زنگزور، یعنی احتمال حضور ناتو در منطقه/کریدور شمال–جنوب را دریابیم
اقتصاد ایران: کریدور زنگزور و مسیر شمال–جنوب فرصت‌های اقتصادی و ترانزیتی مهم بالقوه ای برای ایران هستند. اما احتمال حضور ناتو و نظارت آمریکا چالش‌های امنیتی و سیاسی پیش روی کشور قرار می‌دهد که نیازمند برنامه‌ریزی استراتژیک و دیپلماسی منطقه‌ای است.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، کریدور زنگزور یکی از مسیرهای ترانزیتی استراتژیک در منطقه جنوب قفقاز محسوب می‌شود که ارتباط میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان و دسترسی به دریای خزر و بازارهای بین‌المللی را فراهم می‌کند. این کریدور نه تنها نقش مهمی در حمل‌ونقل کالا و توسعه ترانزیت منطقه‌ای دارد، بلکه موقعیت ژئوپلیتیک ایران و کشورهای همجوار را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
برای ایران، کریدور زنگزور فرصتی است تا با استفاده از موقعیت سوق‌الجیشی خود، جایگاه ترانزیتی و اقتصادی خود را ارتقا دهد و به افزایش درآمد ارزی و اشتغال‌زایی کمک کند. با این حال، موفقیت در بهره‌برداری از این مسیر مستلزم زیرساخت‌های قوی، هماهنگی منطقه‌ای و مدیریت چالش‌های سیاسی و اقتصادی است.
در گفت‌وگو با فاطمه مقیمی، رئیس اتاق مشترک ایران و گرجستان و رئیس کانون زنان بازرگان ایران، به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های ایران در مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای، به ویژه کریدورهای شمال–جنوب و زنگزور می‌پردازیم. ایران با موقعیت سوق‌الجیشی ویژه خود می‌تواند جایگاه ترانزیتی خود را تقویت کرده و از این مسیرها درآمد ارزی، اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی کسب کند.
در این گفت‌وگو تلاش می‌کنیم با بررسی تجربه‌های گذشته، درس‌های آموخته‌شده و فرصت‌های پیش رو، راهکارهای استراتژیک و آینده‌پژوهی را برای ارتقای نقش ایران به‌عنوان یک بازیگر فعال و امن در کریدورهای شمال–جنوب و زنگزور بررسی کنیم.
تسنیم: شما اخیرا در ارائه ای که در اتاق بازرگانی در خصوص کریدور زنگ زود داشتین، معتقد بودید که این کریدور صرفاً یک پروژه عمرانی نیست، بلکه تحول ژئوپولیتیک عمیقی در منطقه است. کمی دقیق‌تر بفرمایید این تحول چه تأثیری بر جایگاه ژئوپولیتیک ایران دارد؟ مدیریت 99 ساله آمریکا بر این مسیر چه پیامدهای امنیتی و سیاسی برای ایران خواهد داشت؟
مقیمی: این فقط یک کریدور عمرانی نیست، بلکه ابعاد ژئوپلیتیک نیز دارد. من اعتقاد دارم با حضور و نظارت 99 ساله آمریکا در این منطقه، شرایطی ایجاد خواهد شد که هم بر ارتباطات سیاسی و هم بر ارتباطات اقتصادی اثرگذار است و می‌تواند تصمیم‌گیری‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
کالاهای ما که قرار است از طریق این مسیر به‌صورت ترانزیت جابه‌جا شود، طبیعتاً رفت و برگشتش از همین مسیر خواهد بود. بنابراین نظارت کامل بر آن وجود دارد؛ به‌طوری‌که در هر مقطعی می‌توانند کار را متوقف کنند، مسیر را تغییر دهند یا شرایط غیرقابل پیش‌بینی دیگری به وجود بیاورند. به بیان دیگر، حضور آمریکا در این منطقه عملاً به‌منزله هم‌مرز شدن با ماست.
موضوع دیگر بحث حضور ناتو در این منطقه است که طبیعتاً تمام این عوامل بر ارتباطات سیاسی و اقتصادی ایران اثرگذار خواهد بود. از نظر پیامدهای اقتصادی، درآمدهای ترانزیتی ما ممکن است به عدد بزرگی نرسد، اما در هر حال اثرگذاری قابل‌توجهی دارد. مگر آنکه شرایط جدیدی ایجاد شود و توافقات منطقه‌ای شکل بگیرد.
تسنیم: ایران چه ابزارهایی برای جلوگیری از انحصار ترکیه و آمریکا در این کریدور در اختیار دارد؟ روابط ایران با ارمنستان، گرجستان و روسیه در این شرایط چگونه باید بازتعریف شود؟ چه نوع دیپلماسی اقتصادی یا چندجانبه می‌تواند جایگاه ایران را دوباره تقویت کند؟
مقیمی: آقای رئیس‌جمهور اخیراً به ارمنستان سفر کرده‌اند و قرار است به بلاروس هم بروند. اگر در این سفرها توافقاتی حاصل شود، می‌تواند بر تصمیمات بعدی ما اثرگذار باشد. یکی از مهم‌ترین نکات این است که ما در این مناطق باید قدرت اجرایی و قدرت اقتصادی خود را تثبیت کنیم.
از سوی دیگر، ما با برخی کشورهای منطقه مانند ارمنستان، اشتراکات فرهنگی و اجتماعی داریم. بسیاری از ارامنه ارمنستان سال‌ها در ایران زندگی کرده‌اند و ارتباطات تاریخی و قومی میان ما وجود داشته است. همین موضوع می‌تواند بستر مطلوبی برای توسعه این همکاری‌ها فراهم کند.
البته چالش‌هایی هم وجود دارد؛ به‌ویژه در حوزه هزینه‌های تجاری، چراکه گرجستان و روسیه نیز هم‌مرز با ارمنستان هستند و این موضوع می‌تواند هم موجب توقف روندها شود و هم در صورت مدیریت صحیح، شرایط مثبتی ایجاد کند. بنابراین دیپلماسی منطقه‌ای ما اهمیت ویژه‌ای دارد تا بتوانیم از این ابزارها به نفع خود استفاده کنیم و راهکارهای جدیدی برای کشور به وجود بیاوریم.
به هر حال ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که ارتباطات منطقه‌ای‌مان می‌تواند آینده تعاملات ما را تعیین کند. از گذشته روابط اقتصادی خوبی با روسیه داشته‌ایم و می‌توانیم با توافق‌نامه‌های منطقه‌ای این روابط را بیش از پیش توسعه دهیم و زمینه رشد اقتصادی جدیدی فراهم کنیم.
تسنیم: شما به فرصت‌های از دست‌رفته‌ای مثل هاب هوایی و کریدور شمال جنوب اشاره کردید. ریشه تکرار این عقب‌ماندگی‌ها چیست؟ ضعف مدیریت، تحریم یا ناهماهنگی نهادی؟ برای اینکه تجربه تلخ گذشته تکرار نشود، چه اقدام فوری باید انجام داد؟
مقیمی: بهتر است بگویم که موضوع «درس‌های آموخته‌شده» بیشتر در قالب فرصت‌هایی معنا پیدا می‌کند که می‌تواند در کریدور شمال–جنوب برای ما ایجاد شود. این کریدور در واقع یک شاهراه ترانزیتی است که نخستین بار در سال 1992 در هلسینکی معرفی شد. سپس در سال 2000، هند، روسیه و ایران در سن‌پترزبورگ یک توافق‌نامه مشترک امضا کردند.
در ادامه، قطار ترانزیتی روسیه–هند از طریق شاخه شرقی این کریدور، در تیرماه 1401 وارد مرز سرخس شد. این اتفاق نشان می‌داد که چه ظرفیت‌هایی می‌تواند بالفعل شود و چه مسیرهای مهمی پیش روی ما قرار دارد. از جمله اقدامات مهمی که در چارچوب این کریدور انجام شد، می‌توان به خط ریلی قزاقستان–ترکمنستان–ایران اشاره کرد که بخشی از کریدور شمال–جنوب محسوب می‌شود و در سال 2014 راه‌اندازی شد. همچنین پروژه خط ریلی «آذان–برکت» در مه 2013 افتتاح شد.
از دیگر پروژه‌های مهم، راه‌آهن رشت–قزوین است که طرح آن از سال 2005 مطرح بود، اما متأسفانه هیچ‌گاه به‌صورت قطعی به بهره‌برداری کامل نرسید و آن 30 تا 40 کیلومتر پایانی همچنان اجرا نشده باقی مانده است. همین قطعه ناقص باعث ایجاد وقفه و معطلی در تکمیل این مسیر کلیدی شده است. پروژه مهم دیگر راه‌آهن چابهار–زاهدان است. این خط ریلی از سال 2020 ریل‌گذاری شد و بهره‌برداری آن تا 2024 ادامه پیدا کرد، اما همچنان در تکاپوست تا به‌طور کامل به نتیجه برسد.
در مورد احیای جایگاه ایران در کریدورها، به نظر من اهمیت آن در این است که اگر به سمت راهکارهای آینده‌پژوهی حرکت کنیم، موقعیت سوق‌الجیشی ایران می‌تواند شرایط بسیار مطلوبی ایجاد کند. این امر می‌تواند جایگاه ترانزیتی ایران را ارتقا دهد، درآمد ارزی بیشتری به کشور بیاورد و فرصت‌های اشتغال‌زایی را افزایش دهد.
مقیمی: برای مثال، اگر یک کیلو بار یا یک کانتینر ترانزیتی را در نظر بگیریم، حجم ابزارها و ارتباطات لازم برای جابه‌جایی آن بسیار گسترده است و این خود می‌تواند زمینه رشد و توسعه کسب‌وکارها را فراهم کند. به همین دلیل، تدوین قوانین مطلوب در بخش ترانزیت اهمیت ویژه‌ای دارد.
مطالبی که من در این حوزه مدنظر دارم، شامل مسئولیت‌هایی است که می‌تواند به افزایش اشتغال، درآمد بیشتر و ایجاد قوانین مناسب کمک کند. انتخاب مسیرهای ترانزیتی درست نیز می‌تواند نقش احیاکننده‌ای در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند.
تسنیم: با توجه به اینکه شما رئیس اتاق مشترک ایران- گرجستان هم هستید، وضعیت تجاری میان ما و گرجستان به چه صورت است؟ به نظر شما چالش‌های سرمایه‌گذاری و جابه‌جایی ارز در تجارت میان ایران و گرجستان به چه صورت است؟
مقیمی: گرجستان کشوری است که به تجارت بین‌الملل ملحق شده و به اتحادیه تجارت جهانی یا همان WTO متصل است. وقتی ادبیات مشترک با تجارت بین‌الملل شکل می‌گیرد، طبیعتا تحریم‌ها اثر خود را بر تجارت ما با این کشور هم می‌گذارند؛ یعنی همان تحریم‌ها توسط آن ناظر ابقا می‌شود و امنیت فعالیت‌های اقتصادی ما را تأمین نمی‌کند، به همین دلیل خب روابط تجاری ما با گرجستان هم رو به افول بوده است.
اما نکته مهم تری که می خواهم بگویم این است که برای مثال، اگر به گرجستان بروید، خواهید دید که جابه‌جایی ارز، درآمد و سرمایه حاصل از تجارت با کشور ما به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. عدم وجود زیرساخت‌هایی مانند سوئیفت، عملاً به معنای محدودیت جابجایی آن است. در اقتصاد، سرمایه‌گذاری جایی معنا پیدا می‌کند که امنیت داشته باشد و بتوانید درآمد حاصل از عملکرد خود را بهینه استفاده کنید. اگر نتوانید سرمایه‌گذاری را امن انجام دهید، مفهوم سرمایه‌گذاری دچار ابهام می‌شود و توجیه آن دشوار می‌شود.
به همین دلیل، در بحث گرجستان، توصیه می‌کنم با تعرفه مشخص کار شود. یکی از مشکلات دیگر ما، وضعیت و رتبه اعتباری ما در مجامع جهانی است . وقتی شاخص‌های رتبه‌بندی کشورها را بررسی می‌کنیم، خب وضعیت ما چندان مطلوب نیست.
مقیمی: به طور کلی عدم ثبات اقتصاد کلان ما در این سال ها به تجارت ما با کشور های همسایه ضربه های سختی وارد کرده است. من یک مثال ساده برای شما بزنم به عنوان مثال در محاسبه قیمت تمام‌شده کالا برای ورود به بازار بین‌الملل با مشکل مواجه می‌شویم، قیمت کالا ممکن است مثلاً 11 هزار تومان باشد، اما باید با چه دلاری محاسبه شود؟ دلار 4200 تومانی، 92 تومانی یا دلار بازار آزاد؟ همین سؤال مطرح است که برای حضور در بازار بین‌الملل، کدام معیار محاسبه باید استفاده شود و درآمد حاصل از آن به چه ارزی بازگردانده شود و چه ارزشی برای ما دارد.
در نهایت باید این نکته را متذکر شوم که در این چارچوب، ایران می‌تواند تصمیم بگیرد که فقط مشارکت کند، نقش بازیگر داشته باشد یا حتی بازیگران متعدد را مدیریت کند. این نقش‌آفرینی، تنها با تفکر استراتژیک و برنامه‌ریزی دقیق ممکن است.
انتهای پیام/