دلایل افت رتبه دانشگاهی و علمی ایران؛ تبلیغ منفی علیه مقاله نویسی
اقتصاد ایران: دبیرکل شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری با اشاره به اثر فعالیتهای بینالمللی در رتبهبندیها گفت: ساختار و شرایط کنونی آموزش عالی ایران با برخی رتبهبندیها همخوانی ندارد.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
پیمان صالحی در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد دلایل کاهش رتبه علمی ایران و افت ۵۰ پلهای رتبه دانشگاه شریف در رتبهبندی شانگهای گفت: برای بررسی وضعیت ایران در رتبهبندیهای بینالمللی، ابتدا باید دید این رتبهبندیها بر چه مبنایی انجام میشوند و چگونه امتیازدهی میکنند. واقعیت این است که برخی از شاخصهایی که در این رتبهبندیها لحاظ میشود، با شرایط فعلی ما همخوانی ندارد. برای مثال، یکی از شاخصهای اصلی در رتبهبندی شانگهای، تعداد اعضای هیئتعلمی دارنده مدال فیلدز یا جایزه نوبل است.
وی افزود: بیتردید پژوهشگران ایرانی از ظرفیت علمی لازم برای کسب چنین جوایزی برخوردارند، اما موانع سیاسی و ضعف در پشتیبانی از پژوهشگران مانع تحقق آن شده است. حتی در مراحل پایانی اعطای این جوایز نیز، مسائل سیاسی نقش پررنگی دارند. برای مثال؛ معمولاً ۱۰ نفر فهرست نهایی نامزدهای نوبل، از نظر علمی همه در یک سطح هستند و در این مرحله، دولتها با رایزنیهای سیاسی و دیپلماتیک برای انتخاب برنده نهایی وارد عمل میشوند. بنابراین، همانطور که پژوهشگران ایرانی در جایزه مصطفی (ص) در سطح بینالمللی خوش درخشیدهاند، میتوانند در جوایز جهانی دیگر نیز موفق باشند.
معاون سابق پژوهشی وزارت علوم با اشاره به نقش ارتباطات بینالمللی پژوهشگران در رتبهبندیهای بینالمللی گفت: بسیاری از شاخصهای این رتبهبندیها وابسته به فعالیتهای بینالمللی دانشگاهها است. مواردی مانند تعداد استادان و دانشجویان بینالمللی، حضور در پروژههای تحقیقاتی مشترک، یا همکاریهای علمی دوجانبه، همگی در امتیاز نهایی اثرگذارند. ما در فعالیتهای بینالمللی از جمله رفت و آمدها با مراکز تحقیقاتی، سهیم شدن در پروژههای بینالمللی و … محدودیتهای مالی و بینالمللی داریم. هرچند ایران در جذب دانشجویان خارجی وضعیت نسبتاً خوبی دارد، اما هنوز جای بهبود زیادی وجود دارد.
وی اظهار کرد: همچنین در شاخصهایی مانند حضور اعضای هیئتعلمی در هیئت تحریریه یا سردبیری مجلات بینالمللی معتبر نیز، عوامل سیاسی مؤثرند. با وجود اینکه ایرانیها در برخی حوزهها در بهترین رتبههای دنیا قرار دارند ولی به دلایل سیاسی و مسائل جانبی برخی ناشران تمایلی به همکاری با آنها نشان نمیدهند.
رتبهبندی شانگهای با شرایط فعلی آموزش عالی ایران همخوانی ندارد
دبیرکل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری رتبهبندی شانگهای را با شرایط فعلی آموزش عالی ناهمخوان دانست و گفت: رتبهبندی شانگهای با ساختار و شرایط کنونی آموزش عالی ایران همخوانی ندارد و با آن جور نیست؛ به بیان دیگر این رتبهبندی به حوزههایی امتیاز میدهد که ما نه به دلیل نداشتن توانمندی، بلکه بهدلیل موانع مسائل جانبی نمیتوانیم در آنها امتیاز کسب کنیم.
صالحی در مورد رتبهبندیهای کیو اس (QS) و تایمز (Times) نیز توضیح داد: در رتبهبندیهای کیو.اس و تایمز وضعیت دانشگاههای ایران به طور کلی بد نیست. اگرچه تعداد دانشگاههای ایرانی حاضر در این نظامهای رتبهبندی کاهش پیدا نکرده، اما رتبه برخی دانشگاهها در سالهای اخیر کاهش داشته است.
وی خروجیهای پژوهشی پژوهشگران ایرانی را مایه اعتبار و آبروی آموزش عالی کشور دانست و گفت: رتبههایی که تاکنون بهدست آوردهایم، عمدتاً بهواسطه خروجیهای علمی و انتشار مقالات علمی ما بوده است. بهطور کلی، رتبهبندیهای بینالمللی تابع مجموعهای از شاخصها هستند و ما نیز در وزارت علوم تلاش داریم تا به این شاخصها دست پیدا کنیم.
دبیرکل شورای عالی عتف در مورد روند نزولی رتبه علمی کشور در دو سال اخیر توضیح داد: در حال حاضر که در سال ۲۰۲۵ قرار داریم، اگر آمار اسناد و داکیومنتهای علمی کشور در اسکوپوس را در سال ۲۰۲۴ بررسی کنیم، میبینیم که ایران در حال حاضر در رتبه شانزدهم جهان قرار گرفته است. دلیل این موضوع این است که هنگام انتشار اولیه دادهها، بهدلیل آنکه ورود همه مقالات به اسکوپوس چند ماه زمان میبرد، رتبه ما هفدهم بود؛ اما با تکمیل دادهها، جایگاه کشور به رتبه شانزدهم رسید.
وی نمایهسازی نشریات را یکی از عوامل جبران رتبه دانست و گفت: یکی از اقدامات برای جبران افت رتبه برنامهریزی برای نمایهسازی نشریات فارسی بود که در این زمینه نسبتاً موفق عمل کردهایم.
صالحی خاطر نشان کرد: مقام معظم رهبری همواره بر حفظ شتاب علمی کشور تأکید فرمودهاند و ما نیز این مسیر را دنبال کردهایم؛ با این حال، عوامل محدودکنندهای نیز وجود دارد.
منابع مالی برای نوسازی زیرساختهای پژوهشی فرسوده سالهاست تأمین نشده است
وی درباره عوامل محدودکننده رشد علمی کشور توضیح داد: ما زیرساختهای پژوهشی فرسودهای در کشور داریم و برای نوسازی آنها به منابع مالی نیاز است که سالهاست تأمین نشدهاند. به جز سال ۱۴۰۲ که با مجوز مقام معظم رهبری بخشی از منابع صندوق توسعه ملی برای این منظور اختصاص یافت؛ سالهاست منابع مالی دیگری برای زیرساختهای پژوهشی تخصیص داده نشده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر، کاهش همکاریهای بینالمللی نیز بر تولید علم تأثیر گذاشته است. فرصتهای مطالعاتی اساتید و دانشجویان کاهش یافته و این مسئله بر تعداد مقالات و پروژههای مشترک بینالمللی، بهروزشدن پژوهشگران و اساتید دیدهشدن آنها در سطح جهانی تأثیر داشته است.
دبیرکل شورای عالی عتف با انتقاد از تبلیغات منفی علیه مقالهنویسی گفت: متأسفانه در کنار این چالشها، شاهد تبلیغات منفی علیه تولیدات علمی و مقالهنویسی نیز هستیم. برخی افراد از نظام سطوح آمادگی فناوری (TRL) آشنایی ندارند و تصور میکنند مقالهنویسی در تضاد با تولید فناوری است. درحالیکه در نظام سطوح آمادگی فناوری تأکید میشود برای دستیابی به فناوری بومی باید ابتدا از علم بومی آغاز کرد. ما وقتی مقاله مینویسیم یعنی در سطوح آمادگی فناوری پایینتر حرکت میکنیم که به سطوح بالاتر برسیم. این چرخی نیست که ما بخواهیم از اول آن را اختراع کنیم.
تبلیغات منفی تصمیمگیران علیه مقاله نویسی بر ذهن جامعه علمی اثر گذار است
وی افزود: برای مقایسه، ۲۲ سال پیش تعداد مقالات چین به اندازه مقالات امروز ما، یعنی حدود ۸۰ هزار مقاله بود. اکنون چین سالانه بیش از یکمیلیون و ۳۰۰ هزار مقاله منتشر میکند. همین روند را در کشورهای آمریکای جنوبی و برخی کشورهای اروپایی نیز میبینیم که همپای افزایش تولیدات علمی و مقالات فناوری هم رشد داشته است. ما بارها و بارها بر اهمیت این مسئله تاکید کردهایم ولی هنوز برخی از افراد تصمیمگیرنده یا کسانی که بر افکار عمومی اثرگذار هستند، به هر دلیلی علیه مقاله نوشتن تبلیغات منفی انجام میدهند و بر ذهن دانشجو، استاد و تصمیمگیرنده و جامعه اثر میگذارند.
صالحی با بیان اینکه خروجی کسب شده در پژوهش ایران چند برابر سرمایهگذاریهای اندکی بوده که انجام شده است گفت: ما نسبت به دنیا خروجی چند برابری کسب کردهایم. در سال ۱۴۰۴، کل بودجه وزارت علوم؛ شامل ۱۲۹ دانشگاه، حدود ۳۰ پژوهشگاه و ۵۹ پارک علم و فناوری تنها یک میلیارد دلار بوده است؛ در حالی که در سالهای ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ این رقم دو میلیارد دلار بوده است. آن هم در شرایطی که آن زمان وزارت علوم هنوز پارک علم و فناوری نداشت.
وی اظهار کرد: اکنون در پارکهای علم و فناوری کشور ۱۶۱ هزار نفر مشغول به کار هستند. البته اشتغال این افراد توسط شرکتهای مستقر ایجاد میشود، اما بستر آن را دانشگاهها و وزارت علوم فراهم کردهاند. بهسختی میتوان در جهان نمونهای یافت که با سرمایهگذاری یک میلیارد دلاری، برای ۱۶۱ هزار نفر محیط کاری فراهم شده باشد و این تعداد نیروی انسانی معجزهای است که در کشور ما اتفاق افتاده است.