چالش‌های کم‌آبی و قطعی برق در مسیر توسعه پسته مه‌ولات
اقتصاد ایران: تربت حیدریه- خشکسالی‌های پیاپی و افت منابع آب زیرزمینی از یک‌سو و قطعی‌های مکرر برق در فصل برداشت از سوی دیگر، تولیدکنندگان پسته مه‌ولات را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه استانها- مریم سالاری: پسته به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی ایران، همواره نقش پررنگی در صادرات غیرنفتی کشور ایفا کرده است. این محصول نه‌تنها در داخل کشور جایگاه ویژه‌ای دارد بلکه در بازارهای جهانی نیز از محبوبیت و ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است.
شهرستان مه‌ولات در استان خراسان رضوی از جمله مناطق مستعد و مهم در تولید پسته به شمار می‌رود. شرایط اقلیمی، خاک مناسب و تجربه دیرینه کشاورزان این منطقه، موجب شده است که مه‌ولات به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید پسته در کشور معرفی شود.
اهمیت پسته برای کشاورزان این شهرستان فراتر از یک محصول زراعی است؛ زیرا این محصول به‌عنوان منبع اصلی درآمد و تأمین معیشت خانوارهای بسیاری نقش‌آفرینی می‌کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از نیمی از تولیدات کشاورزی مه‌ولات به پسته اختصاص دارد. این موضوع بیانگر وابستگی بالای اقتصاد محلی به این محصول است و ضرورت مدیریت اصولی آن را دوچندان می‌سازد.
در کنار جنبه‌های اقتصادی، پسته به لحاظ فرهنگی نیز در منطقه اهمیت دارد. بسیاری از آیین‌ها، مناسبات اجتماعی و حتی روابط تجاری مردم بر پایه چرخه تولید و فروش پسته شکل گرفته است.
شرایط آب‌وهوایی مه‌ولات با تابستان‌های گرم و زمستان‌های ملایم، بستری مناسب برای رشد گونه‌های مختلف پسته فراهم کرده است. این ویژگی اقلیمی، مزیتی رقابتی برای منطقه محسوب می‌شود.
صادرات پسته از مه‌ولات به سایر استانها و حتی خارج از کشور، نه‌تنها برای کشاورزان بلکه برای بازرگانان و صنایع وابسته نیز فرصت‌های شغلی و اقتصادی ایجاد کرده است.
اهمیت صنایع تبدیلی در این حوزه به‌ویژه فرآوری و بسته‌بندی پسته غیرقابل انکار است. این صنایع، ارزش افزوده محصول را افزایش داده و زمینه را برای حضور موفق‌تر در بازارهای جهانی فراهم می‌کنند.
با وجود جایگاه ویژه پسته، چالش‌هایی همچون کمبود آب، قطعی برق، هزینه‌های بالای تولید و وجود واسطه‌ها، همواره دغدغه اصلی کشاورزان و مدیران محلی بوده است.
به همین دلیل، لزوم توجه دولت و بخش خصوصی به توسعه زیرساخت‌های انرژی، مکانیزاسیون کشاورزی و حمایت از تولیدکنندگان بیش از پیش احساس می‌شود.
تجربه نشان داده است که هرگاه مدیریت علمی و فناورانه بر تولید پسته اعمال شود، بهره‌وری و کیفیت محصول به شکل چشمگیری افزایش خواهد یافت.
استفاده از نرم‌افزارها و سامانه‌های هوشمند در فرآوری پسته، گامی مهم در جهت کاهش خطاهای انسانی و ارتقای مدیریت منابع است.
پسته در نگاه کلان، صرفاً یک محصول کشاورزی نیست بلکه یک دارایی ملی است که می‌تواند به توسعه پایدار منطقه و حتی کشور کمک کند.
از منظر صادراتی نیز، پسته ایران و به‌ویژه پسته مه‌ولات می‌تواند برند ملی محسوب شود و جایگاه کشور را در بازارهای جهانی تثبیت کند.
مقدمه این گزارش، بر آن است که ضمن معرفی اهمیت پسته در شهرستان مه‌ولات، به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های موجود پرداخته و تصویری روشن از آینده این محصول استراتژیک ارائه دهد.
پسته به‌عنوان محصولی راهبردی جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشاورزی مه‌ولات دارد
محسن زنگنه، نماینده مردم تربت حیدریه، زاوه ومه ولات در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: سال گذشته خراسان رضوی مقام نخست تولید پسته را کسب کرد و با همه ارزشی که این محصول برای استان دارد؛ اما متأسفانه هیچ‌گاه نگاه سیستمی و متمرکز در خصوص مدیریت این محصول در استان وجود نداشته است.
نماینده مردم تربت حیدریه، زاوه ومه ولات در مجلس شورای اسلامی در توضیح مشکل ناترازی برق در پایانه‌های فراوری پسته افزود: خراسان رضوی بیش از مصرف خود تولید می‌کند؛ اما به دلیل اتصال به شبکه کشوری و ناترازی حدود هزار و ۳۰۰ مگاوات، همچنان مشکلاتی وجود دارد. ما معتقدیم این ناترازی بدون اعتبار دولتی و بر اساس قوانین برنامه هفتم، با مشارکت بخش خصوصی و استفاده از اوراق صرفه‌جویی قابل حل است. به همین منظور طرحی برای جبران هزار و ۲۰۰ مگاوات کسری آماده شده که شامل بهره‌وری موتورهای کولرهای آبی، تعویض لامپ‌های معابر با لامپ‌های ال‌ای‌دی، راه‌اندازی بخش حرارتی دو نیروگاه استان و استفاده از پنل‌های خورشیدی است.
وی بیان کرد: پسته به‌عنوان محصولی راهبردی و ارزشمند، جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشاورزی شهرستان مه‌ولات دارد و همواره یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی کشاورزان منطقه بوده است.
برداشت بیش از ۶۰ درصد محصول پسته در شهرستان مه‌ولات
حسن باشی، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مه‌ولات در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تاکنون بیش از ۶۰ درصد از محصول پسته سال جاری توسط ۶ هزار پسته‌کار شهرستان مه‌ولات برداشت شده است که معادل ۶۶ هزار تن پسته تر است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مه‌ولات اظهار کرد: شهرستان مه‌ولات به‌عنوان قطب اول تولید پسته در استان خراسان رضوی، همه‌ساله از اواخر مردادماه عملیات برداشت این محصول را آغاز می‌کند.
وی افزود: پیش‌بینی می‌شود تا پایان مهرماه و اتمام فصل برداشت، بیش از ۲۰ هزار تن پسته خشک به ارزش تقریبی ۱۵ هزار میلیارد تومان توسط بهره‌برداران شهرستان برداشت و روانه بازار مصرف شود.
۳۲۵ هزار لیتر گازوئیل برای ترمینال‌های فاقد گازکشی توزیع شد
باشی بیان کرد: در فصل برداشت پسته، ۳۲۵ هزار لیتر گازوئیل میان ۲۶ ترمینال فاقد گازکشی شهرستان مه‌ولات توزیع شد تا فرآوری محصول بدون وقفه و با کیفیت مطلوب ادامه یابد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مه‌ولات تصریح کرد: مه‌ولات تنها شهرستان استان با ۱۰۰ واحد فرآوری فعال پسته است؛ واحدهایی مجهز به تجهیزات نوین و دارای عملکرد مطلوب در فرآوری محصول و بخش زیادی از واحدها گازکشی شده‌اند و فرآوری را با انرژی پاک انجام می‌دهند.
باشی عنوان کرد: توزیع سوخت با نظارت مستمر کارشناسان و در چارچوب ضوابط انجام شده است.
وی گفت: برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی اجرایی، پوشش کامل زیرساخت‌های انرژی را فراهم کرده است.
تحول مدیریتی در فرآوری پسته با نرم‌افزار بومی «پیسته»
باشی در ادامه با اشاره به پیشرفت‌های فناورانه در حوزه فرآوری پسته، از تحقق یک تحول در مدیریت دیجیتال این صنعت خبر داد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مه‌ولات نرم‌افزار بومی «پیسته» را حاصل خلاقیت فرزندان این شهرستان دانست که با حذف فرآیندهای سنتی و اتوماسیون کامل ترمینال‌های پسته، موجب افزایش رضایت باغداران، دقت مدیریتی و سرعت عملیات شده است.
وی عنوان کرد: این سامانه هوشمند، نخستین بار در کارخانه فرآوری پسته فرشی و پسران طراحی و طی چهار سال آزمایش و بهینه‌سازی شد. سپس در کارخانه غفلتی نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفت و از سال ۱۴۰۴، ۱۰ کارخانه دیگر به جمع کاربران آن پیوسته‌اند. «پیسته» با پایش دقیق موجودی، ثبت تفکیکی اطلاعات باغات، ارسال پیامک‌های خودکار و حذف خطاهای انسانی، تحولی اساسی در فرآوری محصول ارزآور پسته ایجاد کرده است.
باشی افزود: تیم نرم‌افزاری «پیسته» در نظر دارد نسخه‌ای جامع‌تر از این نرم‌افزار را در سال آینده عرضه کند تا گامی مؤثر در ارتقای جایگاه ملی شهرستان مه‌ولات و توسعه فناوری‌های کشاورزی برداشته شود.
کشاورزان خواستار رسیدگی برای حل مشکلات با هدف افزایش تولید
علی حیدربیگی، تولید کننده نمونه و برتر پسته استان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: خداراشاکرم که به لطف خدا توانستم با برداشت چهل و دو تن و ششصد کیلوگرم پسته تر در هکتار، رکورد جدیدی را در حوزه تولید پسته تازه در شهرستان و استان خراسان‌رضوی به ثبت برسانم.
تولید کننده نمونه و برتر پسته استان خراسان رضوی گفت: از آنجایی که پسته یک محصول فوق العاده مقاوم هست مشکلات و معضلاتی زیادی دارد.
وی در خصوص مهم‌ترین چالش‌های حوزه کشاورزی خاطرنشان کرد: در حال حاضر قطعی مکرر برق چاههای کشاورزی متاسفانه خسارات غیرقابل جبرانی را به محصولات کشاورزی زده است و در کنار این موضوع یکی دیگر از چالش‌های موجود، کم آبی، داغی و سردی یک درخت استثنا هست و همچنین هزینه‌های بالا و سرسام آور تولید و وجود دلال‌ها و واسطه‌هایی که متاسفانه بیشترین منفعت را از دسترنج کشاورزان آنان به جیب می‌زنند.
وی با تاکید بر اینکه این منطقه از خراسان رضوی جزو نقاط گرمسیر محسوب می شود، اظهار کرد: از دستگاههای مسوول بویژه شرکت برق انتظار داریم شرایط زندگی ما در نظر گرفته شود و از خاموشی ها تا سرحد امکان کاسته شود.
حیدربیگی در این رابطه گفت: جمعیت قابل توجهی از کشاورزان مه ولات در محدوده مزارع کشاورزی و حتی داخل باغات زندگی می کنند بنابراین قطع برق چاهها؛ آنها را نیز از نعمت انرژی محروم می کند.
تولید کننده نمونه و برتر پسته استان خراسان رضوی اظهار کرد: معتقدیم خاموشی چاههای کشاورزی مه ولات بیش از حد قابل قبول است و با روند موجود کاهش تولید و بروز مشکلات اقتصادی برای کشاورزان و بهره بردران مه ولات حتمی است.
وی که در حال حاظر از سوی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مه‌ولات به عنوان دستیار مردمی‌سازی جهادکشاورزی منصوب شده است، درباره علل موفقیت خود گفت: تغذیه مناسب، آبیاری نوین، استفاده از مواد آلی و مبارزه اصولی با انواع آفات و امراض و همچنین مشاوره مستمر و ارتباط مستقیم با کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان و استان، از جمله مهم‌ترین مواردی که در این حوزه به من کمک کرده است.
حیدربیگی در خصوص دلایلی که موفقیت یک کشاورز را به ارمغان می‌آورد عنوان کرد: کشاورزی که با «دانش» در زمین بکارد از یک دانه، هزاران دانه برداشت می‌کند و برای تحقق این موضوع همگام شدن و حرکت کردن در مسیر کسب آخرین اطلاعات و آمار مربوط به نحوه کاشت و داشت پسته و همچنین حضور در همایش‌ها و کلاس‌های آموزشی و ترویجی که توسط جهاد کشاورزی برگزار می شود و ارتباط داشتن با کارشناسان مجرب و با دانش مباحث تغذیه‌ای پسته در استان و خارج از استان و استفاده از دانش و اندوخته های اساتید این حوزه؛ نقش بسزایی دارد.
تولید کننده نمونه و برتر پسته استان خراسان رضوی تاکید کرد: حمایت از تولیدکنندگان پسته، ارتقای کیفیت محصول، توجه به صنایع تبدیلی و بسته‌بندی و همچنین تسهیل مسیر صادرات، از برنامه‌های جدی مدیریت شهرستان برای تقویت جایگاه این محصول خواهد بود.
پسته؛ رکن اصلی اقتصاد محلی و استانی مه‌ولات
مروری بر واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که پسته در مه‌ولات نه‌تنها یک محصول کشاورزی بلکه رکن اساسی اقتصاد محلی و حتی استانی است.
جایگاه این محصول به‌قدری مهم است که هرگونه تغییر در تولید یا عرضه آن، مستقیماً بر زندگی هزاران خانوار تأثیر می‌گذارد.
توسعه پایدار مه‌ولات در گروی توجه ویژه به پسته و صنایع وابسته به آن است؛ زیرا این محصول ظرفیت بالایی در ایجاد ارزش افزوده دارد.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اخیر، حرکت به سمت مدیریت هوشمند فرآوری پسته است که می‌تواند الگویی موفق برای سایر بخش‌های کشاورزی کشور باشد.
با این حال، مشکلاتی مانند کمبود منابع آبی و قطعی برق، تهدید جدی برای آینده این محصول محسوب می‌شوند و نیازمند راهکارهای عملی و بلندمدت هستند.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی پاک، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری و اصلاح الگوی مصرف، از جمله اقدامات ضروری در این مسیر به شمار می‌روند.
کشاورزان نمونه منطقه نشان داده‌اند که با تلفیق دانش روز و تجربه سنتی، می‌توان رکوردهای جدیدی در تولید پسته به ثبت رساند.
این دستاوردها بیانگر اهمیت آموزش و ترویج در میان بهره‌برداران است؛ چراکه افزایش آگاهی می‌تواند کیفیت و کمیت محصول را بهبود بخشد.
حمایت‌های دولتی نیز در این مسیر نقشی کلیدی دارد. تسهیل دسترسی به تسهیلات مالی، کاهش هزینه‌های تولید و حذف واسطه‌ها می‌تواند شرایط مطلوب‌تری برای کشاورزان ایجاد کند.
اگرچه مه‌ولات در تولید پسته جایگاه نخست را در استان دارد، اما همچنان ظرفیت‌های بالقوه‌ای وجود دارد که می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح آنها را بالفعل کرد.
توجه به صنایع تبدیلی و بسته‌بندی می‌تواند ارزش صادراتی پسته را چندین برابر افزایش دهد و بازارهای جهانی جدیدی را در اختیار ایران قرار دهد. همچنین برندسازی و معرفی پسته مه‌ولات در سطح ملی و بین‌المللی، جایگاه این محصول را بیش از پیش تثبیت خواهد کرد. آینده پسته مه‌ولات در گروی هم‌افزایی میان کشاورزان، بخش خصوصی و دولت است. بدون این همکاری، توسعه پایدار و رفع موانع دشوار خواهد بود.
پسته فراتر از یک محصول کشاورزی، یک فرصت راهبردی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی منطقه به شمار می‌رود. توجه به پسته مه‌ولات نه‌تنها معیشت هزاران کشاورز را تضمین می‌کند، بلکه می‌تواند الگویی موفق از اقتصاد مقاومتی و مدیریت علمی در کشاورزی ایران ارائه دهد.