ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

خبرگزاری مهر- محمدصادق دانشجو: هفتم اکتبر ۲۰۲۳، گروه‌های مقاومت فلسطینی عملیاتی هماهنگ و بی‌سابقه به نام طوفان الاقصی علیه اسرائیل انجام دادند. این عملیات سه‌گانه (زمین، هوا و دریا) با هدف شکستن محاصره غزه، آزادسازی اسرای فلسطینی و تغییر قواعد بازی امنیتی شکل گرفت. واکنش ارتش اسرائیل، حملاتی گسترده به غزه بود که به کشته و زخمی شدن ده‌ها هزار غیرنظامی و تخریب زیرساخت‌های حیاتی منجر شد. با گذشت دو سال، ارزیابی پیامدهای این رویداد نه‌تنها برای فهم پویایی‌های منطقه‌ای بلکه برای درک بیداری وجدان جهانی نسبت به ظلم و ستم اسرائیل و دستاوردهای محور مقاومت اهمیت دارد. این گزارش بر پایه منابع بین‌المللی و با رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی به بررسی این ابعاد می‌پردازد.

طرح عملیات «طوفان الاقصی» و شکستن اسطوره امنیت اسرائیل

بررسی ها نشان می‌دهد که عملیات طوفان الاقصی فراتر از یک حمله غافلگیرانه بود. جنبش حماس، جهاد اسلامی و سایر گروه‌ها به‌طور هماهنگ با تشکیل اتاق عملیات مشترک و با مشارکت ۱۲ گروه مقاومت، از حالت دفاعی به استراتژی تهاجمی گذر کردند. در این عملیات:

• نفوذ چندگانه: نیروها از طریق زمین، دریا و هوا وارد جنوب سرزمین‌های اشغالی شدند و بزرگ‌ترین رخنه را در مرز هوشمند اسرائیل رقم زدند.
• فریب اطلاعاتی: حماس با ایجاد توهم آمادگی برای جنگ دیرتر، دستگاه اطلاعاتی اسرائیل را منحرف کرد و توانست بدون جلب توجه حمله را سازمان‌دهی کند.
• شکستن سامانه دفاعی و گرفتن اسیر: حلقه‌های اولیه پدافند، از جمله سامانه گنبد آهنین، در مقابل حملات موشکی و پهپادی از کار افتاد و در ساعات نخست ده‌ها نفر از نظامیان و شهرک‌نشینان اسیر شدند. طبق گزارش‌ها، حدود ۱۱۹۵ شهروند و سرباز اسرائیلی کشته و ۲۵۱ نفر به اسارت برده شدند.
• تسلط بر پایگاه‌های ارتش: نیروهای مقاومت مراکز فرماندهی تیپ غزه و چندین پایگاه را تصرف کردند. گزارش دانشگاه تگزاس می‌گوید واحدهای حماس بیش از ۲۲ روستا و چند مقر نظامی را اشغال و زنجیره فرماندهی را مختل کردند.

این عملیات نه تنها سامانه نظارتی مرز غزه را بی‌اعتبار کرد بلکه نشان داد وابستگی مطلق به فناوری و تحقیر طرف مقابل، ارتش اسرائیل را آسیب‌پذیر کرده است. اقدام حماس باور به شکست‌ناپذیری طرف مقابل را در هم شکست و برای نخستین بار اسرائیل مجبور شد همزمان در جبهه‌های مختلف با محور مقاومت روبه‌رو شود.

واکنش‌های جهانی و بیداری وجدان جمعی

سیر زمانی واکنش‌ها

در روزهای ابتدایی پس از ۷ اکتبر، بسیاری از دولت‌ها حمله حماس را محکوم و بر «حق دفاع از خود» اسرائیل تأکید کردند. به‌گفته مؤسسه واشینگتن، دست‌کم ۴۴ کشور این حملات را «تروریستی» خواندند و حدود ۲۰ کشور از حق دفاع اسرائیل حمایت کردند. با گذشت زمان و افزایش تلفات در غزه، منظر افکار عمومی تغییر کرد و موجی از اعتراضات جهانی شکل گرفت.

موج اعتراضات و همبستگی جهانی

• تظاهرات گسترده: گزارش رویترز از تظاهرات ۶ اکتبر ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که حدود ۴۰ هزار نفر در لندن و هزاران نفر در پاریس، رم، مانیل، کیپ‌تاون، نیویورک و واشینگتن علیه کشتار غزه راهپیمایی کردند. در برلین شعار «یک سال نسل‌کشی» سر داده شد. تظاهرات مشابهی در جاکارتا، مکزیکو سیتی، کاراکاس و دیگر شهرها برگزار شد و معترضان خواستار تحریم تسلیحاتی اسرائیل و پایان جنگ شدند.
• گسترش جغرافیایی: پایگاه خبری وفا در اکتبر ۲۰۲۴ گزارش داد که هزاران نفر در کپنهاگ، برمن، برلین، میلان، بیرمنگام، لندن، استانبول، روتردام و هلسینگبورگ به خیابان آمدند و با در دست داشتن پرچم فلسطین و شعارهای «پایان نسل‌کشی» و «کمک‌رسانی فوری» خواستار توقف حملات شدند. این اعتراضات به‌ویژه در کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین توسط جوامع مسلمان و فعالان حقوق بشر سازمان‌دهی شد.
• تداوم و تشدید: داده‌های سازمان ACLED نشان می‌دهد که تظاهرات جهانی در حمایت از فلسطین پس از کاهش نسبی در اواسط ۲۰۲۴، در اکتبر ۲۰۲۴ به بالاترین سطح پس از ماه می رسید. در گزارش دیگری، ACLED اعلام کرده است که از می تا سپتامبر ۲۰۲۵ تعداد اعتراضات طرفدار فلسطین ۴۳ درصد افزایش یافته و این روند اسرائیل را در سطح جهانی منزوی‌تر کرده است.
• قدرت شبکه‌های اجتماعی و جنبش‌های مردمی: تصاویر بمباران غزه و روایت‌های شاهدان عینی زمینه ایجاد هشتگ‌های فراگیر مانند #CeasefireNow را فراهم کرد. میلیون‌ها نفر از اندونزی و استرالیا تا نیویورک و لندن در همبستگی با غزه به خیابان‌ها آمدند؛ این جنبش را میتوان نمونه‌ای از قدرت افکار عمومی جهانی دانست که دولت‌های غربی را تحت فشار قرار داد.
• حضور دانشگاه‌ها و اقلیت‌ها: اعتراضات دانشگاهی در آمریکا به عنوان یکی از نقاط عطف مطرح شد. دانشجویان با تشکیل کمپ‌های اعتراضی در بیش از ۴۰ دانشگاه خواهان تحریم دانشگاه‌ها از سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با اسرائیل شدند؛ شبکه‌های خبری نیز گزارش دادند که افراد ثروتمند نزدیک به لابی صهیونیستی تلاش کردند این حرکت‌ها را سرکوب کنند.

اعتراضات و واکنش دولت‌ها

افزایش نارضایتی عمومی دولت‌ها را تحت فشار قرار داد:

• ایرلند، اسپانیا، نروژ و اسلوونی در سال ۲۰۲۴ فلسطین را به‌عنوان کشور مستقل به رسمیت شناختند که نتیجه خشم جهانی از اقدامات اسرائیل بود.
• اعتراضات گسترده موجب شد بسیاری از سازمان‌های غیردولتی خواستار تحریم تسلیحاتی اسرائیل و محاکمه مسئولان اسرائیلی در دادگاه‌های بین‌المللی شوند.

از منظر نظریه‌های جنبش اجتماعی، می‌توان این رخدادها را شکل‌گیری یک «شبکه فراملی عدالت‌خواهی» دانست که از طریق اطلاعات، همدلی و فشار بر دولت‌ها به دنبال تغییر رفتار اسرائیل است.

تغییر افکار عمومی و جایگاه اسرائیل در جهان

نظرسنجی‌های جهانی

بررسی‌های مرکز پژوهش‌های پیو (Pew) نشان می‌دهد که در ۲۰ کشور از ۲۴ کشور بررسی‌شده، نیمی یا بیشتر از مردم دیدگاهی منفی نسبت به اسرائیل دارند. در کشورهایی مانند استرالیا، یونان، اندونزی، ژاپن، هلند، اسپانیا، سوئد و ترکیه، سه‌چهارم یا بیشتر از پاسخ‌گویان دیدگاهی نامطلوب نسبت به اسرائیل دارند. این نظرسنجی همچنین نشان می‌دهد که در برخی کشورها، به‌ویژه در میان نسل جوان و افراد گرایش‌دار به جناح چپ، دیدگاه‌های منفی افزایش یافته است.

نظرسنجی‌های ایالات متحده

• طبق داده‌های پیو در اکتبر ۲۰۲۵، ۵۹ درصد از آمریکایی‌ها نظر نامطلوبی نسبت به دولت اسرائیل دارند و ۳۹ درصد معتقدند اسرائیل در عملیات نظامی‌اش علیه حماس «زیاده‌روی می‌کند». تنها ۱۶ درصد معتقدند اسرائیل رویکردی درست دارد.
• پژوهش بروکینگز بر اساس نظرسنجی اگوست ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که فقط ۲۷ درصد از رأی‌دهندگان آمریکا از نخست‌وزیر نتانیاهو حمایت می‌کنند و ۸۴ درصد خواهان برقراری آتش‌بس فوری هستند. همچنین ۴۵ درصد از رأی‌دهندگان اعتقاد دارند اسرائیل در غزه مرتکب نسل‌کشی شده است، در حالی که تنها ۳۱ درصد مخالف این نظرند.
• همین گزارش نشان می‌دهد که به‌خصوص در میان دموکرات‌ها، دیدگاه‌های منفی نسبت به اسرائیل به شدت افزایش یافته و شکاف نسلی کاهش یافته است. این روند به معنای تغییر پایگاه اجتماعی حمایت از اسرائیل و انتقال آن به بخش‌های خاص‌تری از جامعه، به‌ویژه جمهوری‌خواهان مسن‌تر است.

پیامدهای حقوق بشری و جنایات اسرائیل

گزارش‌های حقوق بشری حجم گسترده‌ای از خشونت و نقض حقوق بشر توسط اسرائیل پس از عملیات طوفان الاقصی را ثبت کرده‌اند:

• کمپین نظامی اسرائیل قتل‌عام محسوب می‌شود: گزارش عفو بین‌الملل در سال ۲۰۲۴ این حملات را جنایت نسل‌کشی توصیف می‌کند. این سازمان می‌گوید دست‌کم ۲۳ هزار فلسطینی در حملات اسرائیل کشته شدند که ۶۰ درصد آنان زن، کودک و سالمند بودند. همچنین بیش از ۵۲ هزار نفر مجروح و ۹۰ درصد جمعیت غزه آواره شدند. تخریب گسترده بیمارستان‌ها، سیستم آب و آموزش باعث شرایط «نابودی» در غزه شد.
• گزارش کارشناسان سازمان ملل اعلام کرد تا اکتبر ۲۰۲۴ حدود ۴۲ هزار فلسطینی و ۱۷ هزار کودک در حملات اسرائیل کشته و ۹۷ هزار نفر زخمی شده‌اند؛ نزدیک به دو میلیون نفر آواره و بقیه در محاصره کامل قرار گرفته‌اند. کارشناسان این اقدامات را شامل «قتل، حملات نامتناسب، گرسنگی دادن و آواره‌سازی اجباری» دانستند و خواستار تحریم تسلیحاتی اسرائیل و پاسخ‌گویی در دادگاه بین‌المللی جنایی شدند.

این داده‌ها، همراه با شهادت‌های مردم و فیلم‌های منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی، زمینه اصلی بیداری وجدان جهانی و تغییر افکار عمومی را فراهم کرده است.

دستاوردهای محور مقاومت و بازتاب منطقه‌ای

دستاوردهای عملیاتی

با وجود پاسخ خونین اسرائیل، عملیات طوفان الاقصی نتایج مهمی برای محور مقاومت داشت:

1. شکستن هیمنه امنیتی اسرائیل: نفوذ به بیش از ۲۲ روستا و تصرف پایگاه‌های ارتش نشان داد که «گنبد آهنین» و سیستم‌های پیشرفته امنیتی اسرائیل قابل نفوذ هستند. این ضربه روانی باعث شد بسیاری از تحلیل‌گران از «شکست اسطوره شکست‌ناپذیری اسرائیل» سخن بگویند.
2. اثبات کارایی همکاری گروه‌ها: هماهنگی مشترک ۱۲ گروه مقاومت که البته با اقدام و طراحی مستقل حماش شکل گرفت و با پشتیبانی گروههای مقاومت همراه بود نشان داد که همگرایی بین گروه‌ها می‌تواند معادلات امنیتی را تغییر دهد.
3. تقویت محور مقاومت منطقه‌ای: جنگ در غزه موجب شد گروه‌های مقاومت در لبنان، یمن و عراق نیز علیه منافع اسرائیل و آمریکا اقدام کنند. هرچند اسرائیل با حملات گسترده به غزه، لبنان و سوریه واکنش نشان داد، اما گسترش جبهه‌ها نشان داد که اسرائیل توانایی اداره هم‌زمان چند جبهه را ندارد.
4. ایجاد اهرم گروگان‌ها: نگه‌داشتن بیش از ۲۵۰ اسیر (که شماری از آن‌ها در تبادل‌های بعدی آزاد شدند) به محور مقاومت امکان داد امتیازاتی در خصوص آزادی زندانیان فلسطینی و توقف موقت حملات کسب کند.
5. حضور نمادین در گفتمان جهانی: موفقیت اولیه حماس الهام‌بخش جنبش‌های ضد استعمار در سراسر جهان شد و گفتمان «مقاومت مشروع» در مقابل «اشغالگری» را برجسته کرد. برخی تحلیل‌ها این امر را «به‌دست‌گیری روایت» توسط فلسطینیان دانسته‌اند که نابرابری ساختاری را به چالش کشید.

تأثیر بر سیاست منطقه‌ای

طبق تحلیل بنیاد مارشال آلمان، این حمله تلاش‌های عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی (مانند گفت‌وگوهای اسرائیل و عربستان در قالب توافق ابراهیم) را متوقف کرد و مسأله فلسطین را بار دیگر در مرکز گفتمان منطقه‌ای قرار داد. فشار افکار عمومی باعث شد دولت‌های عربی برای پرهیز از هزینه‌های سیاسی، عادی‌سازی را متوقف کنند. مقاله مارشال همچنین به شکاف عمیق میان افکار عمومی عرب و دولت‌ها اشاره دارد و هشدار می‌دهد که نارضایتی از بی‌عملی دولت‌ها می‌تواند به یک «بهار عربی جدید» تبدیل شود.

ارزیابی نظری و جامعه‌شناختی

از منظر نظریه‌های جنبش اجتماعی و جامعه‌شناسی سیاسی، می‌توان چند روند مهم را تشخیص داد:

• فرایند «برجسته‌سازی اخلاقی»: رسانه‌های اجتماعی و سازمان‌های حقوق بشری با برجسته‌کردن تصاویر کشته‌شدن کودکان، بیمارستان‌ها ویران‌شده و صف‌های طولانی برای آب و غذا، حس همدردی جهانی را برانگیختند. این نوع نمایش رنج که «گواهی شاهد» نامیده می‌شود، به ‌سرعت از طریق هشتگ‌ها و شبکه‌ها منتشر شد و افکار عمومی را متأثر کرد.
• نظریه «دروازه‌بانی افکار عمومی»: در ابتدا رسانه‌های جریان اصلی غربی اقدام حماس را برجسته و خشونت آن را محکوم کردند. اما با افزایش خشونت اسرائیل، همین رسانه‌ها تحت فشار افکار عمومی مجبور شدند روایت‌های فلسطینی را نیز بازتاب دهند. این تغییر نشان می‌دهد که فضای عمومی در غرب بیش از گذشته امکان حضور صداهای مغفول را پیدا کرده است.
• پیدایش «شبکه‌های فراملی مقاومت»: حضور همزمان جنبش‌های دانشجویی، فعالان حقوق بشر، گروه‌های ضدنژادپرستی و سازمان‌های خیریه در تظاهرات نشانگر شکل‌گیری شبکه‌ای فراملی است که بر محور عدالت برای فلسطین گرد آمده‌ است. این شبکه توانسته مطالباتی مانند تحریم اقتصادی، تحریم تسلیحاتی و محاکمه مسئولان اسرائیلی را به گفتمان غالب تبدیل کند.

جمع‌بندی

عملیات طوفان الاقصی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ نقطه عطفی در تاریخ منازعه فلسطین و اسرائیل بود. این عملیات با شکستن اسطوره شکست‌ناپذیری ارتش اسرائیل، نشان داد که مقاومت می‌تواند با استفاده از ابتکار و همگرایی گروهی موازنه قوا را تغییر دهد. پاسخ خونین اسرائیل و تداوم حملات علیه غیرنظامیان اما نتیجه معکوس داشت: موجی از بیداری وجدان جهانی را به راه انداخت که در قالب تظاهرات گسترده، کمپین‌های تحریم و فشار بر دولت‌ها برای به رسمیت شناختن فلسطین تجلی یافت.

نظرسنجی‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که تصویر اسرائیل در جهان بیش از هر زمان دیگری مخدوش شده و اعتماد به رهبری آن به‌شدت کاهش یافته است. در ایالات متحده نیز اکثریت مردم از عملکرد نتانیاهو ناراضی‌اند و خواهان آتش‌بس فوری هستند. این تغییر افکار عمومی حاصل تعامل میان روایت‌های زنده از رنج مردم غزه و تجربیات تاریخی مبارزات ضد استعمار است. در سطح منطقه‌ای، مسئله فلسطین بار دیگر به محور سیاست و افکار عمومی بازگشته و دولت‌های عربی را ناگزیر از تجدیدنظر در روند عادی‌سازی روابط کرده است.

از منظر راهبردی، هرچند حمله طوفان الاقصی برای اسرائیل خسارات روانی و امنیتی به‌همراه داشت، اما تلفات و ویرانی‌هایی که در پی واکنش اسرائیل پدید آمدند جنایاتی بود که مسئولیت آن به عهده این رژیم است. افکار عمومی جهان امروز بیش از هر زمان دیگری با مردم فلسطین ابراز همبستگی می‌کند و این همبستگی، در کنار مقاومت میدانی، می‌تواند در مسیر تحقق حقوق مشروع فلسطینیان نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند.