غیبت لرستان در رتبه‌های برتر کنکور؛ زنگ خطری برای عدالت آموزشی!
اقتصاد ایران: خرم‌آباد - درحالی‌که شهرهایی چون تهران، یزد، مشهد و تبریز هر سال نامی در میان برترین‌های کنکور ثبت می‌کنند، استان لرستان طی سال‌های اخیر حتی یک رتبه تک‌رقمی یا دورقمی به دست نیاورده است.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: هر سال با اعلام نتایج کنکور سراسری، نام شهرها و استان‌هایی که توانسته‌اند رتبه‌های تک‌رقمی و دورقمی را به دست آورند، در رسانه‌ها بازتاب گسترده‌ای پیدا می‌کند.
تهران تقریباً همیشه پیشتاز است، مشهد و تبریز و یزد در سال‌های اخیر خودی نشان داده‌اند، و حتی شهرهایی همچون بندرعباس، نیشابور، ارومیه یا رشت سهمی در میان‌برترین‌ها داشته‌اند.
اما نکته‌ای که در این میان به چشم می‌آید، غیبت کامل استان لرستان است؛ استانی با جمعیتی نزدیک به دو میلیون نفر که طی سال‌های گذشته حتی یک رتبه تک‌رقمی یا ده‌تایی در کنکور سراسری به دست نیاورده است.
این غیبت، پرسشی جدی را پیش می‌کشد: چرا لرستان هیچ سهمی در این رقابت ملی نداشته و چه عوامل ساختاری، آموزشی و اجتماعی پشت این وضعیت قرار دارند؟
مقایسه آماری با سایر استان‌ها
نگاهی به آمار رسمی سازمان سنجش و گزارش رسانه‌ها نشان می‌دهد که تهران در کنکور ۱۴۰۴ با ۸ رتبه برتر در همه گروه‌های آزمایشی صدرنشین بوده و مشهد با ۶ رتبه در جایگاه دوم قرار دارد. قم، اهواز، یزد، تبریز، ارومیه، کرج و حتی شهرهایی همچون نیشابور و بندرعباس توانسته‌اند نامی در میان نفرات برتر ثبت کنند.
این در حالی است که لرستان در فهرست سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ حتی یک مورد حضور در میان برترین‌ها نداشته است. از این نظر، لرستان در کنار ۱۵ استان دیگر کشور در زمرهٔ مناطق «بی سهمیه» قرار می‌گیرد.
شکاف عدالت آموزشی
نخستین علت را باید در شکاف تاریخی عدالت آموزشی جست‌وجو کرد.
بر اساس داده‌ها، طی دو دهه گذشته ۸۰ تا ۸۵ درصد رتبه‌های برتر کنکور از مراکز استان‌ها و کلان‌شهرها بوده‌اند. این یعنی شهرستان‌ها و مناطق کم‌برخوردار سهمی کمتر از ۲۰ درصد داشته‌اند. لرستان که در زمرهٔ استان‌های کمتر توسعه‌یافته قرار دارد، قربانی همین شکاف شده است.
مدارس سمپاد (استعدادهای درخشان)، نمونه دولتی و مدارس غیردولتی باکیفیت که در تهران، مشهد یا یزد به‌وفور یافت می‌شوند، در لرستان هم از نظر تعداد و هم از نظر کیفیت بسیار محدودند.
زیرساخت‌های آموزشی ناکافی
یکی از مشکلات جدی لرستان، فرسودگی مدارس و کمبود امکانات آموزشی است. طبق گزارش‌های وزارت آموزش‌وپرورش، بخش زیادی از مدارس استان یا درگیر کمبود کلاس و تجهیزات هستند یا شرایط فیزیکی مناسبی ندارند.
کمبود آزمایشگاه‌های مجهز علوم‌تجربی، کارگاه‌های استاندارد فنی و کتابخانه‌های غنی باعث می‌شود دانش‌آموزان نتوانند از همان دوران دبیرستان تجربه آموزشی مشابه همتایان خود در استان‌های برخوردار داشته باشند. این کمبودها در بلندمدت به افت کیفی در خروجی‌های آموزشی منجر می‌شود.
ضعف در دسترسی به آموزش مکمل و کنکوری
عامل دیگر، بازار پررونق و گستردهٔ آموزش کنکور در کلان‌شهرهاست. در تهران، مشهد یا اصفهان ده‌ها مؤسسه بزرگ و کوچک کنکور فعالیت می‌کنند که کتاب‌های کمک‌درسی، کلاس‌های حضوری و آنلاین و آزمون‌های آزمایشی برگزار می‌کنند.
بسیاری از رتبه‌های برتر از دل همین مؤسسات بیرون آمده‌اند. اما لرستان چنین زیرساختی ندارد.
تعداد معدودی مؤسسه در خرم‌آباد یا بروجرد فعال‌اند و اغلب توان رقابت با برندهای بزرگ کشور را ندارند؛ بنابراین دانش‌آموزان لرستانی یا باید هزینهٔ بالای کلاس‌های آنلاین را بپردازند یا به منابع محدود مدارس دولتی بسنده کنند.
نقش اقتصاد خانوار و فقر آموزشی
استان لرستان از نظر شاخص‌های توسعه اقتصادی همواره در ردیف استان‌های ضعیف کشور قرار دارد. نرخ بیکاری جوانان در این استان از میانگین کشوری بالاتر است و درآمد خانوارها نیز پایین‌تر از متوسط ملی است.
همین وضعیت اقتصادی مستقیماً بر توانایی خانواده‌ها برای سرمایه‌گذاری در آموزش فرزندان تأثیر می‌گذارد.
خانواده‌های تهرانی یا یزدی توانایی پرداخت چند ده میلیون تومان برای کلاس کنکور و آزمون‌های آزمایشی دارند، اما بسیاری از خانواده‌های لرستانی حتی تأمین هزینه‌های تحصیل عادی را دشوار می‌بینند.
مهاجرت نخبگان و خروج استعدادها
یکی دیگر از دلایل مهم، مهاجرت استعدادهای برتر لرستان به سایر استان‌هاست. بسیاری از خانواده‌هایی که توان مالی دارند، فرزندان خود را برای دوران دبیرستان به مدارس سمپاد یا نمونهٔ تهران، اصفهان یا کرج می‌فرستند.
در نتیجه اگرچه دانش‌آموز لرستانی وجود دارد، اما موفقیت او در کنکور به نام استانی دیگر ثبت می‌شود. این روند باعث «خالی‌شدن سفره آموزشی» استان از استعدادهای بالقوه شده است.
غیبت لرستان در مدارس تیزهوشان موفق
نگاهی به ترکیب نفرات برتر کنکور نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد آن‌ها دانش‌آموزان مدارس سمپاد هستند. در تهران، مشهد، یزد و تبریز، مدارس سمپاد نقش پررنگی در تربیت رتبه‌های برتر ایفا می‌کنند. اما به نظر می‌رسد مدارس سمپاد لرستان هم از نظر امکانات و هم از نظر جذب و نگهداشت معلم‌های نخبه، دچار ضعف هستند. این مسئله به معنای عدم رقابت‌پذیری مدارس سمپاد لرستان با سایر استان‌هاست.
کیفیت پایین معلمان و آموزش رسمی
بخش دیگری از مشکل به سیستم جذب و آموزش معلمان بازمی‌گردد. در لرستان، بسیاری از معلمان به دلیل شرایط اقتصادی، شغل دوم دارند و نمی‌توانند تمام انرژی خود را صرف تدریس کنند. علاوه بر این، کمبود دوره‌های به‌روزرسانی دانش معلمان باعث شده که محتوای آموزشی با تغییرات کتاب‌ها و سوالات کنکور همگام نباشد.
درحالی‌که در مدارس برتر تهران، معلمان نه‌تنها به‌روز هستند؛ بلکه تجربهٔ چندین سال تدریس در مدارس کنکوری را دارند.
نقش معدل در پذیرش و پیامد آن برای لرستان
از سال‌های اخیر، تأثیر قطعی معدل در پذیرش دانشگاه‌ها پررنگ‌تر شده است. این موضوع برای استان‌هایی مثل یزد و سمنان فرصت محسوب می‌شود؛ زیرا نظام آموزشی منسجم‌تری دارند و دانش‌آموزان در امتحانات نهایی عملکرد مطلوبی نشان می‌دهند.
اما در لرستان به دلیل ضعف زیرساخت‌ها و کیفیت پایین آموزش، میانگین نمرات امتحان نهایی پایین‌تر از استان‌های برخوردار است. همین مسئله شانس قبولی و کسب رتبهٔ برتر را کاهش می‌دهد.
ضعف برنامه‌ریزی آموزش‌وپرورش استان
باتوجه‌به وضعیت رتبه کنکور دانش‌آموزان لرستانی به نظر می‌رسد آموزش‌وپرورش لرستان طی سال‌های گذشته نتوانسته برنامه‌ای جامع برای ارتقای سطح آموزشی طراحی کند.
طرح‌های تقویتی، کلاس‌های آمادگی کنکور رایگان یا نیمه رایگان، اردوهای مطالعاتی و حمایت از استعدادهای درخشان بسیار محدود بوده‌اند.
درحالی‌که برخی استان‌ها با استفاده از ظرفیت خیرین یا بودجه‌های ویژه، طرح‌های موفقی برای تقویت کنکوری‌ها اجرا کرده‌اند.
ناکارآمدی سیاست‌های عدالت آموزشی ملی
از نگاه کلان، غیبت لرستان نتیجه ناکارآمدی سیاست‌های عدالت آموزشی در سطح ملی است.
طرح‌های جبرانی که قرار بود شکاف میان استان‌های برخوردار و محروم را پر کند، یا اجرا نشده یا تأثیر ملموسی نداشته است. تمرکز امکانات آموزشی در تهران و چند شهر بزرگ، عملاً باعث «حاشیه‌نشینی علمی» استان‌هایی مثل لرستان شده است.
آموزش‌وپرورش لرستان در دهه گذشته به نظر می‌رسد برنامه مدون و جامعی برای ارتقای سطح علمی دانش‌آموزان نداشته است. طرح‌های مقطعی مانند برگزاری چند آزمون آزمایشی یا کلاس تقویتی پراکنده، هرگز جایگزین یک نقشهٔ راه پایدار نمی‌شود.
درحالی‌که استان‌هایی مانند یزد یا قم با طراحی طرح‌های استعدادیابی و پشتیبانی متمرکز از دانش‌آموزان برتر، توانسته‌اند چرخه تولید رتبه‌های برتر را نهادینه کنند، لرستان همچنان درگیر روزمرگی و تصمیمات کوتاه‌مدت است. این بی‌برنامگی بیش از هر عامل دیگری، دلیل اصلی غیبت لرستان در میان برترین‌های کنکور است.
پیامدهای اجتماعی و روانی این غیبت
نبود رتبه‌های برتر از لرستان تنها یک مسئله‌آموزشی نیست، بلکه پیامدهای اجتماعی نیز دارد. این وضعیت احساس محرومیت مضاعف را در میان جوانان استان تقویت می‌کند و مهاجرت تحصیلی به شهرهای بزرگ را تشدید می‌سازد.
همچنین فاصلهٔ اجتماعی و اقتصادی میان استان‌های برخوردار و محروم را بازتولید می‌کند.
برای تغییر این وضعیت، مجموعه‌ای از اقدامات لازم است: تقویت مدارس سمپاد و نمونه دولتی لرستان، ایجاد مراکز آمادگی کنکور با حمایت دولتی و خیرین، بهبود کیفیت معلمان از طریق دوره‌های تخصصی، ارائه بورسیه‌های تحصیلی به دانش‌آموزان مستعد محروم، و الگوسازی رسانه‌ای از موفقیت‌های کوچک استان.
بدون چنین رویکردی، بعید است لرستان در سال‌های آینده سهمی از رتبه‌های برتر کنکور داشته باشد.
غیبت لرستان در میان برترین‌های کنکور، صرفاً یک اتفاق تصادفی نیست؛ بلکه حاصل مجموعه‌ای از عوامل ساختاری، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی است.
شکاف عدالت آموزشی، ضعف زیرساخت‌ها، مهاجرت استعدادها، فقر خانوار و نبود سیاست‌های حمایتی مؤثر همه دست‌به‌دست هم داده‌اند تا لرستان در رقابت ملی آموزش عالی، به حاشیه رانده شود.
آینده این وضعیت به تصمیمات سیاست‌گذاران و اراده جمعی استان برای بازسازی نظام آموزشی‌اش گره‌خورده است.