‌های مسئولان در سفر و دیدار با مقامات کشور عراق و توجه به بحث ریزگردها، اظهار داشت: اداره کل منابع طبیعی استان ایلام این ظرفیت را دارد علاوه بر آموزش و تأمین بخشی از نهال کشور عراق در راستای با بیابان زدایی پای کار باشد.
گردوغبار و خشکسالی تهدیدی جدی برای دهلران
کارشناس منابع طبیعی و محیط زیست گفت: متأسفانه پدیده گردوغبار در سالهای اخیر به یکی از بحران‌های پایدار در استان ایلام به خصوص شهرستان‌های دهلران و مهران تبدیل شده است.
حسن فتحی‌زاد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: منشأ این ریزگردها غالباً خارجی است و از کانون‌های بیابانی کشورهای عراق، سوریه و عربستان به سمت استان ایلام و به‌ویژه شهرستان مرزی دهلران و مهران حرکت می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه پدیده ریزگردها آثار بسیار مخربی بر محیط زیست، منابع طبیعی و زندگی روزمره مردم دارد، بیان داشت: گردوغبار و خشکسالی به‌صورت هم زمان باعث تضعیف پوشش گیاهی مراتع شده‌اند و وقتی گیاهان بومی که نقش مهمی در تثبیت خاک دارند نابود می‌شوند، فرسایش خاک تشدید شده و پدیده بیابان‌زایی در منطقه گسترش می‌یابد و همچنین تنوع زیستی نیز به شدت کاهش یافته و حیات وحش با کمبود آب و غذا مواجه شده است.
این کارشناس منابع طبیعی و محیط زیست ادامه داد: کاهش بارندگی در سالهای اخیر، تغذیه آب‌های زیرزمینی را محدود کرده و سطح سفره‌های آب به شدت افت کرده است و در بسیاری از روستاها چاه‌ها خشک یا کم‌آب شده‌اند و کیفیت آب هم به‌دلیل افزایش غلظت املاح کاهش یافته است و قطعاً این موضوع مستقیماً بر کشاورزی، باغداری و دامداری منطقه تأثیر می‌گذارد.
فتحی زاد عنوان کرد: ذرات ریز گردوغبار باعث فرسایش تدریجی تأسیسات فلزی و الکترونیکی می‌شوند و قطعاً تجهیزات صنعتی، سیستم‌های تهویه، پنل‌های خورشیدی و حتی خودروها در معرض آسیب قرار دارند و هزینه نگهداری زیرساخت‌ها در سالهای اخیر در شهرستان دهلران به‌شدت افزایش یافته است.
این کارشناس با اشاره به اینکه کیفیت زندگی در دهلران به‌دلیل این پدیده‌ها کاهش یافته است، تصریح کرد: متأسفانه ریزگردها علاوه بر محدود کردن شغل کشاورزی، معیشت خانوارهای روستایی به خطر انداخته است و متأسفانه شاهد مهاجرت برخی خانواده‌ها به شهرهای مرکزی هستیم و علاوه بر آن صنایع محلی نیز تحت تأثیر کم‌آبی و شرایط نامساعد اقلیمی قرار گرفته‌اند.
تداوم روند ریزگردها و افزایش مهاجرت از روستاها
فتحی‌زاد با اشاره به اینکه متأسفانه شواهد علمی و داده‌های اقلیمی نشان می‌دهد که این وضعیت، روند ریزگردها پایدار و روبه‌گسترش است، افزود: متأسفانه نه‌تنها الگوی بارش‌ها تغییر کرده، بلکه فراوانی و شدت پدیده‌های گردوغباری هم افزایش یافته‌اند و این یک هشدار جدی برای ماست که شرایط اقلیمی دهلران در حال عبور از یک نقطه بحرانی است.
وی ادامه داد: در صورتی که سیاست‌های منطقه‌ای و فرامرزی مؤثری برای مهار کانون‌های ریزگرد اتخاذ نشود، قطعاً در سالهای آینده با شدت بیشتری از این پدیده مواجه خواهیم شد.
این کارشناس منابع طبیعی و محیط زیست گفت: متأسفانه خشک‌شدن تالاب‌ها و نبود پوشش گیاهی در آن سوی مرز، تهدیدی جدی برای جنوب و غرب کشور است و قطعاً روند گرم شدن هوا و کاهش نزولات جوی می‌تواند چرخه گردوغبار را تشدید کند.
فتحی زاد ادامه داد: با تداوم روند ریزگردها، مهاجرت از روستاها و حتی برخی نواحی شهری در استان بخصوص شهرستان دهلران افزایش می‌یابد که شاهد کاهش تولید محصولات کشاورزی، افت کیفیت منابع آب، از بین رفتن منابع طبیعی، فرسایش خاک و فشار بر زیرساخت‌های درمانی و اقتصادی، از مهمترین پیامدهای آن هستند در نهایت، ما شاهد تخلیه تدریجی جمعیت در مناطق مرزی خواهیم بود که تبعات اجتماعی و امنیتی نیز به همراه دارد.
وی با اشاره به اینکه بیشتر اقدامات حالت واکنشی داشته‌اند و برنامه‌ریزی بلندمدت و پایدار کمتر دیده شده است؛ گفت: ایجاد ایستگاه‌های سنجش گردوغبار، توزیع ماسک و تعطیلی مدارس، اقدامات لازم اما ناکافی‌اند لذا ما نیاز به یک برنامه جامع ملی و منطقه‌ای داریم که شامل مهار کانون‌های داخلی و مشارکت با کشورهای همسایه در کنترل منابع خارجی گردوغبار باشد.
فتحی زاد اظهار داشت: تخلیه روستاها یا کوچ اجباری جمعیت از مناطق مرزی استان ایلام به دلیل بحران زیست‌محیطی وجود دارد واین خطر کاملاً واقعی است.
فتحی زاد عنوان کرد: مسئولان کشوری بخصوص سازمان محیط زیست و منابع طبیعی باید با رایزنی با کشور عراق و دیگر کشورهای دنبال کنند چون قسمت عظیم از ریزگردها منشأ خارجی دارد و عدم توجه به این مهم قطعاً خسارات‌های جبران ناپذیری به مناطق مرزی جنوب و غرب کشور وارد خواهد کرد.
وی ادامه داد: در سالهای اخیر منابع طبیعی ایلام اقدامات خوبی در بحث بیابان زدایی انجام داده است ولی کافی نیست لذا و برای مهار کانون‌های داخلی در استان ایلام با تزریق اعتبار لازم در برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در دستور کار سازمان منابع طبیعی کشور و حتی دولت باشد.
با وجود تلاش‌های متعدد ایران برای مهار ریزگردها در داخل و رایزنی‌های بین‌المللی با کشور عراق، به نظر می‌رسد که حل این بحران زیست‌محیطی نیازمند عزمی جدی‌تر و همکاری فراتر از مرزهاست. تا زمانی که عراق به تعهدات خود در زمینه مقابله با بیابان‌زایی عمل نکند، مردم ایلام همچنان باید با پیامدهای ناگوار این پدیده دست و پنجه نرم کنند.
آینده ایلام در گرو اقداماتی است که امروز برای مقابله با گرد و غبار انجام می‌شود. سرمایه‌گذاری در طرح‌های بیابان‌زدایی، توسعه فضای سبز، و استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش انتشار ریزگردها، می‌تواند گامی مهم در جهت بهبود کیفیت زندگی مردم این استان و حفظ محیط زیست باشد. همچنین، پیگیری جدی‌تر مطالبات از کشور عراق و تلاش برای ایجاد یک سازوکار همکاری مشترک، می‌تواند در بلندمدت به کاهش اثرات گرد و غبار فرامرزی کمک کند.
در نهایت، آنچه بیش از همه اهمیت دارد، توجه به این نکته است که گرد و غبار تنها یک مشکل زیست‌محیطی نیست، بلکه یک بحران انسانی است که زندگی، سلامت و معیشت مردم ایلام را به خطر انداخته است. رسیدگی به این بحران، نیازمند همدلی، همیاری و اقدام فوری همه نهادها و سازمان‌های مسئول در سطح ملی و بین‌المللی است.