«ورشو» از لهستان تا لرستان؛ بروجرد جهانی می‌شود؟
اقتصاد ایران: بروجرد- هر ضربه چکش بر فلز،جان دوباره‌ای به هنر ورشوی بروجرد می‌دهد؛اینجا هر سوهان، عشق و اصالت را بر فلز حک می‌کند؛شهری که امروز به «پایتخت ورشوی ایران» تبدیل شده و در آستانه ثبت جهانی است.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: در کارگاه‌های سنتی بروجرد، صدای سوهان کشیدن، چکش زدن و ضرب‌آهنگ فلزات، گواهی است بر پویایی و زنده بودن هنری که با همه سختی‌هایش، هنوز نفس می‌کشد.
ورشوگری، هنری است که با جنگیدن با فلز و فرم دادن به آن، جان می‌گیرد.
یکی از صنعتگران باسابقه بروجردی با نگاهی به چکش در دستش می‌گوید: «کار ما جنگیدن است، سوهان کشیدن و چکش زدن. با آهن می‌جنگیم تا از دلش یک شکل، یک وسیله ساخته شود. این هنر زاده تلاش، صبر و اراده است.»
این صنعتگر با دستان پینه‌بسته و زخم‌خورده‌اش، شکل گرفتن یک سماور یا سینی از دل فلز را همانند تولد دوباره توصیف می‌کند. انگار فلز، روح می‌گیرد و به زندگی بازمی‌گردد.
عشق در دل فلز؛ هنری از گذشته تا امروز
دیگر صنعتگر بروجردی نیز نگاه متفاوتی به حرفه خود دارد و می‌گوید: «کار ورشو عشق است. شما حساب کنید از یک ورق ساده، یک منقل یا سماور بیرون می‌آید. این فقط مهارت نیست؛ عشق است که در جان کار دمیده می‌شود.»
ورشوگری نه تنها یک شغل که نمادی از عشق و پیوند میان نسل‌هاست. هر شیء ورشو، حامل خاطراتی از گذشته است؛ از شب‌های بلند زمستانی و دورهمی‌های خانوادگی گرفته تا چای گرم روی سماورهایی که با هنر دست ساخته شده‌اند.
ورشو؛ از لهستان تا بروجرد
محمد لطیفی، کارشناس صنایع‌دستی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، درباره ریشه‌های این هنر می‌گوید: ورشو در واقع یک آلیاژ است، ترکیبی از فلزاتی مانند مس و روی. این آلیاژ سابقه‌ای دارد که به کشور لهستان و شهر ورشو بازمی‌گردد. ما در ایران آن را به نام همان شهر، یعنی ورشو می‌شناسیم.
لطیفی اضافه می‌کند: هرچند این هنر ریشه‌ای اروپایی دارد، اما در ایران، به‌ویژه در شهرهایی چون بروجرد، رنگ و بویی کاملاً بومی و سنتی یافته است. هنرمندان بروجردی توانسته‌اند این هنر را با فرهنگ ایرانی درآمیزند و آثاری بی‌نظیر خلق کنند.
ورشو، تنها یک آلیاژ نیست؛ نمادی است از تلاش، خلاقیت، عشق و اصالت. صنعتی که با چکش و سوهان، روح را به فلز می‌دمد و گذشته را به امروز پیوند می‌زند. زنده نگه داشتن این هنر، نه تنها وظیفه هنرمندان، بلکه رسالتی فرهنگی برای همه ماست.
لرستان؛ خاستگاه فلزکاری باستانی ایران
صنعت فلزکاری، یکی از کهن‌ترین جلوه‌های هنر و صنعت بشری است که ریشه‌های آن به بیش از ۷ هزار سال پیش بازمی‌گردد. ایران، و به‌ویژه استان لرستان، در این زمینه جایگاهی ویژه در تاریخ تمدن بشری دارد؛ تا جایی که آثار فلزی کشف‌شده در تپه‌های باستانی لرستان، سندی گویای پیشتازی ایرانیان در هنر فلزکاری است.
فلزکاری نه‌تنها بازتابی از دانش فنی، بلکه آمیخته‌ای از ذوق هنری، خلاقیت و فرهنگ یک ملت است.
در این میان، شهر بروجرد به‌عنوان یکی از مراکز مهم این هنر سنتی، نقش بسزایی در انتقال و توسعه هنر ورشوگری ایفا کرده است.
بروجرد؛ مهد استادکاران چیره‌دست
محمد لطیفی، کارشناس صنایع‌دستی، با اشاره به قدمت و رونق فلزکاری در لرستان می‌گوید: در شهر بروجرد، تقریباً از دوران قاجار تا اواخر پهلوی، استادکاران بسیار چیره‌دستی فعال بودند. کارگاه‌های این شهر پر از صداهای چکش، آتش و دستانی هنرمند بود که فلز را با جان خود شکل می‌دادند.
در شهر بروجرد، تقریباً از دوران قاجار تا اواخر پهلوی، استادکاران بسیار چیره‌دستی فعال بودند
او می‌افزاید: در آن دوران، بروجرد نه‌تنها یکی از مراکز اصلی تولید ظروف ورشو در ایران بود، بلکه صادرات این محصولات به دیگر شهرها و حتی کشورهای همسایه نیز رواج داشت.
یکی از صنعتگران کهنه‌کار بروجردی نیز با یادآوری آغاز راه پرفراز و نشیب خود در این هنر می‌گوید: «من را وقتی فقط ۸ سال داشتم گذاشتند شاگردی این کار. استادان بزرگی بودند آن زمان، جواد رستمی، شهید محمدحسین بلوری، احمد حق‌شناس که معروف بود به «چکش طلا». پیش این اساتید بزرگ یاد گرفتم که باید با دل، نه فقط با دست، کار کرد.»
ابزاری ساده، هنری بی‌پایان
نکته شگفت‌انگیز در هنر ورشو و فلزکاری سنتی، استفاده از ابزارهای ساده ولی با مهارتی بی‌مانند است. چکش، سندان، سوهان، و قلم‌های دستی ابزارهایی هستند که با آن‌ها آثاری فاخر و گران‌بها خلق می‌شود.
این صنعت نه‌تنها ابزاری برای تأمین معیشت، بلکه وسیله‌ای برای بیان خلاقیت، زیبایی‌شناسی و حفظ سنت‌های فرهنگی بوده است.
حاصل کار، نه فقط یک شیء کاربردی، که میراثی ماندگار برای نسل‌های آینده است؛ میراثی که در فهرست ملی صنایع‌دستی نیز جایگاه ویژه‌ای یافته و بخشی از هویت هنری ایران محسوب می‌شود.
زبان ابزار، زبان آفرینش است
در دل کارگاه‌های قدیمی بروجرد، ابزارهایی دیده می‌شوند که نام‌هایی خاص دارند، اما هرکدام بخشی از هویت این هنر اصیل را شکل می‌دهند.
یکی از صنعتگران باسابقه با اشاره به ابزارهای مورد استفاده می‌گوید: به این ابزار می‌گوئیم «نا»، اون یکی «قالب تنه»، این یکی «شترگلو»، «نیم قلوه»، «چکش چهارگوش» و … خیلی چیزای دیگه هم هست که همه این‌ها ابزار دست ما برای ساختن اجسامی است که مردم هنوزم به آن‌ها علاقه دارند.»
ابزارهایی ساده اما کاملاً تخصصی که سال‌ها با دست‌های پینه‌بسته استادکاران درآمیخته و در فرایندی ظریف و دقیق، ورق‌های بی‌جان فلز را به اشیایی هنرمندانه و باشکوه تبدیل می‌کنند.
نوآوری در دل سنت؛ ورشو، هنری زنده و پویا
ورشو نه‌تنها یک هنر قدیمی، بلکه نمونه‌ای از نوآوری در دل سنت است.
استادکاران بروجردی امروز نیز با بهره‌گیری از تجربیات نسل‌های گذشته، اما با سلیقه امروز، زیباترین اجسام فلزی را خلق می‌کنند؛ از سماور و منقل گرفته تا سینی، آجیل‌خوری، شمعدان و گلدان‌هایی با نقش‌های خیره‌کننده.
مزیتی که ورشو از گذشته تا امروز داشته، قابلیت فوق‌العاده این فلز در قلم‌زنی و نقش‌پذیری است
محمد لطیفی، کارشناس صنایع‌دستی، در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرنگار مهر به ویژگی منحصربه‌فرد آلیاژ ورشو اشاره می‌کند: مزیتی که ورشو از گذشته تا امروز داشته، قابلیت فوق‌العاده این فلز در قلم‌زنی و نقش‌پذیری است. به همین دلیل هم بوده که در سال‌های اخیر استادکاران قلمزن دوباره به این حوزه برگشتند و با اشتیاق روی ورق‌های ورشو کار می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: این هنر یک تلفیق کامل از تکنیک و ذوق است؛ یعنی جایی که ابزار مکانیکی با هنر دست و ذهن خلاق هنرمند ترکیب می‌شوند و اثری ماندگار خلق می‌کنند.
اوج زیبایی در دل خانه‌های ایرانی
آنچه امروز از کارگاه‌های کوچک بروجرد روانه بازار می‌شود، دیگر تنها اشیایی مصرفی نیستند، بلکه آثار هنری زینت‌بخش خانه‌ها و یادگارهایی فرهنگی‌اند که در دل خود تاریخ، هنر و هویت را حمل می‌کنند.
فعال یکی از بازارهای صنایع‌دستی و فروشندگان تولیدات ورشو در بروجرد می‌گوید: سفارش از سراسر ایران می‌گیریم و حتی به خارج از کشور هم صادرات داریم. مشتری‌هایی از کشورهای حوزه خلیج‌فارس، اروپا و حتی آمریکا داریم که عاشق طرح‌های سنتی و کیفیت کارهای ورشوی بروجرد هستند.
پیگیری ثبت جهانی بروجرد به‌عنوان شهر ورشو ایران
در کنار تلاش‌های هنرمندان و صنعتگران، نهادهای مسئول نیز گام‌هایی برای حفظ و ترویج این هنر اصیل برداشته‌اند.
در همین راستا، قدرت‌الله ولدی، فرماندار بروجرد از مراحل در حال انجام ثبت جهانی بروجرد به‌عنوان شهر «ورشو» خبر داده است.
ولدی با بیان اینکه ثبت جهانی این شهر یک مطالبه عمومی و مردمی است، گفت: همکاری همه‌جانبه بین دستگاه‌های مختلف برای رفع موانع موجود باید به‌صورت جدی در دستور کار قرار بگیرد تا بتوانیم این برند فرهنگی را در سطح ملی و بین‌المللی معرفی کنیم.
بروجرد، شهری با زیرساخت‌های غنی فرهنگی و گردشگری
فرماندار بروجرد در گفت و گو با مهر با اشاره به پیشینه فرهنگی این شهر و ظرفیت‌های بالای آن در حوزه گردشگری افزود: بروجرد از زیرساخت‌های فرهنگی و گردشگری مطلوبی برخوردار است و لازم است این ظرفیت‌ها با برنامه‌ریزی دقیق برای جذب گردشگر و رونق اقتصاد محلی فعال شوند.
وی ارتقای سطح زیرساخت‌های مرتبط با میراث‌فرهنگی، احیای صنایع‌دستی ازجمله ورشو، و توسعه گردشگری را از اولویت‌های اصلی توسعه شهرستان عنوان کرد و تأکید کرد: چنین اقداماتی می‌توانند زمینه‌ساز بهبود وضعیت اقتصادی و اشتغال پایدار در منطقه باشند.
لرستان؛ سرزمین هفت هزار هنرمند صنایع‌دستی
صنایع‌دستی در لرستان، نه‌تنها ریشه‌ای تاریخی دارد، بلکه امروز به عنوان یکی از محورهای مهم اشتغال‌زایی، هویت فرهنگی و ظرفیت‌های اقتصادی استان هم شناخته می‌شود.
در همین رابطه، عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در حال حاضر، حدود ۷ هزار هنرمند صنایع‌دستی در استان لرستان وجود دارند که از این تعداد، نزدیک به ۲ هزار نفر در بازار کار به‌صورت مستقیم فعال هستند.
به گفته وی، این هنرمندان به‌صورت گروهی و انفرادی مشغول به فعالیت‌اند و امسال همگی با دریافت کارت صنعتگری به شکل رسمی در این حوزه سامان‌دهی شده‌اند.
زنجیره‌های ارزش، تسهیلات و بازارچه‌ها؛ حمایت از صنایع‌دستی در عمل
حسن‌پور با اشاره به اینکه صنایع‌دستی حوزه‌ای کم‌خرج و زودبازده است، خاطرنشان کرد: در سال جاری، به هنرمندان صنایع‌دستی استان تسهیلات اشتغال‌زا به‌صورت انفرادی و گروهی پرداخت شده است. ضمن اینکه برپایی بازارچه‌های صنایع‌دستی و فروش در نمایشگاه‌های معتبر از جمله تهران، کیش، اصفهان و سایر نقاط کشور، بخشی از فعالیت‌های ما برای حمایت از این حوزه بوده است.
وی یکی از دستاوردهای مهم سال جاری را ایجاد زنجیره ارزش در حوزه پشم و پشم‌ریسی در شهرستان معمولان دانست و افزود: برای نخستین‌بار، فرآیند تولید تا عرضه پشم به‌صورت کامل در این شهرستان اجرا شده است؛ اقدامی که می‌تواند به‌عنوان الگوی توسعه در سایر صنایع‌دستی نیز مطرح شود.
ورشو؛ برند درخشان صنایع‌دستی لرستان
مدیرکل میراث‌فرهنگی لرستان در ادامه به برندهای معتبر صنایع‌دستی در سطح استان اشاره کرد و گفت: یکی از برجسته‌ترین حوزه‌های صنایع‌دستی که به‌عنوان برند لرستان و نماد هنری شهر بروجرد شناخته شده، صنعت ورشو است. این هنر اکنون در سطح ملی به رسمیت شناخته شده و بروجرد نیز به‌عنوان شهر ملی ورشو معرفی شده است.
وی با تأکید بر استقبال بازار از تولیدات ورشو گفت: این صنعت محصولاتی نفیس و گران‌بها تولید می‌کند که فروش بالایی نیز دارند و یکی از نقاط قوت بازار صنایع‌دستی استان محسوب می‌شود.
چالش‌ها؛ صادرات، حلقه مفقوده صنایع‌دستی لرستان
در کنار دستاوردها و ظرفیت‌های گسترده، عدم وجود زیرساخت‌های صادراتی همچنان یکی از چالش‌های اصلی هنرمندان لرستانی به شمار می‌رود. حسن‌پور در این زمینه تصریح کرد: متأسفانه ما هیچ‌گونه صادرات رسمی صنایع‌دستی از لرستان نداریم. محصولات تنها به‌صورت محدود و به شکل چمدانی توسط مسافران یا گردشگران به خارج از کشور منتقل می‌شود.
وی با اشاره به مهم‌ترین مانع در این مسیر گفت: نبود پایانه صادراتی در استان بزرگ‌ترین چالش در مسیر توسعه صادرات صنایع‌دستی است. برای تبدیل ظرفیت‌های هنری لرستان به برندهای جهانی، لازم است این خلأ زیرساختی به‌سرعت برطرف شود.
علاوه بر ورشو، حسن‌پور از پیگیری ثبت دیگر برندهای صنایع‌دستی لرستان نیز خبر داد و گفت: در حال حاضر، ثبت ملی صنعت «چوغا» در الیگودرز در دست اقدام است. همچنین دست‌بافت‌هایی مانند گلیم، جاجیم، ماشته و حرمی نیز از جمله تولیدات شاخص استان محسوب می‌شوند که پتانسیل جهانی شدن را دارند.
صنایع‌دستی؛ حافظ هویت، پیوند نسل‌ها
با فعالیت گسترده هزاران هنرمند، حمایت‌های ساختاری از طریق تسهیلات و بازارچه‌ها، برندهایی همچون ورشو، چوغا و گلیم، و تلاش در مسیر ثبت ملی و جهانی، امروز لرستان به عنوان یکی از قطب‌های مهم صنایع‌دستی کشور شناخته می‌شود.
اما برای تحقق کامل ظرفیت‌های موجود، گام‌های بلندتری در حوزه صادرات، زیرساخت‌های حمایتی و آموزش نسل آینده باید برداشته شود. چراکه صنایع‌دستی، زبان فرهنگ یک ملت است و هنر لرها، روایتی از اصالت، زیبایی و مقاومت است.
در روزگاری که جهانی شدن سبک زندگی مردم را دگرگون کرده، صنایع‌دستی مانند ورشو، نه‌تنها هنر و مهارت، بلکه هویت فرهنگی و پیوند میان نسل‌ها را نمایندگی می‌کند. نگهداری و تقویت این هنرهای سنتی، تضمین‌کننده بقای فرهنگی یک جامعه است.
صنایع‌دستی، تنها ابزار معیشت یا زینت نیستند، بلکه زبان گویای یک ملت‌اند. ورشو نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ هنری زنده، پویا و هویت‌ساز.
بروجرد در مسیر جهانی‌شدن هنر ورشو
با هم‌افزایی میان هنرمندان، مسئولان و فعالان فرهنگی، امروز شهر بروجرد در آستانه جهانی‌شدن به‌عنوان مهد هنر ورشو قرار گرفته است. این گام، نه‌تنها افتخاری برای لرستان و ایران، بلکه فرصتی بی‌نظیر برای معرفی هنر اصیل ایرانی در سطح جهانی است.
امید می‌رود با استمرار این حمایت‌ها و مستندسازی دقیق، ثبت جهانی بروجرد به‌عنوان «شهر ورشو» به‌زودی محقق شود.