به گزارش سلامت نیوز به نقل از شرق، در خیابان‌ها و جاده‌های کشور، هر روز سایه مرگ با صدای ترمزها و برخوردها قدم می‌گذارد. در شش‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴، بیش از 10 هزار نفر جان خود را در تصادفات رانندگی از دست دادند و بیش از ۲۰۲ هزار نفر مصدوم شدند؛ ارقامی که به‌خوبی نشان می‌دهند هر لحظه در خیابان‌ها و جاده‌ها، جان انسان‌ها در معرض خطر است. بیشترین تلفات در شهریورماه، در اوج گرمای تابستان، ثبت شد؛ ماهی که رکورد چند سال اخیر مرگ‌ومیر جاده‌ای شکسته شد و هشداردهنده افزایش روند تصادفات در کشور است.
در کنار آمار، رفتارهای پرخطر رانندگان، از سرعت و سبقت غیرمجاز تا خستگی و استفاده‌نکردن از کمربند ایمنی، نقش تعیین‌کننده‌ای در این حوادث دارد. این گزارش مروری است بر آمار و روند تصادفات رانندگی در ایران، مقایسه آن با سال گذشته، عوامل انسانی و اجتماعی دخیل در حوادث و راهکارهای پیشنهادی برای کاهش مرگ‌ومیر و مصدومان.
روند صعودی تلفات رانندگی در نیمه اول ۱۴۰۴
آمار شش‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که 10هزارو 414 نفر در سراسر کشور جان خود را بر اثر تصادفات رانندگی از دست داده‌اند و 202هزارو 145 نفر نیز مصدوم شده‌اند. این ارقام در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش ۳.۳ درصدی در تعداد کشته‌ها و ۱.۲ درصدی در تعداد مصدومان را نشان می‌دهد. بیشترین تعداد کشته‌ها در شهریور ۱۴۰۴ با دوهزارو 64 نفر ثبت شده که رکورد چند سال اخیر است و هشداردهنده افزایش روند مرگ‌ومیر جاده‌ای در کشور است. توزیع جغرافیایی تصادفات در شش‌ماهه ابتدایی ۱۴۰۴ حاکی از تمرکز بالای تلفات در برخی استان‌هاست. استان‌های تهران، فارس، کرمان و خراسان رضوی بیشترین تعداد کشته‌ها را داشته‌اند، درحالی‌که استان‌های قم، کهگیلویه و ایلام کمترین تلفات را ثبت کرده‌اند. همچنین بیشترین تعداد مصدومان مربوط به استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بوده و استان‌های هرمزگان، بوشهر و ایلام کمترین مصدومان را داشته‌اند. بررسی نوع تصادفات نشان می‌دهد که تصادفات درون‌شهری و برون‌شهری سهم درخورتوجهی از تلفات را به خود اختصاص داده‌اند و ساعت اوج وقوع حوادث عصر و شب بین ۱۶ تا ۲۰ و ۲۰ تا ۲۴ است.
تمرکز تلفات در کلان‌شهرها و نمونه تهران
جعفر تشکری‌هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران، با اشاره به نمونه‌های اخیر تصادف در تهران گفته است: «در روزهای گذشته شاهد تصادف زنجیره‌ای سرویس‌های یکی از کارخانه‌ها بودیم که غیرقابل قبول است. در هفت ماه اول امسال، تعداد فوت‌شدگان در مقایسه با سال گذشته ۴۷ درصد افزایش یافته و از ۳۵۳ به ۵۱۷ نفر رسیده است». او جزئیات بیشتری هم ارائه داده: «در طول این مدت، ۱۶۲ عابر، ۲۰۵ موتورسوار و ۶۰ راننده و سرنشین خودرو جان خود را از دست داده‌اند. اینجا نه غزه است، نه سودان و نه میدان جنگ؛ اینجا شهری است که مردم با هزاران امید صبح از خانه بیرون می‌آیند تا نان حلالی به خانه ببرند؛ اما ماهانه ۹۰ نفر و روزانه به طور متوسط سه نفر در تهران بر اثر حوادث رانندگی جان می‌بازند». با نگاهی به آمار سال ۱۴۰۳، مجموعا 19هزارو 435 نفر در تصادفات جان خود را از دست داده و 381هزارو 484 نفر مصدوم شده بودند که کاهش اندک سه درصدی کشته‌ها و ۲.۵ درصدی مصدومان نسبت به ۱۴۰۲ را نشان می‌دهد. بیشترین تلفات این سال در استان‌های فارس، تهران، خراسان رضوی و کرمان ثبت شد و استان‌های خراسان شمالی، اردبیل، کهگیلویه‌وبویراحمد و ایلام کمترین تلفات را داشتند. میانگین کشته‌های هر استان حدود ۶۲۷ نفر بوده است. از نظر نوع تصادفات، چهارهزارو 759 نفر درون‌شهری، 13هزارو 372 نفر برون‌شهری و هزارو 89 نفر در جاده‌های روستایی جان خود را از دست داده‌اند.
روند فصلی و استانی تصادفات
تحلیل تغییرات فصلی و استانی نیز نکات مهمی را نشان می‌دهد. تابستان ۱۴۰۳ کاهش ۱۹درصدی تصادفات فوتی نسبت به تابستان سال قبل داشت، اما تصادفات جرحی ۵۶ درصد افزایش یافت و تعداد مصدومان ۴۵ درصد بیشتر شد. از نظر استانی، استان‌های البرز و ایلام بیشترین کاهش تلفات و استان‌هایی مانند تهران و فارس بیشترین افزایش را در نیمه اول سال تجربه کردند. همچنین سهم تصادفات رانندگی نسبت به کل مرگ‌ومیر حوادث غیرطبیعی در سه‌ماهه اول ۱۴۰۳ حدود ۳۹ درصد بوده است که اهمیت اقدامات ایمنی و رعایت قوانین رانندگی را نشان می‌دهد.
مقایسه شش‌ماهه ۱۴۰۴ با سال ۱۴۰۳ بیانگر روند صعودی تلفات است؛ اگرچه مصدومان تغییر چندانی نداشته‌اند، تمرکز بالای کشته‌ها در استان‌های بزرگ و ساعت‌های اوج رانندگی هشداردهنده است. این داده‌ها تأکید می‌کنند که برای کاهش مرگ‌ومیر و مصدومان تصادفات، نیاز به راهکارهای فوری و مشارکتی میان پلیس، وزارت راه، سازمان‌های ایمنی و مردم وجود دارد.
عوامل انسانی و اجتماعی
به گزارش سلامت نیوز به نقل از شرق، رفتارهای پرخطر رانندگان یکی از مهم‌ترین دلایل تصادفات رانندگی در ایران است. طبق اعلام پلیس راهور، سرعت غیرمجاز و سبقت غیرمجاز نقش برجسته‌ای در بروز حوادث دارند. رئیس پلیس راهور تأکید کرده که این تخلفات، «خط قرمز» پلیس است و در بسیاری از تصادفات مرگ‌بار سهم درخورتوجهی دارند. آمارها نیز این هشدار را تأیید می‌کنند؛ به‌عنوان مثال در برخی محورهای پرخطر استان کرمانشاه، در عرض تنها 20 روز بیش از ۲۶ هزار تخلف سرعت غیرمجاز به وسیله دوربین‌ها ثبت شده است. علاوه بر سرعت و سبقت، استفاده‌نکردن از کمربند ایمنی نیز یکی از عوامل کلیدی در افزایش میزان تلفات تصادفات است. هادیانفر، رئیس پلیس راهور فراجا، می‌گوید که بستن کمربند ایمنی می‌تواند بیش از ۶۰ درصد از جان‌باختگان تصادفات را نجات دهد و بر ضرورت افزایش آموزش و فرهنگ‌سازی در این زمینه تأکید کرده است. عامل دیگری که بارها توسط مسئولان و کارشناسان مورد توجه قرار گرفته، خستگی راننده است. تحقیقات پلیس نشان می‌دهد که بسیاری از تصادفات در سفرهای طولانی و ساعات پایانی روز رخ می‌دهد و کاهش تمرکز و خستگی راننده نقش مستقیم در بروز حوادث دارد. رئیس پلیس راهور پیشین تهران بزرگ تصریح کرده که عامل انسانی، کیفیت جاده و وضعیت وسیله نقلیه سه ضلع اصلی بروز تصادفات هستند و نمی‌توان صرفا عامل انسانی را مقصر دانست. از بعد اجتماعی و فرهنگی نیز کارشناسان بر نقش خانواده و آموزش‌های اولیه تأکید دارند. تجربه و تربیت رانندگی از دوران جوانی می‌تواند رفتارهای پرخطر را کاهش دهد و مهارت‌های رانندگی ایمن را شکل دهد.
تأثیر قوانین و اقدامات پیشگیرانه
ارزیابی‌ها و گزارش‌های رسمی پلیس راهور نشان می‌دهد که اجرای طرح‌های کنترلی و نظارتی در سال‌های اخیر تأثیر درخورتوجهی بر کاهش بخشی از تصادفات داشته است، هرچند این تأثیر در همه استان‌ها یکسان نبوده است. یکی از مهم‌ترین ابزارهای پلیس، توسعه شبکه دوربین‌های کنترل سرعت در محورهای برون‌شهری و بزرگراه‌های شهری است. طبق اعلام پلیس، در محورهایی که تعداد دوربین‌ها افزایش یافته، میزان تخلفات سرعت و سبقت در بازه‌های سه‌ماهه تا ۳۰ درصد کاهش داشته و هم‌زمان آمار تصادفات منجر به فوت نیز کاهش محسوسی را تجربه کرده است. نمونه آن در برخی محورهای پرتردد استان البرز دیده می‌شود که با نصب دوربین‌های جدید و اعمال محدودیت‌های ترافیکی، این استان در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ یکی از بیشترین کاهش‌های تلفات را ثبت کرد. در کنار کنترل سرعت، اجرای طرح‌های مناسب‌سازی جاده‌ها و اصلاح نقاط حادثه‌خیز هم نقش مهمی در کاهش تصادفات مرگ‌بار داشته است. گزارش‌های وزارت راه و پلیس نشان می‌دهد که ساماندهی تقاطع‌ها، نصب گاردریل، بهبود روشنایی و به‌روزرسانی تابلوهای هشداردهنده در برخی محورهای استان ایلام، میزان تلفات را به صورت محسوسی کاهش داده و این استان را در ردیف استان‌هایی قرار داده که روند نزولی مرگ‌ومیر جاده‌ای را در سال ۱۴۰۳ تجربه کرده‌اند.
در مقابل، استان‌هایی مانند تهران و فارس که حجم تردد بالا، تخلفات سرعت و تراکم وسیله نقلیه در آنها بسیار بیشتر است، با وجود اجرای طرح‌های مشابه همچنان با افزایش تلفات در نیمه اول سال ۱۴۰۴ مواجه بوده‌اند. کارشناسان یکی از دلایل اصلی این تفاوت را «عدم تناسب ظرفیت مسیرها با حجم ترافیک»، «فرسودگی زیرساخت‌ها» و «پایین‌بودن اثربخشی برخی اقدامات فرهنگ‌سازی در کلان‌شهرها» عنوان می‌کنند.
فرهنگ‌سازی نیز از ابزارهای کلیدی پلیس و نهادهای ایمنی بوده است. پلیس راهور در ماه‌های اخیر بارها تأکید کرده که اطلاع‌رسانی درباره کمربند ایمنی، خستگی راننده و رعایت فاصله طولی، بدون همراهی مردم اثر چندانی ندارد. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد استان‌هایی که کمپین‌های موضعی آموزشی و مشارکتی اجرا کرده‌اند، به‌ویژه در شهرهای کوچک، در مقایسه با کلان‌شهرها کاهش بیشتری در حوادث جرحی و فوتی داشته‌اند.
در نهایت اینکه آمار و بررسی‌ها نشان می‌دهد که اجرای قوانین و اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به کاهش تصادفات کمک کند، اما اثرگذاری واقعی آن مستلزم تقویت زیرساخت‌ها، افزایش فرهنگ‌سازی و مشارکت فعال مردم در رعایت مقررات است. بدون ترکیب این عوامل، تمرکز صرف بر ابزارهای کنترلی، توان کاهش تلفات رانندگی را به صورت پایدار نخواهد داشت.