خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: انتشار روزافزون تصاویر بیماران و زیبا جویان در تبلیغات پزشکی فضای مجازی، زنگ خطر جدیدی را در عرصه سلامت و اخلاق حرفه‌ای در گیلان به صدا درآورده است؛ پدیده‌ای که ضمن نقض حریم خصوصی بیماران، موجب ترویج نگاه تجاری و غیرعلمی به خدمات درمانی و زیبایی شده است.

در سال‌های اخیر، با افزایش اقبال عمومی به عمل‌های زیبایی و فعالیت مراکز تخصصی در بستر فضای مجازی، بسیاری از پزشکان و کلینیک‌های زیبایی برای جذب مخاطب بیشتر به انتشار تصاویر قبل و بعد از عمل یا نمایش بخش‌هایی از بدن بیماران روی آورده‌اند؛ تصاویری که نه تنها از نظر اخلاقی و شرعی محل تردید است، بلکه از منظر حقوقی نیز می‌تواند مصداق نقض حریم خصوصی و تبلیغات غیرمجاز پزشکی تلقی شود.

این در حالی است که در بسیاری از کشورهای غربی، انتشار هرگونه تصویر از بیماران و متقاضیان خدمات پزشکی، تنها با رضایت نامه کتبی، محدودیت‌های اخلاقی مشخص و زیر نظر نهادهای نظارتی انجام می‌شود اما در ایران و به‌ویژه در سطح استان گیلان، به نظر می‌رسد چارچوب‌های نظارتی در فضای مجازی هنوز به طور کامل اجرایی نشده و برخی افراد با سوءاستفاده از نبود هماهنگی میان دستگاه‌های مسئول، به تولید و انتشار چنین محتواهایی ادامه می‌دهند.

در شرایطی که سازمان نظام پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، پلیس هر یک بخشی از وظایف نظارتی در این حوزه را بر عهده دارند، همچنان این پرسش در افکار عمومی مطرح است که چه نهادی باید مسئولیت اصلی نظارت و برخورد با متخلفان را بر عهده گیرد؟ و اقدامات انجام‌شده در سطح استان تا چه اندازه توانسته از انتشار این‌گونه محتواهای خلاف عفت عمومی جلوگیری کند؟

فضای مجازی؛ میدان تازه رقابت حرفه‌ای

«مهرداد توکلی‌راد» جامعه شناس و فعال فضا مجازی با اشاره به تغییرات بنیادین در زیست اجتماعی و اقتصادی انسان مدرن گفت: ما امروز با پدیده‌ای مواجهیم که می‌توان آن را الحاق زندگی شغلی با زیسته در فضای مجازی نامید. بسیاری از مشاغل ناگزیر شده‌اند برای ادامه حیات خود در بستر دیجیتال فعالیت کنند، چرا که مرز میان کار و زندگی شخصی در جهان امروز فرو ریخته است فضای مجازی نه‌تنها محیطی برای ارتباط، بلکه به بخشی از هویت شغلی و اجتماعی افراد تبدیل شده است.

وی ادامه داد: شبکه‌هایی مانند اینستاگرام با امکانات گسترده در تولید و انتشار محتوا، بستر قدرتمندی برای تبلیغات، جذب مشتری و معرفی خدمات فراهم کرده‌اند در نتیجه بسیاری از پزشکان، مربیان ورزشی، روان‌شناسان و فعالان حوزه زیبایی از این فضا برای توسعه کار خود استفاده می‌کنند ویدئو و تصویر، امروز مهم‌ترین ابزار دیده‌شدن و رقابت در این عرصه‌اند.

توکلی‌راد با اشاره به گسترش گرایش‌های زیبایی در جامعه گفت: پدیده زیبایی از مهم‌ترین جلوه‌های مدرنیته است در جامعه ما نیز میل به تغییر چهره و بدن شدت یافته و بسیاری از فعالان این حوزه برای جلب مشتری، از شبکه‌های اجتماعی بهره می‌برند. تجربه‌های زیسته‌ی زیباجویان، محیط مطب‌ها و خدمات تخصصی، همگی به سوژه‌هایی برای تولید محتوا تبدیل شده‌اند این روند، گاهی باعث شکل‌گیری نوعی بازنمایی مصنوعی از واقعیت و زیبایی شده که بیش از آنکه علمی باشد، تبلیغاتی است.

میکروسلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها؛ چهره‌های تازه جامعه

این جامعه‌شناس افزود: مدرنیته مفهوم شهرت را تغییر داده است امروز هر فردی که بتواند در فضای مجازی ارتباطی صمیمی، مداوم و واقعی با مخاطب برقرار کند، می‌تواند به یک سلبریتی در مقیاس کوچک تبدیل شود این چهره‌ها، یا همان میکروسلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها، توانسته‌اند بر ذائقه فرهنگی، مصرفی و حتی رفتاری جامعه اثر بگذارند.

وی ادامه داد: در برخی کشورها مانند چین، برای فعالیت بلاگرها و اینفلوئنسرها قوانین روشنی وجود دارد؛ مثلاً افرادی که درباره سلامت یا لاغری تبلیغ می‌کنند باید تخصص و مجوز لازم را داشته باشند. چنین مقرراتی مانع از آن می‌شود که افراد غیرمتخصص در حوزه حساس سلامت، با تکیه بر شهرت خود، رفتار مردم را جهت دهند. در کشور ما نیز چنین قانون‌گذاری‌ای به‌شدت ضروری است.

سلامت؛ خط قرمز بی‌توجهی و تبلیغات بی‌ضابطه

توکلی‌راد با تأکید بر اهمیت سلامت عمومی گفت: سلامت، حوزه‌ای بسیار حیاتی است که باید با حساسیت ویژه به آن نگاه کرد متأسفانه امروز شاهدیم که برخی از پزشکان با تخصص‌هایی خارج از حوزه زیبایی یا جراحی، صرفاً به دلیل سود بالای این بخش وارد این عرصه می‌شوند این رفتارها، در کنار تبلیغات گسترده و بی‌ضابطه، می‌تواند به اعتماد عمومی و سلامت جامعه آسیب بزند. ما نیازمند قانون، مرز و نظارت جدی در این زمینه هستیم.

وی افزود: زیبایی امری نسبی و گذرا است آنچه امروز مد است، ممکن است چند سال بعد ناپسند تلقی شود همان‌طور که لباس، رنگ یا سبک خاصی در یک دوره محبوب است و در دوره دیگر فراموش می‌شود، تغییرات فیزیکی و ظاهری نیز تابع همین چرخه‌اند. اما تفاوت در اینجاست که تغییرات بدنی غالباً جبران‌ناپذیرند و نباید به‌خاطر مُد یا موج مقطعی انجام شوند.

بی‌قانونی و بی مرزی در فضای مجازی

این جامعه‌شناس با انتقاد از بی‌ضابطگی در فضای مجازی گفت: یکی از مشکلات اصلی ما آزادی بی‌حد و مرز این فضاست امروز افراد در سنین مختلف می‌توانند به هر نوع محتوایی دسترسی داشته باشند، بدون هیچ محدودیت یا نظارتی. خانواده‌ها حساسیت لازم را ندارند و قوانین محکم و بازدارنده‌ای هم وجود ندارد در حالی که در بسیاری از کشورها، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی با چارچوب‌های اخلاقی و رسانه‌ای مشخص همراه است، ما در کشور خود مرزهای روشنی برای این فضا نداریم.

وی با اشاره به اثرات مخرب برخی از محتواهای تصویری گفت: همان‌طور که باید اخلاق حرفه‌ای و رسانه‌ای رعایت شود، گاهی شاهدیم که برخی نهادها یا فعالان رسمی نیز برای رونق کسب‌وکار خود، ویدئو هایی با محتوای غیراخلاقی یا تحریک‌آمیز منتشر می‌کنند تا صرفاً بازدید و ویو بالاتری بگیرند این رفتارها نه‌تنها آزاردهنده است، بلکه تأثیرات روانی و اجتماعی گسترده‌ای دارد.

توکلی‌راد افزود: در روان‌شناسی اجتماعی نظریه‌هایی وجود دارد که بر اساس آن‌ها، تکرار و دیده‌شدن رفتارها در جامعه باعث تقویت و تقلید آن‌ها می‌شود وقتی محتواهای خاص بارها بازنشر و ویروسی می‌شوند، در ذهن کاربران به عنوان الگوی مطلوب رفتاری تثبیت می‌گردند این مسئله می‌تواند به تدریج هنجارهای اخلاقی و فرهنگی جامعه را تغییر دهد متأسفانه در حال حاضر، فضای اکسپلور اینستاگرام از چنین محتواهایی پر شده و همین امر سیل گسترده‌ای از کاربران را به سمت این نوع بازنمایی‌ها سوق می‌دهد؛ پدیده‌ای که در آینده ممکن است آسیب‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی به همراه داشته باشد.

جهان مجازی؛ واقعیتی هم‌سنگ جهان فیزیکی

توکلی‌راد تأکید کرد: فضای مجازی فضایی است که به انسان اجازه می‌دهد همیشه حاضر باشد. این آزادی، به‌معنای بی‌قانونی نیست. ما در جهانی دوگانه زندگی می‌کنیم؛ یک جهان فیزیکی و یک جهان مجازی. هر دو واقعی‌اند و آنچه در جهان مجازی رخ می‌دهد، اثر واقعی بر زندگی ما دارد. امروز بسیاری از تعاملات، ارتباطات و تجربه‌های زیسته انسان در همین فضا شکل می‌گیرد، پس نمی‌توان آن را سطحی یا غیرواقعی تلقی کرد.

وی افزود: نهادهای رسمی ما متأسفانه هنوز بازدارندگی لازم را در این فضا ندارند. ضعف نظارت سبب شده تولید محتواهای منافی اخلاق عمومی افزایش یابد. در کنار قانون، باید بر رسانه، آموزش، پایبندی به اخلاق اجتماعی، هنجارهای فرهنگی و ارزش‌های عرفی و دینی نیز تأکید کرد زیست در صلح و آرامش مستلزم آن است که آزادی‌های فردی به مرز آزادی دیگران تجاوز نکند. برای همزیستی مسالمت‌آمیز باید قانون‌مند بود، به هنجارها احترام گذاشت و تعاملات اجتماعی را در جهت رشد و توسعه متقابل سامان داد.

سواد اجتماعی و مسئولیت حرفه‌ای

توکلی‌راد با اشاره به ابرچالش بی‌سوادی در جامعه افزود: امروز بی‌سوادی صرفاً به معنای ندانستن خواندن و نوشتن نیست. ما نیازمند انواع سوادها هستیم؛ از سواد عاطفی، رسانه‌ای، مالی تا سواد رایانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی. هر کس در هر شغلی که هست، باید مسئولیت‌های اجتماعی خود را بپذیرد و تکلیفش را درست انجام دهد.

وی گفت: به عنوان مثال یک پزشک، جدا از وظیفه حفظ سلامت عمومی، باید توجه کند که فعالیت‌هایش در بستر اجتماعی نباید به ترویج ضد ارزش‌ها یا جلب توجه به رفتارهای غیراخلاقی منجر شود. ما باید انتظار داشته باشیم که جلوه‌های عمومی جامعه نمایانگر انسانیت، اخلاق، موفقیت علمی و رفتارهای مثبت اجتماعی و ورزشی باشد، نه تحریک احساسات مخرب یا قفل‌زدایی حیای عمومی.

این جامعه شناس تأکید کرد: فعالیت‌های برخی پزشکان در تغییرات اساسی بدن، اگر بدون در نظر گرفتن پیامدهای فردی و اجتماعی انجام شود، می‌تواند آسیب‌زا باشد. بنابراین لازم است برای حفظ جامعه، ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی آن، برنامه‌ریزی و راهکارهای مناسب سنجیده شود.

توکلی‌راد در پایان گفت: جامعه پزشکی ما جامعه‌ای نجیب و اخلاق‌مدار است، اما معدود رفتارهای غیرحرفه‌ای می‌تواند چهره کلان این جامعه را مخدوش کند. ضروری است نهادهای ناظر، قانون‌گذاران و خانواده‌ها به شکل هم‌افزا عمل کنند تا ضمن استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی برای رشد اقتصادی، از گسترش بی‌رویه و آسیب زای محتواهای غیراخلاقی، تبلیغاتی و ضدفرهنگی جلوگیری شود. فضای مجازی اگر مدیریت و قانون‌مند شود، می‌تواند به جای تهدید، فرصتی برای توسعه فرهنگی و اجتماعی کشور باشد.

برخورد با فعالیت‌های غیرمجاز پزشکی تنها با دستور مقام قضائی امکان‌پذیر است

پلیس گیلان درباره نحوه برخورد با تخلفات احتمالی در فضای مجازی مرتبط با حوزه سلامت، اعلام کرد: صدور مجوز فعالیت پزشکان از طریق دانشگاه علوم پزشکی انجام می‌شود و تمامی مراحل نظارت و رسیدگی به تخلفات احتمالی نیز با همکاری دانشگاه و در چارچوب دستور مقام محترم قضائی صورت می‌گیرد.

در ادامه این توضیح آمده است: رسیدگی به موضوع فعالیت‌های غیرمجاز پزشکی یا تبلیغات غیرمجاز در فضای مجازی تنها از مسیر قانونی و با مجوز مرجع قضائی امکان‌پذیر است و در موارد متعددی نیز با اعلام دانشگاه علوم پزشکی گیلان و دستور مقام قضائی، برخورد قانونی با متخلفان صورت گرفته است.

پلیس گیلان همچنین تأکید کرد: بر اساس ماده ۱۷ قانون نظام صنفی، تمامی فعالان صنفی موظف به رعایت قوانین جمهوری اسلامی ایران هستند؛ بنابراین رعایت شئونات اسلامی و ضوابط قانونی در تبلیغات، از الزامات اصلی فعالیت در این حوزه به شمار می‌رود.

نمایش حتی بخشی از بدن بیمار در تبلیغات ممنوع است

«زهره تیموری» مدیر نظارت بر درمان و اعتباربخشی دانشگاه علوم پزشکی گیلان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با تأکید بر برخورد قاطع با متخلفان تبلیغات غیرمجاز پزشکی در فضای مجازی، گفت: دانشگاه علوم پزشکی گیلان هیچ‌گونه اغماضی در برابر انتشار تصاویر بیماران و زیبا جویان در تبلیغات فضای مجازی ندارد و با هرگونه تبلیغ فاقد مجوز یا مغایر با اصول اخلاقی و حرفه‌ای برخورد قانونی و بدون استثنا انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه نظارت بر تبلیغات پزشکی در فضای مجازی بر اساس دستورالعمل رسمی سازمان نظام پزشکی انجام می‌شود، اضافه کرد: طبق این دستورالعمل، هرگونه تبلیغ در حوزه خدمات سلامت، اعم از کلینیک‌ها، مطب‌ها و مراکز درمانی، تنها در صورت اخذ مجوز از سازمان نظام پزشکی و درج شماره مجوز در آگهی مجاز است و هرگونه تخطی از این ضابطه، تخلف محسوب می‌شود و پیگرد قانونی دارد.

مدیر نظارت بر درمان دانشگاه علوم پزشکی گیلان با اشاره به اینکه نمایش حتی بخشی از بدن بیمار یا زیباجو در تبلیغات، به‌طور کامل ممنوع است، افزود: بر اساس آئین‌نامه‌های وزارت بهداشت، انتشار تصاویر قبل و بعد از عمل یا درمان، حتی با رضایت فرد، مجاز نیست و چنین اقداماتی نقض صریح حریم خصوصی و مغایر با شأن حرفه پزشکی است.

روند نظارت مستمر و هوشمند ادامه دارد

تیموری با تأکید بر اینکه دانشگاه علوم پزشکی گیلان در این زمینه با همکاری پلیس و سازمان نظام پزشکی برخوردهای متعددی انجام داده است، تصریح کرد: صفحات متخلف در فضای مجازی شناسایی و به مراجع قانونی معرفی شده‌اند و در مواردی نیز دستور مسدودسازی صادر شده است و روند نظارت مستمر و هوشمند ادامه دارد و هیچ موردی بدون پیگیری باقی نمی‌ماند.

وی با اشاره به وظیفه اخلاقی و حرفه‌ای جامعه پزشکی در حفظ حرمت بیماران گفت: تبلیغات پزشکی باید با هدف آگاهی‌بخشی صحیح و علمی انجام شود، نه جذب بیمار یا ایجاد تقاضای القایی از این رو استفاده از عبارات فریبنده یا تضمینی، نمایش نتایج زیبایی و هرگونه بهره‌برداری تجاری از نام و چهره بیماران به‌صورت مطلق ممنوع است و با متخلفان به‌صورت جدی برخورد می‌شود.

مدیر نظارت بر درمان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در پایان تصریح کرد: سیاست دانشگاه بر پاک‌سازی فضای تبلیغات پزشکی از جلوه‌های تجاری و غیراخلاقی است و این مسیر با همکاری دستگاه‌های نظارتی و همراهی جامعه پزشکی با قاطعیت ادامه خواهد داشت.