ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

سجاد صالحی مدیر خانه خلاق در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به چالش‌های صنایع خلاق گفت: بحث زیست‌بوم نوآوری و خلاقیت و ظرفیت‌های مرتبط با آن ابعاد گسترده‌ای دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها به نقش بخش خصوصی و وجود برخی ضعف‌ها یا به‌ اصطلاح حلقه‌های مفقوده مربوط می‌شود. این ضعف‌ها موجب شده که چرخه اکوسیستم کارآمدی لازم را نداشته باشد.

وی ادامه داد: مسئله حاکمیتی شامل قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری هم نقش بسزایی دارد، چراکه عدم پیوند مناسب بین این دو بخش خصوصی و حاکمیتی باعث شده جریان اقتصادی موردنیاز برای بقای این اکوسیستم به درستی عمل نکند.

این فعال صنایع خلاق اظهار کرد: در بخش خصوصی، یکی از چالش‌های اصلی ما این است که هنوز فهم مشترکی در مورد صحنه خلاق و صنایع فرهنگی وجود ندارد. هر فرد یا گروه با تعبیر خود در این فضای پرابهام حرکت می‌کند و میزان شناخت و تعریف آن‌ها از این عرصه متفاوت است. این مسئله در گفتگوها نیز مشهود بود، به‌گونه‌ای که بسیاری هنوز به عمق ادبیات صنایع خلاق آشنا نیستند.

وی یادآور شد: مسئله تعامل بین زنجیره‌های مختلف تولید محصول خلاق و فرهنگی هنوز حل نشده است. به عنوان مثال، در صنعت پوشاک، زنجیره خلاقیت به صورت کامل دیده نمی‌شود، از مواد اولیه گرفته تا طراحی محصول، تولید خلاق، بسته‌بندی نوآورانه، شبکه توزیع مناسب و استفاده از ابزارهای جدید مانند تکنولوژی‌های روز دنیا یا حتی فرآیند صادرات. عدم هماهنگی در این زمینه باعث شده که چرخه صنایع خلاق بهینه عمل نکند و نیاز به رویکرد جامع‌تر و همگرایی میان بخش‌های مختلف کاملاً احساس می‌شود.

ارتقای صنایع خلاق نیازمند نگاه خلاقانه است

این کارشناس صنایع خلاق گفت: برای ارتقای صنایع خلاق در حوزه پوشاک، باید تمامی جنبه‌ها و مراحل این زنجیره با نگاه خلاقانه پیش برود؛ امری که متأسفانه هنوز به طور کامل محقق نشده است. علاوه بر این، هماهنگی میان صنعت پوشاک و دیگر صنایع مرتبط، مانند رسانه‌ها که می‌توانند به توسعه چرخه مد و فشن کمک کنند، به اندازه کافی مشهود نیست. همچنین، تعامل صنعت پوشاک با صنایع دستی یا حوزه گردشگری تاکنون نتوانسته به طور اساسی ارزش افزوده‌ای ایجاد کند. این موضوع نشان می‌دهد که نبود پیوندهای میان‌رشته‌ای به یکی از چالش‌های بزرگ زنجیره صنایع خلاق تبدیل شده است.

وی افزود: موضوع مهم دیگر، ساختارهای تأمین مالی است. در بدنه حاکمیت، هنوز ارزش واقعی این حوزه درک نشده و زیرساخت‌های مالی لازم برای حمایت از آن فراهم نشده‌اند. هم‌زمان در بخش خصوصی نیز مشکلات بزرگی در زمینه تأمین مالی وجود دارد؛ از جمله عدم توجه مطلوب به روش‌های گوناگون سرمایه‌گذاری که هنوز در عرصه صنایع خلاق فعال نشده‌اند. علاوه بر این، سرمایه‌گذارانی که باید به ارزش اقتصادی این صنایع پی‌ببرند، هنوز نقش پررنگی در این اکوسیستم ایفا نمی‌کنند. البته، اقدامات مثبتی در حال انجام است، اما همچنان تا رسیدن به بلوغ لازم و نتایج مطلوب فاصله وجود دارد.

صالحی گفت: از دیگر چالش‌های اساسی که در این رویداد به آن پرداخته شد و شاید راهکاری عملی برای تقویت اکوسیستم باشد، موضوع صادرات است. یکی از پنل‌ها به بررسی فرصت‌ها و ظرفیت‌های صادراتی اختصاص داشت و در این بخش، برخی افراد به مسائلی همچون محدودیت‌هایی که زمین بازی صادراتی برای صنایع خلاق ایجاد کرده اشاره کردند. آنچه روشن است، این است که یکی از مسیرهای مؤثر برای ایجاد ارزش افزوده بالا در این حوزه، تکیه بر صادرات محصولات خلاقانه است. با استفاده از این ظرفیت، می‌توانیم جایگاه بهتری نسبت به سایر کشورها به دست آوریم.

وی یادآور شد: اگر بتوانیم خلاقیت را در فرآیند صادرات نیز وارد کنیم و روش‌های نوآورانه‌ای برای عرضه محصولات‌مان به بازارهای بین‌المللی بیابیم، می‌توانیم صنایع خلاق را تقویت کنیم. این امر نیازمند تلاش بیشتری در بخش خصوصی برای مواجهه با چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌هاست تا چرخه‌ای پایدار و پربازده شکل گیرد.

ضرورت مهارت لازم برای توسعه بازار صنایع خلاق

این فعال صنایع خلاق گفت:یکی از مشکلات اصلی در فعالیت‌های کسب‌وکارها در کشور، کمبود تخصص و مهارت لازم برای توسعه بازار است. بسیاری از کارآفرینان و صاحبان کسب‌وکار تنها تا مرحله تولید و عرضه محصول پیش رفته‌اند، اما جسارت ورود به عرصه توسعه بازار را ندارند. این عدم ورود ناشی از ترس‌هایی است که غالباً به دلیل فقدان اعتماد به نفس در مواجهه با فضای مبهم بازار یا تمرکز کامل بر تولید محصول خلاقانه به وجود می‌آید. همین موضوع باعث شده کمتر کسی در این زمینه ریسک کند و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی انجام دهد.

وی افزود: برخی پیشرفت‌ها نیز قابل توجه است. نمونه‌های موفق زیادی در حوزه کسب‌وکار دیده می‌شود و زیرساخت‌های مناسبی شکل گرفته‌اند. اکنون بخش خصوصی و کنشگران فعال بیشتری وارد عمل شده‌اند و لیدرهای باتجربه‌ای در این فضا توانسته‌اند هم‌افزایی‌های مفید ایجاد کنند. این اتفاقات مثبت، زمینه‌ساز توسعه اکوسیستم کسب‌وکارهای خلاق شده‌اند. اما بخش دیگر این مسئله مرتبط با چالش‌های قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری است. هنوز در این حوزه مشکلات جدی وجود دارد و هیچ نهاد مشخصی اقدام مؤثری برای تدوین قوانین حمایتی از شرکت‌های خلاق انجام نداده است. البته این مسأله تا حدی به عدم مطالبه جدی از سوی بخش خصوصی و ذی‌نفعان اکوسیستم بازمی‌گردد. برای حل این مشکل، مطالبه‌گری جمعی از سوی فعالان این عرصه ضروری است تا بتوان بسترهای قانونی مناسب‌تری فراهم آورد.

صالحی گفت: علاوه بر این، ضعف زیرساخت‌های رسانه‌ای و عدم توجه کافی به ترویج صنایع خلاق در کشور یکی دیگر از چالش‌های قابل توجه است که مانعی بر سر راه رشد و توسعه پایدار این بخش‌ها ایجاد کرده است. ما تاکنون موفق نشده‌ایم یک رسانه مستقل و معتبر در حوزه صنایع خلاق ایجاد کنیم که بتواند به‌درستی ظرفیت‌ها و امکانات این حوزه را نمایش دهد و روایت مناسبی از پتانسیل‌ها و دستاوردهای آن ارائه دهد.

وی یادآور شد: در زمینه سیاست‌گذاری همچنان با خلاهایی مواجه هستیم؛ به‌ویژه در مورد سند موجود در حوزه فناوری نرم و صنایع خلاق، که نیازمند اصلاح و بازنویسی اساسی است. این سند به‌صورت فعلی قابلیت اجرایی مطلوب ندارد و زیرساخت‌های لازم، به‌ویژه در بخش مالی و اعتباری، هنوز ایجاد نشده‌اند.

این کارشناس صنایع خلاق اظهار کرد: یکی از اشتباهاتی که در حال حاضر دیده می‌شود، تلاش برای نزدیک کردن شرکت‌های خلاق و اکوسیستم نوآوری به اکوسیستم دانش‌بنیان با هدف بهره‌گیری از منابع آن‌هاست. این رویکرد به‌نظر اشتباه می‌آید، زیرا ترکیب نابجا این دو اکوسیستم می‌تواند به نتایج غیرمطلوب منجر شود. حتی باور داریم که اکوسیستم نوآوری و خلاقیت می‌تواند جریان دانش‌بنیان کشور را تقویت کند، چراکه بسیاری از فعالان این حوزه، اگرچه محصولات فناورانه یا دانش‌بنیان دارند، اما فاقد مهارت کافی برای تجاری‌سازی و استفاده عملی از دستاوردهای‌شان هستند.

صالحی گفت: اتصال یک اکوسیستم پیشرو به اکوسیستمی که خود دچار ضعف‌های جدی است، نه تنها رشد مورد انتظار را به دنبال نخواهد داشت، بلکه ممکن است پتانسیل‌های موجود را نیز هدر دهد. سیاست‌گذاری‌ها نباید این دو زیست‌بوم متفاوت را با یکدیگر تلفیق کند؛ چراکه هرکدام دارای مزیت‌های خاص خود هستند و باید در مسیر تخصصی مرتبط با خود رشد و توسعه پیدا کنند. با این وجود، مسئولان و مدیران اجرایی در حال تلاش برای رفع این مشکلات هستند و امیدواریم که با برگزاری رویدادهایی مشابه آنچه تاکنون انجام شده، بتوانیم گامی مثبت در راستای ایجاد فهم مشترک و رفع موانع موجود برداریم.