مسیر رسیدن به مولانا را با خیالی آسوده طی کنید
اقتصاد ایران: برای شناخت مولوی _یکی از پیچیده‌ترین شخصیت‌های ادبی ما_ خواندن کتاب‌هایی ضرورت دارد که هر کدام جنبه‌ای از زندگی، اندیشه و آثار این شاعر و عارف بزرگ را به‌خوبی معرفی می‌کنند.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: مولوی یکی از پیچیده‌ترین شخصیت‌های ادبی است که زندگیش غالباً برای افراد در هاله ابهام _و از آن سخت‌تر در مهی از روایت‌ها و کرامت‌های درست و نادرست_ پیچیده شده است. دوران زندگی او، سفرش در کودکی از بلخ به قونیه و سکونت دائم در آن دیار، داستان اسرارآمیز دیدارش با شمس با همه فرازوفرودها، تصاویر پرزرق‌وبرق و تبلیغاتی سماع‌گران سفیدپوشِ پریشان موی و کلاه‌ها و دستارهای اهل تصوف و صنایع دستی اهالی قونیه، فضای عرفان در شامات آن روزگار و آسیای صغیر و… همه و همه موجب می‌شود شناختن این مرد به خودی خود دشوار باشد.
نگاهی به سیل کتاب‌های عامه‌پسند و تخیلی که درباره مولوی که در بازار است _از «کیمیا خاتون» گرفته تا «ملت عشق»_ و نویسندگانی که برای جذاب شدن و فروش بیشتر دوغ و دوشاب را به هم می‌آمیزند، هرچند ممکن است این تصور را به وجود بیاورد که اقبال به شناخت مشاهیر و بزرگان ادب و عرفان نزد عموم مردم زیاد شده اما دشواری شناخت این مرد را بیشتر می‌کنند و مع‌الاسف برای خوانندگان توهمی از دانایی و شناخت پدید می‌آورند.
واقعیت این است که برای شناخت مولوی، کتاب‌های متعددی وجود دارد که هر کدام جنبه‌ای از زندگی، اندیشه و آثار این شاعر و عارف بزرگ را به‌خوبی معرفی می‌کنند؛ رجوع به این کتاب‌ها به‌مثابه بهره‌مندی از سرچشمه‌ای در بالادست کوهستان است که آب زلالی دارد، پیش از آنکه در مسیر رسیدن به پایین دست و دامنه کوه با خاک و آلودگی‌های خیال و تصور و داستان‌های دیگر آمیخته شود. برخی از بهترین و شناخته‌شده‌ترین کتاب‌ها عبارتند از:
«زندگی مولانا»
این کتاب نوشته بدیع‌الزمان فروزانفر است و یکی از معتبرترین و جامع‌ترین آثار درباره شرح احوال و زندگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی. این کتاب که نگارشش در سال ۱۳۱۴ به پایان رسید، با استناد به منابع تاریخی و متون معتبر مانند مثنوی، دیوان شمس، و تذکره‌های تاریخی، زندگی مولانا و اطرافیانش را به‌دقت بررسی می‌کند.
کتاب در ده فصل تنظیم شده که شامل آغاز عمر، ایام تحصیل، دوره انقلاب و آشفتگی، روزگار تربیت و ارشاد، پایان زندگانی، معاصرین مولانا، شهریاران و امرای معاصر، صورت و سیرت مولانا، آثار مولانا و خاندان او است. فروزانفر در مقدمه کتاب توضیح می‌دهد که هدفش روشن‌سازی تاریخ و زندگانی مولانا، فراتر از روایات پراکنده و گاهی متناقض بوده است.
این اثر منبع اصلی و مرجعی مهم برای بسیاری از پژوهشگران و علاقه‌مندان به مولانا به شمار می‌رود و اغلب روایت‌های امروز درباره مولانا از این کتاب اقتباس شده‌اند. فروزانفر خود یکی از برجسته‌ترین مولوی‌پژوهان ایران بوده و این کتاب را با دانش وسیع و تحقیق عمیق نوشته است تا شناخت دقیق‌تر و علمی‌تری از این عارف بزرگ ارائه دهد.
«پله‌پله تا ملاقات خدا»
این کتاب به قلم عبدالحسین زرین‌کوب، زندگی، اندیشه و سلوک عرفانی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی را به زبان ساده و روان روایت می‌کند، و برخلاف سایر آثار زرین‌کوب بدون ذکر مراجع متعدد نوشته شده تا برای عموم قابل فهم باشد. عنوان کتاب برگرفته از مثنوی معنوی مولوی است و مسیر زندگی مولانا را به‌صورت مرحله‌به‌مرحله از کودکی تا بلوغ فکری و عرفانی او شرح می‌دهد.
در این اثر، زرین‌کوب به بررسی هیجانات روحی و سیر معنوی مولانا، نقش شمس تبریزی، و تأثیرات این رابطه بر شکل‌گیری آثار مهمی چون مثنوی معنوی و دیوان شمس می‌پردازد. کتاب به‌صورت داستانی مستند نوشته شده و مراحل سلوک مولانا را از وابستگی به دنیا تا رسیدن به وحدت نهایی با خداوند بازتاب می‌دهد. این کتاب یکی از منابع جامع و محبوب درباره زندگی و عرفان مولانا است که برای علاقه‌مندان به زندگی و آثار او به‌شدت توصیه می‌شود.
«قصه قصه‌ها»
این کتاب نوشته محمدعلی موحد، کهن‌ترین روایت از ماجرای شمس و مولانا است و زندگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی را از زمان مرگ پدرش تا ملاقات و تاثیر شمس تبریزی بر او به تصویر می‌کشد. موحد این اثر را از زبان سلطان ولد، پسر مولانا، نوشته و در پیشگفتار مفصل آن به معرفی منابع مختلف و اهمیت آثار سلطان ولد پرداخته است. او سعی کرده تا پدر را در آیینه چشم پسر به مخاطبان بنمایاند. پیشگفتار موحد حدود صد صفحه از کتاب را شامل می شود به معرفی منابعی که کتاب از آن گرفته شده و توصیف ارزش کارهای سلطان ولد می پردازد. سلطان ولد در سه کتاب ابتدانامه، رباب‌نامه و انتهانامه از تعلیمات مولانا و دیگر مرشدان مولویه سخن گفته است.
کتاب به شرح زندگی مولانا و تحول معنوی او در سایه تعالیم شمس، همچنین ارتباطش با دیگر شاگردان و مرشدان عرفانی می‌پردازد. «قصه قصه‌ها» عمیق‌ترین و کامل‌ترین روایت از زندگی و عرفان مولانا است و به جزئیات دقیق از منابع تاریخی و متون مولوی مانند فیه ما فیه، مثنوی و دیوان شمس استناد دارد. این کتاب توسط نشر کارنامه منتشر شده و به عنوان منبعی ارزشمند برای علاقه‌مندان به شناخت دقیق مولانا و نقش شمس در زندگی و آثار او شناخته می‌شود.
«در سایه آفتاب»
این کتاب تالیف تقی پورنامداریان، کتابی است تحلیلی درباره شعر فارسی و به‌ویژه ساخت‌شکنی در شعر مولوی. نویسنده در این اثر تلاش کرده منشأ عادت‌ستیزی‌ها و نوآوری‌های زبانی و بیانی مولوی را بررسی کند. بخشی از کتاب به بحث «عشق و غزل» اختصاص دارد که امکان مقایسه شعر مولوی با میراث شعری پیش از او را فراهم می‌آورد.
در ادامه، کتاب به بررسی تاثیر زبان قرآن بر ذهنیت مولوی می‌پردازد و شیوه بیانی خاص قرآن را که در شعر مولوی هم به چشم می‌خورد توضیح می‌دهد. همچنین تاثیر جهان‌بینی عرفانی و تجارب عرفانی مولوی بر ساختار زبان و تحول غزل‌های او تحلیل می‌شود. بخش‌های دیگر کتاب به شیوه بدیع داستان‌پردازی مولوی در مثنوی و ساخت‌شکنی‌های منحصر به فرد در این اثر بزرگ اختصاص دارد.
این کتاب تألیفی تخصصی و پژوهشی است و برای علاقه‌مندان به شناخت عمیق‌تر زبان و ساختار شعر مولوی و نوآوری‌های او بسیار مفید است. «در سایه آفتاب» توسط انتشارات سخن چاپ شده است.
«عارف جان‌سوخته»
این کتاب به زبان فرانسوی و به قلم نهال تجدد، داستانی شورانگیز و رمان‌گونه درباره زندگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی است که به‌ویژه بر عشق افسانه‌ای او به شمس تبریزی تمرکز دارد، که با ترجمه مهستی بحرینی و چاپ انتشارات نیلوفر، زندگی مولانا را در سه فصل (شمس‌الدین، صلاح‌الدین و حسام‌الدین) بازگو می‌کند و علاوه بر حوادث اصلی زندگی مولانا، به اتفاقات تاریخی زمان او نیز اشاره دارد.
نویسنده تلاش کرده این اثر را به صورت داستان زندگی مولانا از زبان حسام‌الدین چلبی، یکی از مریدان مولوی، روایت کند و در آن نکات متعددی از اشعار مولانا را در مناسبت‌های مختلف گنجانده است. کتاب به‌صورت کلی ترکیبی از واقعیت‌های تاریخی و تخیل داستانی است و فضایی دلنشین برای خواننده ایجاد می‌کند تا با جنبه‌های مختلف زندگی و عرفان مولانا آشنا شود.
این کتاب برای علاقه‌مندان به زندگی‌نامه و فلسفه زندگی مولانا و همچنین برای کسانی که به دنبال یک روایت داستانی و روحانی از شخصیت مولوی هستند، بسیار مناسب است. «عارف جان‌سوخته» از جمله آثار معاصر درباره زندگی مولانا شمرده می‌شود.