خشکسالی تالاب‌های گلستان؛ محیط زیست و معیشت مردم تهدید می شود
اقتصاد ایران: گرگان-خشک شدن تالاب‌های گلستان تهدیدی جدی برای محیط زیست است. کارشناسان هشدار می‌دهند ادامه این بحران می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه استان ها: استان گلستان با دارا بودن مجموعه‌ای از تالاب‌های فصلی و دائمی، از جمله تالاب گمیشان و تالاب‌های متصل به رودخانه اترک، یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر و اکوسیستم‌های آبی کشور به‌شمار می‌رود. این تالاب‌ها نقش کلیدی در حفظ تنوع زیستی، تعدیل اقلیم محلی، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و حمایت از معیشت هزاران خانوار کشاورز و دامدار دارند.
با این حال، در سال‌های اخیر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی، کاهش شدید بارش‌ها، افزایش دما و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب، بسیاری از این تالاب‌ها به خشکی کامل یا نیمه‌خشک دچار شده‌اند. کاهش آب ورودی به این مناطق سبب شده سطح آب به‌شدت افت کند و عملکرد اکولوژیکی آن‌ها مختل شود.
کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی بارش‌ها؛ زنگ خطری برای حیات تالاب‌ها
به گفته مدیرکل محیط زیست گلستان، در سال آبی جاری، میزان بارش در استان نسبت به سال گذشته بیش از ۴۰ درصد کاهش داشته و در برخی مناطق این عدد به ۵۰ درصد نیز رسیده است؛ رقمی نگران‌کننده که تاثیر مستقیم بر روند آبگیری تالاب‌ها داشته است.
قدیر حسن‌زاده در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه بیشتر تالاب‌های استان از منابع سطحی تغذیه می‌شوند، افزود: تالاب‌های استان، به‌ویژه آن‌هایی که به رودخانه اترک وابسته‌اند، شدیداً تحت تاثیر وضعیت بارندگی در مناطق بالادست، از جمله شمال خراسان، قرار دارند. در نبود بارندگی مناسب، این تالاب‌ها توان آبگیری خود را از دست می‌دهند.
پیامدهای زیست‌محیطی خشک شدن تالاب‌ها
خشک شدن تالاب‌ها، فقط یک تهدید زیست‌محیطی نیست، بلکه زنجیره‌ای از پیامدهای گسترده را به همراه دارد.
حسن‌زاده هشدار می‌دهد زمانی که تالاب خشک می‌شود، بستر آن به منبعی برای تولید گرد و غبار و ریزگرد تبدیل می‌شود که می‌تواند سلامت مردم را تهدید کند. علاوه بر آن، از بین رفتن زیستگاه پرندگان، کاهش تنوع زیستی و آسیب به آبزیان نیز از دیگر نتایج این بحران است.
به گفته وی، تالاب‌ها به صورت مستقیم در کشاورزی مورد استفاده نیستند، اما خروجی آن‌ها در پرورش ماهی نقش دارد و کاهش آب در آن‌ها به صنعت شیلات منطقه لطمه وارد می‌کند. همچنین بخشی از کشاورزی نیز با استفاده از کانال‌های متصل به منابع آبی تالابی تأمین می‌شود که این منابع اکنون در خطر جدی قرار دارند.
نگرانی از کاهش مهاجرت پرندگان و رونق گردشگری
مدیرکل محیط زیست گلستان با اشاره به فصل بازگشت پرندگان مهاجر گفت: در یک ماه آینده شاهد بازگشت پرندگان خواهیم بود. اگر تالاب‌ها به میزان کافی آبگیری نشوند، نه تنها پذیرای این پرندگان نخواهیم بود، بلکه این موضوع در درازمدت منجر به کاهش مهاجرت پرندگان و نابودی زیستگاه‌های طبیعی می‌شود؛ مسئله‌ای که بر گردشگری طبیعی استان نیز اثر منفی خواهد گذاشت.
خشکسالی تالاب‌ها، تهدیدی چندجانبه برای جامعه
رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های اداره کل محیط زیست گلستان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر فصلی بودن بیشتر تالاب‌های استان گفت: کاهش بارش و افزایش دمای هوا باعث شده که این تالاب‌های حساس بیش از پیش در معرض خشک شدن قرار گیرند. طبق آمار، بارندگی امسال نسبت به میانگین بلندمدت حدود ۴۰ درصد کاهش داشته و این کاهش بر منابع آبی رودخانه اترک به عنوان منبع اصلی تغذیه تالاب‌ها اثر منفی گذاشته است.
میثم مددی افزود: خشک شدن تالاب‌ها می‌تواند باعث ایجاد کانون‌های گرد و غبار و افزایش ریزگردها شود که سلامت مردم، به‌ویژه کودکان، سالمندان و بیماران تنفسی را تهدید می‌کند. این مشکل همچنین می‌تواند سطح آب‌های زیرزمینی را کاهش دهد، تولید صنایع دستی محلی که عمدتاً با استفاده از نی‌ها و گیاهان تالابی ساخته می‌شوند را کاهش دهد و در نهایت موجب مهاجرت اجباری جوامع محلی شود.
پروژه‌های حفاظتی کافی نیستند
در سال‌های اخیر پروژه‌هایی مانند لایروبی کانال‌ها، تخصیص حق‌آبه محیط زیستی و اجرای طرح‌های مشارکتی با مردم محلی انجام شده است که نتیجه آن تا کنون سبز شدن بخشی از تالاب‌ها و وجود لکه‌های آب در این مناطق بوده است. اما واقعیت این است که بدون بارش کافی و سیاست‌گذاری‌های بلندمدت و پایدار، این اقدامات به تنهایی نمی‌توانند تالاب‌ها را از بحران خارج کنند.
لزوم مشارکت مردمی و همکاری بین‌بخشی
وی با تاکید بر نقش مردم در حفاظت از تالاب‌ها افزود: مردم محلی باید در این فرآیند مشارکت فعال داشته باشند؛ از گزارش تخلفات محیط زیستی و شکار غیرمجاز گرفته تا رعایت الگوهای مصرف بهینه آب در کشاورزی. بدون مشارکت مردمی، هیچ برنامه‌ای به نتیجه نخواهد رسید.
تالاب‌هایی که هنوز نفس می‌کشند؛ اما شاید برای همیشه نه
با وجود آن‌که تالاب‌های گلستان همچنان در معرض خطر خشکسالی و تهدیدهای اقلیمی قرار دارند، اما به گفته کارشناسان، بخشی از این تالاب‌ها به‌واسطه بارش‌های محدود فصلی و مشارکت مردم محلی، اکنون وضعیت بهتری دارند و تا حدودی سبز و دارای آب هستند. با این حال، این وضعیت شکننده و موقتی است و بدون برنامه‌ریزی بلندمدت و توجه جدی‌تر مسئولان، نمی‌توان به پایداری این اکوسیستم‌ها امیدوار بود.
کارشناسان تاکید می‌کنند که برای حفظ و احیای تالاب‌های گلستان، باید مدیریت علمی منابع آب، سیاست‌های محیط‌زیستی مؤثر، همکاری بین‌بخشی نهادها و مشارکت گسترده‌تر مردم محلی در اولویت قرار گیرد. در غیر این صورت، احتمال تشدید بحران‌های زیست‌محیطی، آسیب به سلامت عمومی و از دست رفتن ظرفیت‌های معیشتی و طبیعی این منطقه وجود دارد.