ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - امیرماهان محمدی یکتا: برج تاریخی شیخ شبلی یکی از شاخص‌ترین و کهن‌ترین آثار تاریخی دماوند است که قدمت آن به دوران سلجوقیان، یعنی تقریباً قرن ۵ و ۶ هجری قمری (حدود ۹۰۰ سال پیش) بازمی‌گردد، این برج که یادمانی است برای شیخ شبلی، عارف و صوفی برجسته آن دوره، به عنوان یکی از نمونه‌های برجسته معماری اسلامی دوره سلجوقی شناخته می‌شود.

ویژگی‌های معماری برج شیخ شبلی شامل آجرکاری‌های خاص، استفاده از گنبدهای مدور و ساختارهای سردابی در زیرزمین است که آن را با برج‌های خرقان دوقلو در استان قزوین قابل مقایسه می‌کند، این برج به عنوان نمادی از فرهنگ و هنر اسلامی ایران، نه تنها ارزش تاریخی بلکه ارزش معنوی زیادی برای مردم دماوند دارد و همواره مورد احترام اهالی منطقه بوده است.

با وجود اهمیت و ثبت ملی این اثر در سال ۱۳۵۱، برج شیخ شبلی این روزها در معرض تهدیدات طبیعی و انسانی قرار گرفته و فضای سبز اطراف آنکه بخش مهمی از منظر فرهنگی و زیستی این اثر به شمار می‌آید، دچار خشکی و نابودی تدریجی شده است.

وضعیت و برنامه‌های مرمت برج شیخ شبلی دماوند

علی افضلی، رئیس میراث فرهنگی دماوند، در تشریح وضعیت آثار تاریخی دماوند، از وجود ۱۶۰ اثر تاریخی خبر داد که ۸۲ اثر آنها ثبت ملی شده‌اند، برج شیخ شبلی، یادمان عارف قرون چهارم و پنجم هجری، یکی از بناهای دوره سلجوقیان است که در سال ۱۳۵۱ ثبت ملی شده و از نظر معماری با برج‌های خرقان قابل قیاس است.

وی ادامه داد: با این حال، این برج به مدت قابل توجهی به دلایل امنیتی بسته بوده و تنها در ساعات محدودی برای بازدید عمومی باز است، افضلی به نیاز جدی گنبد، دیوارها، سرداب و محوطه برج به مرمت اشاره کرد و از تخصیص اعتبار تقریبی ۲ میلیارد تومان برای شروع مرمت‌ها خبر داد و گفت: پیمانکاران نیز به زودی پروژه مرمت را آغاز خواهند کرد.

افضلی در پایان اضافه کرد: اما این اقدامات تنها بخش کوچکی از وظایف متولیان میراث فرهنگی است؛ زیرا حریم آثار تاریخی شامل پوشش گیاهی و فضای سبز اطراف نیز می‌شود که این بخش تاکنون مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.

حریم آثار تاریخی تنها محدود به بنا نیست

محمدرضا کمیزی، کارشناس حقوق و وکیل دادگستری، در گفتگو با خبرنگار مهر تأکید کرد که بر اساس ماده ۹۸ آئین‌نامه اجرایی قانون حفظ آثار ملی، حفاظت از حریم آثار ثبت‌شده شامل نگهداری پوشش گیاهی آن نیز می‌شود. وی هشدار داد: هرگونه آسیب یا تغییر در حریم اثر، از جمله خشک شدن درختان، تحت نظارت مستقیم سازمان میراث فرهنگی است و ترک فعل در این حوزه می‌تواند پیگرد قضائی داشته باشد.

کمیزی افزود که غفلت یا امتناع از انجام وظایف قانونی، نه تنها مسئولیت اداری به همراه دارد بلکه امکان شکایت در دیوان عدالت اداری را نیز فراهم می‌کند. به گفته او، خشک شدن تدریجی درختان برج شیخ شبلی می‌تواند نشانه‌ای جدی از نقض قوانین حفاظت از میراث فرهنگی باشد.

ضعف نظارتی و کم‌کاری مدیریتی؛ عامل اصلی نابودی فضای سبز

بر اساس گزارش منابع محلی، چندین درخت اطراف برج طی ماه‌های گذشته خشک شده یا آسیب جدی دیده‌اند، در حالی که هیچ عملیات آبیاری، مرمت یا ساماندهی از سوی اداره میراث فرهنگی دماوند انجام نشده است.

سیدعلی اکبر متین گو، فعال محیط زیست، نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، بر اهمیت درختان به عنوان بخشی از منظر تاریخی و فضای عمومی شهر تاکید کرد و گفت: بی‌توجهی به این درختان، چه از سوی شهرداری و چه میراث فرهنگی، به زیان کل جامعه خواهد بود.

وی افزود که در شرایطی که شاخه‌های خشک‌شده بر اثر باد و باران سقوط می‌کنند، ایمنی بازدیدکنندگان نیز به خطر می‌افتد؛ اما تاکنون هیچ برنامه‌ای برای پیشگیری از این خطرات ارائه نشده است.

دیوان عدالت اداری؛ مرجع پیگیری ترک فعل میراث فرهنگی

کمیزی در توضیح روند قانونی گفت: شهروندان و نهادهای مردمی می‌توانند در صورت مشاهده ترک فعل توسط دستگاه‌های دولتی، شکایت خود را در دیوان عدالت اداری مطرح کنند. در موارد مشابه، دیوان اقدام به صدور رأی محکومیت دستگاه‌ها به دلیل قصور در حفاظت از آثار تاریخی کرده است.

وی افزود که دیوان می‌تواند دستور اقدام فوری یا جبران خسارت وارد شده به حریم طبیعی آثار را صادر کند.

انتظار پاسخگویی و اقدام فوری

با توجه به سکوت اداره میراث فرهنگی دماوند درباره خشک شدن درختان برج شیخ شبلی، انتظار می‌رود این نهاد هر چه سریع‌تر به ابهامات موجود پاسخ داده و برنامه عملی برای حفظ حریم طبیعی و فرهنگی اثر ارائه کند.

کارشناسان میراث فرهنگی و معماری تأکید دارند که حفاظت از یک بنای تاریخی فقط محدود به دیوار و سقف نیست؛ فضای اطراف اثر، درختان کهن، مسیرهای سنگفرش شده و چشم‌انداز طبیعی، بخش مهمی از هویت فرهنگی آن است که بی‌توجهی به آن به معنای از بین رفتن بخشی از حافظه تاریخی جامعه است.

درختان اطراف برج شیخ شبلی بخشی از ساختار نمادین آن محسوب می‌شوند و حریم اثر تنها مرز فیزیکی نیست بلکه مرزهای فرهنگی و معنایی نیز دارد.

در نهایت، این میراث ارزشمند در شرایطی که با تهدیدات طبیعی و انسانی مواجه است، نیازمند مدیریت هوشمند، پاسخگو و فعال است تا از تکرار قصورهای احتمالی جلوگیری شود. هرگونه ترک فعل یا ضعف مدیریتی، آینده این آثار ملی را با خطر جدی مواجه خواهد کرد.