طراحی ساختمانها باید مبتنی بر نیازهای کاربران باشد
اقتصاد ایران: ایسنا/قزوین استادیار گروه معماری دانشکده هنر و معماری در دانشگاه آزاد اسلامی گفت: ساختمانها نه صرفاً بهعنوان کالبد، بلکه باید بهعنوان بخشی از نظام زندگی انسان دیده شوند و لازم است طراحی آنها مبتنی بر دادههای واقعی و نیازهای معتبر کاربران باشد.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
رضا نقدبیشی، استادیار گروه معماری دانشکده هنر و معماری در دانشگاه آزاد اسلامی، در طول نزدیک به ۲ دهه فعالیت دانشگاهی در حوزه معماری، بهطور مستمر در زمینههای پژوهش، آموزش و تولید محتوا فعالیت کرده است. او در گفتوگویی به تبیین تجربه خود در تألیف و ترجمه آثار علمی، بهویژه در حوزه ارزیابی پسسکنایی و طراحی مبتنی بر تجربه کاربر، پرداخت.
نقدبیشی در ابتدای سخنان خود اظهار کرد: در سالهای فعالیت دانشگاهی همواره تلاش کردهام موضوعاتی را پیگیری کنم که در ادبیات معماری ایران کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند، اما در جوامع علمی دیگر دنیا بهعنوان حوزههای ضروری و زیرساختی شناخته میشوند. نتیجه این تلاشها تدوین و ترجمه حدود ۱۱ عنوان کتاب بوده است. یکی از این آثار کتاب «ارزیابی پسسکنایی؛ یادگیری از ساختمانها» است که با همکاری انتشارات جهاد دانشگاهی قزوین منتشر شد.
وی ادامه داد: پیش از این کتاب نیز اثری با عنوان «محیطهای یادگیری دانشگاهی طبیعتگرا» منتشر کرده بودم که بهطور تخصصی به مدلسازی مفهومی عناصر معماری طبیعتگرا در محیطهای دانشگاهی و آموزشی میپرداخت. موضوعاتی از این جنس بهویژه در ایران نیازمند توسعه ادبیات علمی و کاربردی هستند.
استادیار گروه معماری دانشکده هنر و معماری در دانشگاه آزاد اسلامی درباره دلیل پرداختن به موضوع ارزیابی پسسکنایی عنوان کرد: در شرایط فعلی ما با حجم عظیمی از ساختمانها مواجه هستیم که سالهاست مورد بهرهبرداری قرار گرفتهاند، اما عملکرد واقعی آنها بهصورت علمی ارزیابی نشده است، این در حالی است که بخش عمدهای از مشکلات عملکردی و رفتاری کاربران، ناشی از کیفیت طراحی و ساخت بناهاست. ارزیابی پسسکنایی تلاش میکند با تحلیل دادهها و تجربههای کاربران، چرخه طراحی را به یک نظام یادگیری پویا تبدیل کند.
وی افزود: این رویکرد به ما میگوید که ساختمانها تنها در زمان طراحی و اجرا اهمیت ندارند، بلکه در طول سالهای بهرهبرداری نیز باید مورد بررسی قرار گیرند؛ تجارب کاربران، کیفیت فضاهای داخلی، نحوه شکلگیری تعاملات اجتماعی، کارایی سازهای و حتی نشانههای رفتارهای انسانی در فضا میتوانند دادههای ارزشمندی برای اصلاح روندهای طراحی آینده باشند.
نقدبیشی با اشاره به وضعیت کشور در این حوزه بیان کرد: ارزیابی پسسکنایی در بسیاری از کشورها بخشی از فرآیند استاندارد طراحی و بهرهبرداری است، اما این دانش هنوز در ایران نهادینه نشده است. در مواردی مشاهده میشود که برخی معماران یا دفاتر مهندسی بهصورت فردی تجربههایی در این زمینه دارند، اما بهدلیل نبود چارچوب علمی و نظاممند، این تجربیات قابل تعمیم و استناد نیست.
وی خاطرنشان کرد: با این کتاب تلاش شد نمونههای معتبر جهانی، روشهای گردآوری داده، ابزارهای تحلیل و انواع الگوهای ارزیابی عملکرد ساختمانها معرفی شود تا نشان دهد این حوزه چگونه میتواند میان حوزه پژوهش و عمل حرفهای پل بزند. معماری بدون بازخورد از تجربه کاربران، عملاً طراحی بدون داده است.
این نویسنده خاطرنشان کرد: مدیریت طراحی زمانی معنا پیدا میکند که دادههای حاصل از بهرهبرداری واقعی بناها در تصمیمسازی دخیل شوند، اگر درسهای پروژههای گذشته استخراج شود، احتمال تکرار خطا بهصورت چشمگیری کاهش مییابد، این مسئله در پروژههای بزرگمقیاس و حتی در ساختمانهای مسکونی بهشدت تعیینکننده است، زیرا یک خطای طراحی میتواند طی دهها سال، کیفیت زندگی صدها کاربر را تحتتأثیر قرار دهد.
طراحی نامناسب ساختمانها و آسیبهای آن
استادیار گروه معماری دانشکده هنر و معماری در دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: از سوی دیگر، بسیاری از مشکلات امروز ما از اتلاف انرژی و ضعف آسایش حرارتی گرفته تا مسائل رفتاری، روانشناختی و حتی فرسودگی اجتماعی ساکنان، آسیبهایی هستند که از طراحی نامناسب نشأت میگیرند، ارزیابی پسسکنایی دقیقاً برای کاهش چنین شکافهایی شکل گرفته است.
وی درباره بازتاب کتاب ارزیابی پسسکنایی؛ یادگیری از ساختمانها گفت: این کتاب در سال ۱۳۹۹ منتشر شد و طی پنج سال دو جایزه دریافت کرد. نخستین جایزه، عنوان کتاب برتر در دو سالانه بزرگداشت دکتر منوچهر مزینی از سوی انجمن مفاخر معماری ایران بود. دومین جایزه نیز در سال ۱۴۰۴، جایزه «کتاب معماری معاصر ایران» است که توسط مجله معماری و ساختمان و باشگاه معماری و هنر یونسکو در بخش ترجمه ارائه شد.
نقدبیشی درباره اهداف بلندمدت چنین آثاری اظهار کرد: هدف این کتاب صرفاً ارائه اطلاعات علمی نیست، بلکه ایجاد تغییر در نگاه حرفهای معماری است. فضای حرفهای در ایران معمولاً بر جنبههای فنی و اجرایی تمرکز دارد، در حالی که موضوعات کاربرمحور، رفتارشناسی فضا، منطق اجتماعی فضا، تحلیل کیفیت ادراکشده و تجربه کاربران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرو، تصمیمسازی طراحی بر اساس دادههای رفتاری و عملکردی بنا صورت میگیرد.
این نویسنده ادامه داد: اگر این نگاه علمی در کشور توسعه یابد، میتوان انتظار داشت که بخشی از سیاستگذاریهای ساختوساز تغییر کند؛ بهگونهای که هیچ پروژهای بدون توجه به درسآموختههای پروژههای قبلی آغاز نشود؛ این امر نه تنها کیفیت فضاها را ارتقا میدهد، بلکه مانع اتلاف منابع ملی نیز میشود.
وی عنوان کرد: یکی از مهمترین بخشهای این کتاب توجه به نیازهای رفتاری، روانشناختی و ارتباطات انسانی در فضاهای مختلف است. بسیاری از آسیبهای اجتماعی، تنشهای رفتاری، نارضایتی کاربران و حتی برخی هزینههای اجتماعی، محصول مستقیم طراحی نامناسباند. ارزیابی پسسکنایی تلاش دارد این لایههای پنهان را آشکار کند و در چرخه طراحی آینده قرار دهد.
نقدبیشی در پایان تأکید کرد: امیدواریم گسترش این ادبیات بتواند به اصلاح روندهای ساختوساز، کاهش هدررفت انرژی، ارتقای کیفیت تجربه کاربران، و افزایش بهرهوری مهندسان مشاور منجر شود. هدف اصلی این است که ساختمانها نه صرفاً بهعنوان کالبد، بلکه بهعنوان بخشی از نظام زندگی انسان دیده شوند و طراحی آنها مبتنی بر دادههای واقعی و نیازهای معتبر کاربران باشد.
انتهای پیام