چادر شب قاسم آباد؛ دستانی که تاریخ را می بافند
اقتصاد ایران: رودسر-در دل روستای قاسم‌آباد زنانی با هنر چند هزار ساله تار و پود را به هم می‌بافند ونقوشی خلق می‌کنند که امروز با ثبت جهانی نه تنها میراثی فرهنگی بلکه سرمایه‌ای اقتصادی برای این دیار هستند.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - خدیجه جعفرپور: قاسم‌آباد رودسر، اولین روستای گیلان که هنر چادر شب بافی‌اش ثبت جهانی شده است، همواره مقصد گردشگران بوده و ثبت جهانی آن، فرصتی تازه برای رونق اقتصادی و فرهنگی منطقه ایجاد کرده است.
ثبت جهانی در سال ۱۳۹۸ انجام شد و با وجود گذشت چند سال، کارشناسان و بافندگان معتقدند این روستا نیازمند معرفی و حمایت بیشتر است تا گردشگران داخلی و خارجی بیشتری جذب شوند و این میراث کهن بیش از پیش در معرض دید جهان قرار گیرد.
زنان قاسم‌آبادی؛ حافظان هنر چند هزار ساله
زنان قاسم‌آباد با عشق به طبیعت و هنر، پارچه‌ها را رنگ در رنگ تنیده‌اند و نقش‌ها را از مادران خود به دختران منتقل کرده‌اند. هنر چادرشب بافی با ایجاد نقش‌هایی گیاهی، جانوری، انسانی و اشیای پیرامونی، میراثی منحصر به فرد خلق کرده است که بدون هیچ پیشینه مکتوبی، تنها با الهام از زندگی روزمره و محیط اطراف بافته شده است.
قدمت این دست بافته رنگارنگ به هزاره قبل از میلاد بازمی‌گردد. زنان منطقه حتی در فصل‌های پرمشغله کشاورزی، مانند چیدن چای، نشا و برداشت برنج و مرکبات، چادرشب را دور کمر می‌بستند تا هم گرم بمانند و هم بتوانند کار کنند.
ثبت جهانی چادر شب، این هنر را از یک صنعت دستی محلی به سطح یک شاهکار فرهنگی ارتقا داد و نقش زنان هنرمند این دیار را پررنگ‌تر کرد. این ثبت، توجه گردشگران داخلی و خارجی را به روستای قاسم‌آباد جلب کرده و به رونق اقتصادی و ایجاد درآمد برای جامعه محلی کمک کرده است. همچنین، شناخته شدن این هنر در سطح جهانی فرصت‌های جدیدی برای صادرات و بازاریابی فراهم کرده است.
گفتگو با بافندگان؛ عشق، مهارت و پشتکار
«سمیه نیک نفس» بافنده چادرشب در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: به خاطر گران بودن تهیه مواد اولیه مانند ابریشم و پنبه هنرمندان چادر شب باف به تولید چادرشب با مواد اولیه کاموا روی آورده بودند.
وی افزود: بعد از ثبت جهانی برای احیای هنر سنتی و قدیمی چادر شب که با الیاف طبیعی پنبه و ابریشم بوده برای حمایت هنرمندان اداره میراث مقداری ابریشم و پنبه در اختیار هنرمندان قرار داد تا سنت گذشته به قوت خود در تولیدات هنرمندان جایی باز کند.
نیک نفس ادامه داد: خوشبختانه با استقبال خوبی از طرف گردشگران و خریداران این هنر چند هزار ساله قاسم آباد مواجه شد و انگیزه‌ای شد تا هنرمندان خود به خرید این الیاف طبیعی روی آورند که الان در سبد تولیدی بافندگان چادرشب جای اصلی و مهمی را باز کرده است.
وی بیان کرد: این امر خرسندی و انگیزه در بین ما هنرمندان ایجاد کرده که بتوانیم با الیاف طبیعی و مرغوب هنر دست بافت خود را در اختیار متقاضیان قرار بدهیم.
«زهرا قربان‌طلب» یکی از بافندگان قاسم‌آبادی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: این سبک را با علاقه یاد گرفتم و اکنون به صورت رایگان به دیگر بافندگان آموزش می‌دهم تا این هنر قدیمی احیا و از فراموشی جلوگیری شود.
وی افزود: این هنر در گذشته در حال فراموشی بود و ما به فکر احیای آن افتادیم لذا تمام بافندگان خانه خلاقیت قاسم‌آباد توانستند با پشتکار و علاقه‌مندی موفق به دریافت مهر اصالت (یک طرح نقش خاص) برای تولید کار خود شوند.
«آمنه رحیمی» یکی دیگر از بافندگان در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: از ۱۳ سالگی به دلیل علاقه به تولید و نقش چادرشب پرداختم. یکی از کارهای من در نمایشگاه تهران (رویداد ملی سه‌گانه روز جهانی صنایع دستی) به عنوان طرح نقش و بافت منتخب، موفق به کسب رتبه اول شد.
فاطمه رحیمی، با بیش از ۴۰ سال تجربه، افزود: از زمانی که مواد اولیه به شکل رنگ ریزی طبیعی در اختیار ما بود و پنبه و ابریشم را با انواع گیاهان مانند پوست گردو، پیاز، روناس و انار رنگ می‌کردیم، هنر چادر شب بافی را دنبال کرده‌ام. نقش‌ها از مادران ما به ما منتقل شد و ما آنها را به دخترانمان آموزش داده‌ایم.
وی ادامه داد: از کودکی روی دستگاه‌های بافندگی پاجال می‌نشستیم و چادرشب می‌بافتیم و با فروش آن در بازارهای محلی درآمد کسب می‌کردیم.
«شهربانو محمدیان» بافنده دیگر، گفت: این هنر را از مادرم یاد گرفتم. آن زمان چله‌های ابریشم و پنبه‌ای که خودمان رنگ ریزی می‌کردیم، استفاده می‌شد. متأسفانه امروزه بیشتر به شکل صنعتی در دسترس است و تنها در صندوقچه مادربزرگانمان نمونه‌های سنتی را می‌توان پیدا کرد.
وی افزود: به طور متوسط، بافتن یک چادرشب حدود یک ماه طول می‌کشد. پارچه چادرشب باریک به عرض ۳۱ سانتیمتر و طول ۲ متر است و با تقسیم توپ پارچه به ۶ قسمت و دوختن آنها به یکدیگر تهیه می‌شود.
محمدیان ادامه داد: دوست دارم کارهای صنعتی را مانند گذشته به صورت طبیعی رنگ ریزی کنیم.
میراث فرهنگی؛ حمایت، آموزش و توسعه بازار
«لیلا رئوف» رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری رودسر در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: ثبت جهانی چادر شب بافی اتفاق مهمی بود که در منطقه قاسم آباد رودسر اتفاق افتاد.
رئوف افزود: خاص بودن این هنر ارزشمند چند هزار ساله به خاطر استفاده از نقوشی بوده که از گذشته دور تا به امروز سینه به سینه بدون اینکه جایی ثبت شود به هنرمندان نسل جوان امروز انتقال داده شد.
وی ادامه داد: در گذشته کاربردی‌های چادر شب محدود بوده و هنرمندان ما با خلاقیت‌هایی که از خود نشان دادند این هنر ارزشمند را به شکل کاربردی در زندگی روزمره مردم تولید کرد و گردشگر با سلیقه خود از این کاربردهای به شکل کیف، رو میزی، پوشاک، تهیه می‌کند و در اختیار گردشگر قرار می‌گیرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری صنایع دستی رودسر بیان کرد: هنرمندان زیادی بعد از ثبت جهانی با انگیزه تولید به کار چادرشب بافی روی آوردند و توانستند این هنر ارزشمند را از گذشتگان خود تا به امروز زنده نگه دارند و پایبندی خودشان را به ارزش‌های گذشته به اثبات برسانند.
وی ادامه داد: میراث فرهنگی و گردشگری رودسر فضایی در نمایشگاه‌ها داخلی و خارج از استان فراهم کرد و هنرمندان با حضور در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها با طرح‌ها و کاربردهای جدید آشنا شدند و در بافته‌هایشان به کار بستند. روتختی، رومیزی، پرده، کیف، لباس، تابلو، کوسن، از جمله این تولیدات جدید است.
رئوف از بزرگترین هدف میراث را مکان ثابت در شهرستان برای عرضه محصولات هنرمندان چادرشب باف و فروش آن ذکر کرد تا گردشگران برای آشنایی با این هنر به این مکان مراجعه کنند.
وی اضافه کرد: کارگاه‌های گروهی در منطقه قاسم آباد ایجاد شده تا گردشگران بتوانند با نحوه تولید، بافت هنرمندان آشنا شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی رودسر گفت هنرمندان قاسم آباد توانستند کار صادرات چمدانی زیادی را به کشورهای کانادا، فرانسه، انگلیس به عنوان سوغات ارائه دهند.
رئوف با بیان اینکه میراث توانست ۶۰۰ هنرمند چادرشب باف را شناسایی کند گفت: برای ایجاد انگیزه تعدادی را تحت پوشش بیمه ونیز تسهیلاتی با بهره پایین در اختیار شأن قراردادیم. تا بتوانند برای توسعه کار خود از آن استفاده کنند.
چادرشب؛ میراثی ماندگار و سرمایه‌ای اقتصادی
ثبت جهانی چادر شب تنها قرار گرفتن نام در فهرست بین‌المللی نیست؛ بلکه سرمایه گذاری استراتژیک برای معرفی و تضمین آینده این هنر اصیل است. این اقدام باعث شد ارزش‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی این میراث گرانقدر بیش از گذشته بدرخشد و جایگاه زنان هنرمند در جامعه پررنگ‌تر شود.
دست بافته‌های قاسم‌آباد مجموعه‌ای زیبا از نقش‌های انتزاعی، گیاهی، حیوانی و انسانی هستند که ریشه‌ای تاریخی در فرهنگ و آداب و رسوم دیرینه مردم این دیار دارند.
الهام گیری از طبیعت، فکر و احساسات درونی بافندگان و انتقال این هنر از نسلی به نسل دیگر، باعث شده است تا چادرشب قاسم‌آباد امروز نه تنها در ایران، بلکه در جهان به عنوان یک هنر منحصر به فرد شناخته شود.