مسیر فرهنگی جلفا عامل تقویت ماندگاری گردشگر در اصفهان
اقتصاد ایران: اصفهان- اجرای مسیر پیاده‌روی جلفاگردی و رویدادمحوری در محله ارامنه اصفهان، نگاه تازه‌ای به گردشگری فرهنگی این منطقه داده و ماندگاری گردشگران را به‌طور چشمگیری افزایش داده است.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- کوروش دیباج: اصفهان سال‌هاست که با نام‌های نقش‌جهان، چهارباغ و معماری صفوی شناخته می‌شود؛ اما در قلب این شهر، محله‌ای وجود دارد که نه تنها بخشی مهم از تاریخ ۴۰۰ ساله اصفهان را روایت می‌کند، بلکه یکی از شاخص‌ترین زیست‌جهان‌های مسیحیان خاورمیانه را در خود جای داده است: جلفای نو. محله‌ای که با کلیساهای منحصربه‌فرد، خانه‌های تاریخی، صنایع دستی خاص و شیوه زندگی متفاوت، می‌تواند یکی از قطب‌های اصلی گردشگری فرهنگی ایران باشد.
در پانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری اصفهان، حضور ارامنه این شهر رویکردی متفاوت داشت؛ حضوری مبتنی بر رویدادمحوری، تعریف مسیرهای تازه گردشگری و معرفی ظرفیت‌هایی که سال‌ها در سایه دو بنای مشهور «کلیسای وانک» و «کلیسای بیت‌لحم» پنهان مانده بود.
برای بررسی جزئیات این تحول، با ناربه ژاردن داوود، عضو هیأت مدیره شورای خلیفه‌گری ارامنه اصفهان، به گفت‌وگو نشستیم؛ گفت‌وگویی مفصل و تحلیلی درباره تاریخ، چالش‌ها، برنامه‌ها و افق آینده گردشگری ارامنه در اصفهان.
ابتدا از اهداف و رویکرد شما برای حضور در نمایشگاه امسال بگویید. چرا تصمیم گرفتید محور فعالیت را بر «مسیر پیاده‌روی جلفاگردی» بگذارید؟
در سال‌های گذشته همیشه دغدغه ما این بود که گردشگری جلفا را از حالت بازدیدهای منفرد و محدود خارج کنیم و به یک مسیر رویدادمحور و منسجم تبدیل کنیم. نمایشگاه گردشگری امسال برای ما بهترین فرصت بود تا نشان دهیم که این مسیر شکل گرفته، زیرساخت‌های لازم فراهم شده و اکنون آماده عرضه به عموم است.
تا سه، چهار سال پیش تقریباً همه گردشگران فقط دو نقطه را می‌دیدند: کلیسای وانک و کلیسای بیت‌لحم. اما جلفا ظرفیت‌های بسیار بیشتری دارد. ما تصمیم گرفتیم این ظرفیت‌ها را در قالب یک «محور پیاده‌روی» معرفی کنیم؛ محوری که گردشگر را از میدان جلفا به سمت کوچه‌های تاریخی، دیر راهبه‌ها، موزه موسیقی ارامنه، مجموعه‌های فرهنگی و حتی اقامتگاه‌های سنتی تازه‌مرمت‌شده هدایت می‌کند.
نمایشگاه امسال اولین بار بود که این محور به شکل زنده و ملموس به مردم معرفی شد.
در طراحی این مسیر گردشگری چه رویکردی داشتید؟ هدف تنها افزایش بازدید بود یا به دنبال ایجاد یک تجربه جامع‌تر بودید؟
هدف ما صرفاً افزایش تعداد بازدیدها نبود. می‌خواستیم یک تجربه کامل زندگی ارامنه اصفهان را در اختیار گردشگر قرار دهیم؛ تجربه‌ای شامل هنر، معماری، باورهای مذهبی، موسیقی، غذا، زیست‌جهان اجتماعی و همه لایه‌هایی که یک محله تاریخی را زنده نگه می‌دارد.
برای همین، مسیر را از نقاط صرفاً تاریخی فراتر بردیم و مجموعه‌ای از فضاهای فرهنگی، اقامتگاه‌ها، موزه‌های جدید، کارگاه‌های صنایع‌دستی و حتی تجربه‌های روزمره محله را در دل مسیر گنجاندیم.
در صحبت‌ها اشاره کردید که زیرساخت‌های جدیدی فراهم شده است. مهم‌ترین این زیرساخت‌ها چه بوده و با چه چالش‌هایی روبه‌رو بودید؟
توسعه زیرساخت در محله‌ای با بافت تاریخی چندصدساله بسیار سخت است. اما چند کار اساسی انجام شد:
ایجاد موزه مردم‌شناسی ارامنه در یکی از بخش‌های کلیسای وانک؛ تأسیس موزه موسیقی ارامنه که چند سالی است به مجموعه گردشگری افزوده شده؛ مرمت و تبدیل دو خانه تاریخی ارامنه به اقامتگاه سنتی؛ طراحی یک مسیر استاندارد گردشگری از میدان جلفا تا مجموعه‌های مذهبی و فرهنگی؛ فراهم‌سازی زمینه برای مرمت دو بنای تاریخی دیگر که در سال‌های آینده وارد چرخه گردشگری خواهند شد.
بخش مهمی از سرمایه‌گذاری‌ها توسط بخش خصوصی انجام شد و این در شرایطی بود که گردشگری کشور پس از بحران‌های چند سال گذشته کاهش پیدا کرده بود. با این حال توانستیم حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد پروژه‌ها را پیش ببریم.
مسئله «ماندگاری گردشگر» یکی از چالش‌های گردشگری اصفهان است. در این مسیر چه برنامه‌ای داشته‌اید؟
دقیقاً همین‌طور است. آمار وزارت میراث فرهنگی نشان می‌داد که ماندگاری گردشگران در اصفهان معمولاً یک یا دو روز بیشتر نیست و این برای شهری با این حجم از جاذبه‌ها اصلاً مناسب نیست. ما تلاش کردیم در طراحی مسیر پیاده‌روی جلفاگردی به سراغ تجربه‌هایی برویم که زمان بیشتری از گردشگر می‌گیرند و او را به «درنگ» در محله تشویق می‌کنند. برای مثال: تورهای نیم‌روز و تمام‌روز تعریف کردیم؛ بخش پذیرایی ناهار را از غذاهای سنتی ارامنه اضافه کردیم؛ حضور در موزه‌ها و اقامتگاه‌ها را جزئی از برنامه تور کردیم؛ و به گردشگر این امکان را دادیم که اگر بخواهد، بتواند یک یا دو شب نیز در محله بماند.
امروز ماندگاری گردشگران در جلفا نسبت به سه سال پیش چند برابر شده و این نشانه موفقیت پروژه است.
یکی از موضوعات این روزها گردشگری زمستانی است. آیا محله جلفا برنامه‌ای برای این فصل دارد؟
هنوز برنامه‌های نهایی اعلام نشده، زیرا مراسم و رویدادهای مرتبط با ولادت حضرت مسیح (ع) نیازمند هماهنگی‌های خاصی است. اما اصولاً جلفا ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای گردشگری زمستان دارد؛ از تزئینات و آئین‌های ولادت حضرت مسیح (ع) تا برنامه‌های کلیسایی و فضاهای گرم و صمیمی محله. اگرچه امسال هنوز برنامه مشخصی منتشر نکرده‌ایم، اما ایده «گردشگری زمستانی جلفا» ایده قابل تأملی است که باید با بررسی بیشتر و نگاه تخصصی اجرا شود.
وضعیت جذب گردشگران داخلی و خارجی چگونه است؟ آیا مسیر جدید توانسته سهم جلفا را افزایش دهد؟
اگر منصفانه نگاه کنیم هنوز نسبت به گردشگری مکان‌های تاریخی همچون میدان نقش‌جهان و چهارباغ عقب هستیم. این طبیعی است، چون آن مناطق در قلب شهر قرار دارند و مسیرهای اصلی گردشگری هستند. اما اجرای این محور پیاده‌روی باعث شد نسبت به گذشته جهش قابل توجهی در بازدیدها داشته باشیم. مخصوصاً از سوی گردشگران خارجی که وقتی وارد محله می‌شوند و زیرساخت‌های زندگی ارامنه را می‌بینند، متوجه می‌شوند واقعیت زندگی در ایران با بسیاری از تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی کاملاً متفاوت است.
برای آنها خیلی جذاب است که ببینند جماعتی مسیحی با آرامش، امکانات و احترام کامل در این شهر زندگی می‌کنند. این خودش نوعی تبلیغ مثبت برای همزیستی ادیان توحیدی در اصفهان و اصفهان ایران است.
اشاره کردید که گردشگری ارامنه تنها محدود به جلفا نیست و روستاهای ارامنه‌نشین نیز می‌توانند محور توسعه باشند. کمی بیشتر توضیح دهید.
بله، این موضوع تازه در حال شکل‌گیری است. چند وقت پیش همایشی در یکی از روستاهای ارامنه برگزار شد و نشان داد که این مناطق ظرفیت‌های فرهنگی، معماری و آئینی بسیار ارزشمندی دارند.
ما معتقدیم که توسعه گردشگری ارامنه باید فراتر از شهر باشد و به یک جغرافیای گسترده تبدیل شود؛ جغرافیایی با حداقل ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال قدمت مستند و با پشتوانه فرهنگی کم‌نظیر. این بخش هنوز نوپاست اما آینده بسیار درخشانی دارد.
در حوزه فرهنگی، اشتراکات ارامنه و ایرانیان همیشه مورد توجه بوده است. در مسیر گردشگری جدید چقدر به این اشتراکات پرداخته‌اید؟
اشتراکات فرهنگی میان ارامنه و ایرانیان بسیار عمیق است و اگر این بخش به‌درستی معرفی شود، می‌تواند یک محور گردشگری مستقل باشد.
برای مثال: رشته ایران‌شناسی ارمنیولوژی که در اصفهان فعال است؛ آثار نقاشی کلیسایی وانک که سبک آن ابتدا از اروپا وارد اصفهان شد، سپس از اصفهان به ارمنستان رفت و تبدیل به یکی از سبک‌های رایج نقاشی مذهبی شد؛ معماری کلیساهای ما که از بیرون معماری اسلامی – ایرانی دارد و از داخل معماری مسیحی و مهم‌تر از همه، ساختار گنبدی کلیساهای اصفهان که در هیچ جای دنیا مشابه ندارد. این‌ها مواردی هستند که هم گردشگر را شگفت‌زده می‌کنند و هم روابط فرهنگی ملت‌ها را تقویت می‌کنند.
امسال حضور شما در نمایشگاه چه تفاوتی با سال‌های گذشته داشت؟
سال‌های قبل بیشتر مجموعه‌هایی مانند اقامتگاه‌ها، آژانس‌های مسافرتی و مراکز پذیرایی شرکت می‌کردند و جنبه معرفی خدمات داشتیم. اما امسال با محور مسیر پیاده‌روی جلفاگردی وارد نمایشگاه شدیم و تلاش کردیم این مسیر را به صورت یک «تجربه» به مخاطب نشان دهیم.
بازدیدها بسیار خوب بود و بسیاری از مردم برای اولین بار با ظرفیت‌های ناشناخته جلفا آشنا شدند. حتی نوروز سال گذشته به خاطر همین معرفی‌ها استقبال بی‌نظیری از تورها و فعالیت‌های ما شد.
با توجه به تجربه چندساله اجرای آزمایشی، مهم‌ترین دستاورد مسیر جدید جلفاگردی چیست؟
مهم‌ترین دستاورد این است که گردشگری ارامنه دیگر یک «گردشگری ایستا» نیست. قبلاً گردشگر فقط از یک یا دو کلیسا بازدید می‌کرد و می‌رفت. اما امروز شامل مسیر، توقف، تجربه و روایت است و مهم‌تر از همه «احساس حضور در محله» دارد. این تغییر رویکرد باعث افزایش ماندگاری، افزایش تعامل گردشگر با مردم و افزایش آگاهی درباره هویت ارامنه اصفهان شده است؛ هویتی که ۴۰۰ سال است در این شهر ریشه دارد.
در پایان، اگر بخواهید یک تصویر کلی از آینده گردشگری ارامنه در اصفهان ارائه دهید، آن را چگونه می‌بینید؟
من آینده این بخش را بسیار روشن می‌بینم. جلفا می‌تواند در کنار نقش‌جهان و چهارباغ، سومین مرکز بزرگ گردشگری شهری اصفهان باشد. شرایط لازم از نظر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی وجود دارد. تنها نیازمند ادامه سرمایه‌گذاری‌ها و حمایت نهادهای شهری هستیم.
اگر این مسیر ادامه پیدا کند، جلفا به یک «مقصد مستقل» تبدیل خواهد شد؛ مقصدی که گردشگر نه برای یک بازدید کوتاه، بلکه برای تجربه یک فرهنگ اصیل به آن سفر می‌کند.