ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

امیر محمد رضایی زارعی پژوهشگر حوزه حقوق خصوصی پیرامون چالش‌های حقوق مالکیت فکری که در خصوص آثار تولید شده توسط هوش مصنوعی ایجاد می‌شوند در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: گسترش سامانه‌های هوش مصنوعی مولد ( AI) که قادر به خلق متن، تصویر، موسیقی، کد و سایر خروجی‌های خلاقانه هستند، نظام‌های حقوق مالکیت فکری را با پرسش‌های بنیادی مواجه کرده است. محور این چالش‌ها آن است که آیا آثار تولیدشده توسط ماشین می‌توانند مشمول حمایت حق مؤلف شوند و چه کسی دارنده حق خواهد بود؟

رضایی زارعی در ادامه ضمن پرداختن به چالش‌های اصلی مالکیت فکری پیرامون آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی گفت: اکثر نظام‌های حقوقی جهان از جمله ایران مانند قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان ۱۳۴۸ و قانون مالکیت صنعتی ۱۴۰۳، برن، آمریکا و EU برای شمول حق مؤلف، وجود خلاقیت انسانی را شرط می‌دانند،به همین دلیل اثر باید «نتیجه فکر و ابتکار انسان» باشد. فلذا اثری که بدون دخالت انسانی و توسط ماشین خلق شود ممکن است فاقد شیوه بیان انسانی تلقی شود، در نتیجه، «خالق» اثر هوش مصنوعی از دید بسیاری نظام‌ها انسان محسوب نمی‌شود بنابراین اگر خلاقیت انسانی وجود نداشته باشد، اثر در حوزه عمومی قرار می‌گیرد و حمایت حق مؤلف شامل آن نمی‌شود.

وی در ادامه ضمن اشاره به یکی دیگر از چالش‌های حقوق مالکیت فکری در خصوص آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی بیان کرد: حتی اگر اثر قابل حمایت فرض شود، این سوال باقی است که مالک چه کسی است؟ کاربر، توسعه‌دهنده مدل، مالکیت اشتراکی (کاربر + توسعه‌دهنده) یا عدم مالکیت اختصاصی؛ بنابراین در این حوزه ۴ نظر وجود دارد که به نظر می‌رسد کشورهای توسعه یافته نظیر آمریکا به نظر چهارم قائل هستند این دیدگاه اشعار می‌دارد که خروجی هوش مصنوعی اساساً باید بدون حق مؤلف باقی بماند.

این پژوهشگر حقوق ضمن اشاره به چالش‌های نظام حقوقی ایران پیرامون این موضوع گفت: مستفاد از ماده ۱ قانون ۱۳۴۸ اثر را «نتیجه ابتکار و ابداع پدیدآورنده» می‌داند فلذا باید پدیدآورنده انسان باشد که این نگاه در قانون حمایت از مالکیت صنعتی ۱۴۰۳ عم وجود دارد بنابراین آثار بدون عنصر انسانی احتمالاً مشمول حمایت نیستند و در کشور هیچ مقرره خاصی درباره هوش مصنوعی وجود ندارد.

رضایی زارعی در پایان ضمن نتیجه گیری اظهار کرد: مسئله مالکیت فکری در آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی یکی از چالش‌های کلیدی دوران جدید به نظر می‌رسد خصوصاً که حقوق فعلی چه در ایران و چه دیگر کشورها بجز انگلستان بر پایه نقش مرکزی انسان بنا شده و برای مواجهه با آفرینش‌های خودکار طراحی نشده به همین دلیل، بسیاری از آثار هوش مصنوعی در حال حاضر فاقد حمایت حق مؤلف می‌باشند و با چالش در تعیین مالکیت مواجه خواهند شد فلذا برای رفع این وضعیت، تدوین مقررات مکمل، ایجاد ساز و کارهای مالکیت جدید و تدوین قوانین مستوعب و فنی در حوزه هوش مصنوعی لازم به نظر می‌رسد.