یک‌ونیم سال مانده؛ آیا ریسباف به بزرگترین موزه کشور تبدیل خواهد شد؟
اقتصاد ایران: اصفهان-با گذشت یک سال و نیم از سه سال زمان‌بندی تعیین‌شده برای مرمت و تجهیز ریسباف، نگرانی کارشناسان و افکار عمومی درباره احتمال نیمه‌تمام ماندن این طرح ملی در اصفهان رو به افزایش است.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- کوروش دیباج: کارخانه ریسباف با معماری منحصر به فرد خود، نه تنها یک اثر کارگاهی و تولیدی بلکه بخشی از تاریخ معاصر و فرهنگی شهر محسوب می‌شود و ارزش آن فراتر از مرمت یک ساختمان است. با این حال، مالکیت این مجموعه میان بانک ملی و میراث فرهنگی کش و قوس‌های طولانی داشته است و اختلاف‌ها و چالش‌های حقوقی باعث شد تبدیل ریسباف به موزه که از سال‌ها پیش در دستور کار قرار گرفته بود، با تأخیر و پیچیدگی‌های متعدد مواجه شود.
در سال‌های اخیر، تلاش‌ها برای تثبیت مالکیت و آغاز پروژه مرمت و بهره‌برداری به شکل جدی آغاز شده است. مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی، بارها تأکید کرده است که ریسباف باید بر اساس سند مالکیت و کاربری مصوب، به پروژه‌ای ملی و ماندگار تبدیل شود و از هرگونه تصمیم غیرکارشناسی که ممکن است هویت تاریخی و فرهنگی اصفهان را تهدید کند، جلوگیری شود.
مهدی جمالی نژاد، استاندار اصفهان ضمن حمایت از پروژه، بر ضرورت هماهنگی میان وزارت میراث فرهنگی، شهرداری و سایر نهادهای دولتی برای تحقق این هدف تأکید کرده است تا ریسباف بتواند جایگاه واقعی خود را به عنوان موزه‌ای منطقه‌ای و ملی پیدا کند.
از سوی دیگر، رضا صالح امیری، وزیر میراث فرهنگی کشور و فعالین میراث فرهنگی بر اهمیت نگاه علمی و چندوجهی به این پروژه تأکید کرده‌اند. ریسباف با وسعتی بالغ بر ۷.۵ هکتار، علاوه بر ارزش معماری و صنعتی، ظرفیت بالقوه‌ای برای فعالیت‌های فرهنگی، پژوهشی و گردشگری دارد. این مجموعه می‌تواند هم یک موزه منطقه‌ای برای نمایش آثار متغیر از سراسر کشور باشد و هم مکانی برای موزه جهان اسلام و مرکز صنایع دستی جهانی باشد. ترکیب این کارکردها نه تنها به حفاظت از بنا کمک می‌کند بلکه می‌تواند الگویی برای سایر صنایع تاریخی و پروژه‌های فرهنگی در کشور باشد.
با توجه به تاریخچه پیچیده مالکیت، چالش‌های حقوقی، تأخیرهای اجرایی و تلاش‌های چندساله مسئولان و نمایندگان مردم، ریسباف اکنون در آستانه تحولی تاریخی قرار دارد. این مجموعه نه تنها آخرین حلقه معماری صنعتی سالم شهر است بلکه می‌تواند به یک موزه مادر، نماد هویت و تمدن اصفهان و ایران تبدیل شود. گزارش پیش رو به بررسی آخرین وضعیت پروژه ریسباف، سناریوهای محتوا، چالش‌های اجرایی و ظرفیت‌های فرهنگی و گردشگری آن می‌پردازد و تصویری جامع از چشم‌انداز این مگاپروژه میراثی ارائه می‌دهد.
ریسباف؛ حلقه اتصال چهارباغ تاریخی و موزه شهر آینده
مژگان ابراهیمی، معمار و کنشگر میراث فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر ریسباف را نه تنها یک بنای صنعتی، بلکه بخشی از هویت شکل‌گیری شهر مدرن اصفهان معرفی کرد گفت: این مجموعه یکی از معدود نمونه‌های سالم و اصیل معماری صنعتی کشور است که قابلیت تبدیل شدن به مهم‌ترین موزه ملی و منطقه‌ای ایران را دارد.
این معمار یادآور شد: ریسباف مشتی نمونه خروار از هویت اصفهان است. این قطعه شهری علی‌رغم فشار زمین‌خواران و مجموعه‌سازان، از تخریب در امان مانده و اکنون باید جایگاه خود را به عنوان هسته مرکزی موزه ملی و منطقه‌ای تثبیت کند. تحقق این هدف امکان معرفی تمدن ایران به جهانیان را فراهم خواهد کرد.
ریسباف؛ معماری صنعتی که خود یک موزه زنده است
این معمار و کنشگر میراث فرهنگی افزود: محیط پیرامونی ریسباف قابلیت تبدیل شدن به فضای شهری پویا را دارد و بازگشایی درهای آن می‌تواند سطح نشاط اجتماعی در چهارباغ را افزایش دهد و جریان گردشگری را احیا کند.
وی تاکید کرد: ریسباف می‌تواند الگویی برای حفظ سایر صنایع تاریخی کشور باشد و به عنوان مرکز حافظه صنعت نساجی و تحولات اجتماعی و اقتصادی شهر عمل کند.
ظرفیت ریسباف برای موزه ملی تمدن ایران
ابراهیمی درباره کمبود موزه در سطح جهانی برای روایت تمدن ایران گفت: علی‌رغم غنای فرهنگی کشور، تاکنون موزه‌ای که بتواند سیر تاریخی، فرهنگی و تمدنی ایران را به نمایش بگذارد، وجود ندارد از طرفی ریسباف با وسعت، اصالت و جایگاه شهری ممتاز، ظرفیت ایفای این نقش را دارد و تبدیل آن به موزه ملی و منطقه‌ای علاوه بر حفاظت، اقدامی هویتی است که از تاراج سودجویان جلوگیری می‌کند.
توافق قطعی برای تبدیل ریسباف به موزه بزرگ منطقه‌ای
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، در تشریح تصمیم جلسه استاندار اصفهان با وزیر میراث فرهنگی درمورد کارخانه ریسباف در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: پیش از این مقرر شده بود که ریسباف به موزه بزرگ منطقه‌ای تبدیل شود و اکنون این تصمیم قطعی شده است.
سند، تخلیه و تأمین بودجه؛ چالش‌های پیشرفت پروژه
وی درباره علت تأخیر در پروژه توضیح داد: از ۳ سالی که دولت برای مرمت و تبدیل ریسباف در نظر گرفته بود، حدود یک سال و نیم صرف تثبیت سند و تخلیه کارخانه با مصوبه شورای تأمین شد.
کرم‌زاده ادامه داد: در این دوره، بخشی از کارهای مرمتی مقدماتی نیز انجام شد؛ از جمله حذف الحاقات و ساماندهی اولیه بنا که حدود ۹ ماه زمان برد. مجموعه این اقدامات با حجم بسیار بالایی از مستندات، حدود سه هزار صفحه، ثبت شده است. اما به‌دلیل اینکه بخش عمده زمان صرف امور مالکیتی شد، وزیر میراث‌فرهنگی قرار است درخواست تمدید سه سال دیگر را مطرح کند تا زمان کافی برای تکمیل پروژه وجود داشته باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان گفت: تفاهم قبلی برای آغاز عملیات توسط شهرداری وجود داشت، اما به دلیل نداشتن ضمانت اجرایی عملی نشد. با وجود این، میراث فرهنگی بخشی از مرمت و حذف الحاقات را انجام داده و مطالعات و طراحی پروژه در قالب ۳۰۰۰ صفحه به پایان رسیده است.
کرم‌زاده درباره امکان تکمیل پروژه در یک سال و نیم باقی‌مانده گفت: می‌توان فازهای محدودی را برای بهره‌برداری آماده کرد، اما تکمیل یکپارچه مجموعه نیازمند تمدید زمان است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در ادامه گفت: ما سالن‌هایی داریم که با مرمت قابل بهره‌برداری هستند؛ یعنی می‌توانیم چند فاز اولیه را آماده کنیم و پروانه‌های بهره‌برداری همان بخش‌ها را دریافت کنیم تا مردم بتوانند به‌صورت تدریجی از بخش‌هایی از موزه بازدید کنند. اما برای تکمیل نهایی، حتماً باید زمان تمدید شود. ضمن اینکه مالکیت بانک ملی نیز درنهایت تحت اختیار دولت است و این موضوع از نظر حکمرانی مشکلی ایجاد نمی‌کند.
سناریوهای محتوا و کاربری ریسباف
وی درباره سناریوهای محتوا و کاربری ریسباف توضیح داد: نخستین سناریو طراحی موزه منطقه‌ای با گردش اقلام است؛ آثار متعلق به مناطق مختلف کشور در دوره‌های مختلف به ریسباف منتقل شده و سپس بازگردانده می‌شوند. این موزه دائماً در حال تغییر خواهد بود و هر بازدیدکننده با مجموعه‌ای تازه مواجه می‌شود.
کرم‌زاده گفت: سناریوی دوم ایجاد سناریوی موزه جهان اسلام است. ۵۶ کشور عضو جهان اسلام ظرفیت‌های مشترکی دارند و بسیاری از اجلاس‌ها نیز در همین چارچوب برگزار می‌شود. با همکاری صندوق توسعه اسلامی و مجمع جهان اسلام، پیشنهاد شد بخشی از ریسباف به «موزه جهان اسلام» تبدیل شود؛ مرکزی بین‌المللی که بتواند بخشی از آثار تمدنی جهان اسلام را نمایش دهد.
وی ادامه داد: سناریوی سوم مرکز صنایع‌دستی با همکاری سازمان جهانی جهانگردی است. وزارت میراث‌فرهنگی تفاهم‌نامه‌ای با سازمان جهانی جهانگردی دارد و مطرح است بخشی از ریسباف به «مرکز همگرایی صنایع‌دستی» تبدیل شود. با توجه به وسعت ۷.۵ هکتاری، پیش‌بینی شد ۳۰ تا ۴۰ غرفه صنایع‌دستی در این ساختار قرار گیرد؛ فضایی نمایشگاهی و تجاری با رویکرد جهانی. این سناریوها با هم تعارض ندارند و درواقع، مجموعه ریسباف به‌قدری ظرفیت دارد که می‌تواند چند کارکرد مکمل را هم‌زمان در بر گیرد.
بودجه ۲۲۰۰ میلیارد تومانی؛ ترکیبی از منابع دولتی، شهرداری و بخش خصوصی
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان درباره هزینه پروژه گفت: آخرین کارشناسی‌ها نشان می‌دهد مرمت و تجهیز ریسباف حدود ۲,۲۰۰ میلیارد تومان هزینه خواهد داشت.
علت انتشارنیافتن طرح ۳۰۰۰ صفحه‌ای مرمت ریسباف چیست؟
کرم‌زاده درباره عدم انتشار طرح‌های اولیه گفت: این طرح‌ها مربوط به جزئیات مرمتی بنا و محاسبات فنی ستون‌ها و ساختارهای خاص صنعتی است. به همین دلیل، برای فاز مرمتی تهیه شده و مربوط به طراحی محتوا و مسیرهای بازدید نیست.
وی درباره تضمین اجرای پروژه و جلوگیری از نیمه‌تمام ماندن آن گفت: قرارداد دقیق با مجری، ابزار اصلی جلوگیری از توقف است. تفاهم با شهرداری وجود داشت اما ایراد شکلی سازمان بازرسی رفع می‌شود. احتمالاً شهرداری یا بنیاد مستضعفان مجری پروژه خواهند بود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان افزود: قرارداد سه‌ساله با مجری، تکمیل پروژه را تضمین می‌کند و تغییر مدیریت شهری تأثیری بر اجرای آن نخواهد داشت.
ریسباف؛ آخرین فرصت اصفهان برای موزه‌ای ملی و منطقه‌ای
ریسباف فراتر از یک کارخانه قدیمی، نماد هویت شهری و حافظه صنعت نساجی اصفهان است. با تثبیت مالکیت و آغاز مرمت، این مجموعه قابلیت تبدیل به موزه مادر و مرکز فرهنگی چندوجهی را دارد که هم میراث صنعتی را حفظ می‌کند و هم گردشگری و پژوهش را توسعه می‌دهد. ریسباف اکنون آماده است تا نقش خود در بازنمایی تاریخ و هویت ملی را ایفا کند