عطر صدر ـ ۲۸| سه فتوای جنجالی شهید صدر، علیه صدام
اقتصاد ایران: در شرایطی که تمام مردم عراق و تقریباً تمام مراجع عراق مرعوب هیمنه حزب بعث شده بودند و اقدامات ددمنشانه صدام آنان را خاموش کرده بود، شهید صدر با صدور سه فتوای کلیدی و صریح، علم مبارزه با این حزب سوسیال مسیحی را بلند کرد. این فتاوا به شهادت او انجامید.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ محمدحسن رجبی دوانی، مورخ و پژوهشگر برجسته ایرانی، از چهره‌های شناخته‌شده‌ی معاصر در حوزه مطالعات تاریخی شیعه به‌شمار می‌آید. وی فرزند مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین علی دوانی، مورخ شهیر و مؤلف آثار ماندگاری در تاریخ‌نگاری اسلامی است؛ شخصیتی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام درگذشت او، با تعابیری چون «عالم خبیر» و «مورخ و پژوهشگر برجسته» یاد کردند و «تلاش کم‌نظیر ایشان در تحقیق و تألیف درباره رجال علمی شیعه» را «حقاً درخور تقدیر و تمجید» دانستند. رجبی دوانی همچنین برادر دکتر محمدحسین رجبی دوانی، پژوهشگر نام‌آشنای تاریخ اسلام و رئیس پیشین بنیاد ایران‌شناسی است؛ خانواده‌ای که در دهه‌های اخیر، سهمی بسزا در ارتقای دانش تاریخی کشور ایفا کرده‌اند.
محمدحسن رجبی دوانی در سال 1335 خورشیدی در شهر قم چشم به جهان گشود. دوران دبستان و دبیرستان را تا سال 1350 در همان‌جا گذراند و سپس همراه خانواده به تهران نقل مکان کرد و تحصیلات متوسطه‌اش را در آن‌جا به پایان رساند. در خرداد سال 1352، به‌دلیل فعالیت‌های سیاسی، بازداشت شد و حدود شش ماه را در زندان گذراند.
از اوایل سال 1358، همکاری خود را با رادیو ایران به‌عنوان «مدیر گروه تاریخ» آغاز کرد و علاوه بر مدیریت، به نگارش و تولید برنامه‌های تاریخی نیز پرداخت. در سال 1369، موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی از دانشگاه تهران شد. بین سال‌های 1370 تا 1380، در کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران، مسئولیت‌هایی چون «مدیر گروه مرکز خدمات عمومی» و «قائم‌مقام سرپرست دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی» را برعهده داشت. در این دوره، مجموعه‌ای از مقالات ارزشمند درباره تاریخ‌نگاری کتابخانه‌های ایران را برای همان دایرةالمعارف تألیف کرد.
در ادامه‌ی فعالیت‌های اجرایی خود، از مهر 1380 تا زمان بازنشستگی در دی‌ماه 1384، به‌عنوان «مشاور معاون سیاسی سازمان صدا و سیما» ایفای نقش کرد و در کنار آن، همچنان در عرصه تألیف، پژوهش و مشاوره‌های علمی فعال باقی ماند. متن زیر، خلاصه و زبده‌ی روایت وی از شهید سیدمحمدباقر صدر است. مشروح این متن بر تارنمای پژوهشگاه تخصصی شهید صدر قرار دارد.
بیشتر بخوانید
- شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر (قده) در سال 1353ق در کاظمین و در خاندان علمی و مبارز صدر به دنیا آمد. در سه‌سالگی پدر را از دست داد و تحت تربیت مادر فاضله‌اش، دختر شیخ عبدالحسین آل‌یاسین، رشد یافت. از همان کودکی نبوغ و استعدادش زبانزد شد و به توصیه دایی‌هایش، شیخ محمدرضا و شیخ مرتضی آل‌یاسین، به تحصیل علوم حوزوی روی آورد.
- شهید صدر در دوازده‌سالگی منطق و معالم را نزد برادرش فراگرفت و بسیاری از متون درسی فقه و اصول را بدون استاد مطالعه کرد. دوره سطح را به‌سرعت پشت سر گذاشت و در سال 1365ق برای ادامه تحصیل به نجف رفت. در درس دایی‌اش، آیت‌الله محمدرضا آل‌یاسین، و نیز آیت‌الله خویی حاضر شد و نبوغ چشمگیرش موجب توجه ویژه اساتید به او گردید.
- شهید صدر پیش از رسیدن به سن بلوغ به مرحله اجتهاد دست یافت و در پانزده‌سالگی صاحب فتوا شد. افزون بر دروس رایج حوزه، فلسفه را نزد شیخ صدرا بادکوبه‌ای فراگرفت و بطور دقیق به مطالعه فلسفه‌های متأخر اروپایی پرداخت.
- شهید صدر در بیست‌سالگی تدریس کفایة‌الاصول و در بیست‌وپنج‌سالگی تدریس خارج اصول را آغاز کرد و در بیست‌وهشت‌سالگی، خارج فقه را بر اساس عروه‌الوثقی تدریس نمود. او با نوآوری در فقه و اصول، هم‌زمان به تألیف آثار متعدد و تربیت شاگردان فاضل اهتمام داشت. شهید صدر فقیهی آگاه، شجاع و متعهد بود که نسبت به نیازهای فکری و سیاسی جهان اسلام شناخت عمیقی داشت. در پی گسترش تبلیغات الحادی پس از روی کار آمدن عبدالکریم قاسم، هرچند عضو رسمی «جماعة العلماء نجف» نبود، نقش رهبری این جریان را بر عهده داشت. مجله الاضواء و به‌ویژه سرمقاله‌های ابتدایی آن با عنوان «رسالتنا» از اقدامات مؤثر او در آن دوره بود.
- شهید صدر به پیشنهاد آیت‌الله سید محسن حکیم، برای نقد فلسفه کمونیسم و تبیین برتری مکتب فلسفی اسلام، کتاب فلسفتنا را در سال 1379ق. نوشت و سپس در سال 1381ق. با هدف معرفی نظام اقتصادی اسلام و تمایز آن از مکاتب سوسیالیستی و سرمایه‌داری، کتاب اقتصادنا را تألیف و منتشر کرد.
- در سال 1377ق. با تشکیل «حزب‌الدعوه الاسلامیه» توسط گروهی از علمای آگاه عراق، شهید صدر ضمن تأیید این حرکت، تدوین برنامه و اساسنامه حزب را بر عهده گرفت؛ اما با اعتقاد به لزوم حفظ جایگاه معنوی روحانیت و به توصیه آیت‌الله حکیم، از عضویت مستقیم در تشکیلات سیاسی کناره‌گیری کرد.
- پس از تبعید امام خمینی به ترکیه، شهید صدر با ایشان ابراز همدردی کرد و هنگام ورود امام به نجف در 9 جمادی‌الثانی 1385ق، همراه گروهی از علمای نجف به گرمی از ایشان استقبال نمود. در طول اقامت سیزده‌ساله امام در عراق، روابطی نزدیک و دوستانه میان آن دو برقرار بود.
- پس از رحلت آیت‌الله حکیم در سال 1349، آیت‌الله صدر به مرجعیت رسید و جمع زیادی از مردم عراق از وی تقلید کردند. در این دوران، او تلاش کرد ساختار و اهدافی متناسب با تحولات فکری و اجتماعی زمان طراحی کند و جلسات منظمی در این زمینه برگزار نمود. از نگاه او، حکومت آرمانی در عصر غیبت، حکومتی اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه و شورا بود. پس از مرجعیت، با صدور فتوایی تاریخی، حزب بعث را تکفیر کرد. متن این فتوا چنین است:
"به اطلاع عموم مسلمانان می‌رساند که پیوستن به حزب بعث، تحت هر عنوانی، شرعا حرام است و هر گونه همکاری با آن به منزلۀ یاری ظالم و کافر و دشمنی با اسلام و مسلمین است."
- در سال 1392 قمری، شهید صدر که در بیمارستان نجف بستری بود، توسط رژیم بعث دستگیر و به کوفه منتقل شد، اما در پی اعتراض گسترده مردم و علما آزاد گردید. رژیم برای ایجاد رعب، تعدادی از شاگردان او را نیز دستگیر و اعدام کرد. در اربعین سال 1397 ق. به دستور او، راهپیمایی عزاداری در کربلا و نجف به تظاهراتی علیه رژیم بعث تبدیل شد و در پی آن، شمار زیادی از مردم بازداشت و شکنجه شدند. خود شهید صدر نیز برای دومین بار بازداشت و تحت شکنجه قرار گرفت، اما پس از چند ساعت آزاد شد.
- برای مقابله با اقدامات شهید صدر، رژیم بعث گروهی از روحانی‌نماها را به عنوان امام جماعت به مساجد گماشت، اما شهید صدر با صدور فتوایی صریح، این حرکت را ناکام گذاشت و اعلام کرد که شرکت در نماز جماعت افرادی که از سوی مرجع مسلمین تعیین نشده‌اند، شرعاً حرام است:
"به اطلاع عموم مسلمین عراقی می‌رساند که شرکت در نماز جماعت کسانی که از سوی مرجع مسلمین تعیین نشده اند، از نظر شرع مقدس اسلام، حرام است."
- با اوج‌گیری انقلاب اسلامی ایران، شهید صدر با صدور نامه‌ای به امام خمینی در پاریس، از قیام مردم ایران تجلیل کرد و آمادگی خود را برای همکاری با رهبر انقلاب اعلام نمود. او با ارسال پیام‌هایی به شاگردانش در ایران، آنان را به همگامی با ملت انقلابی فراخواند و در فتوایی، شهدای انقلاب را همچون شهدای کربلا دانست؛ فتوایی که تبلیغات رژیم بعث علیه انقلاب را بی‌اثر کرد و موجب همدلی مسلمانان عراق با مردم ایران شد.
- در پی پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شهید صدر با شور و شعف در مسجد جواهری نجف سخنرانی کرد و ضمن شکرگزاری، بر پیروی از امام خمینی و هوشیاری در برابر توطئه‌های دشمن تأکید نمود. او مردم را به تظاهرات همبستگی در شهرهای عراق فراخواند، در پیامی پیروزی انقلاب را به امام تبریک گفت و بر ادامه تبعیت از رهبری ایشان پافشاری کرد. همچنین به مناسبت شهادت آیت‌الله مطهری، مجلس ختم باشکوهی در نجف برگزار کرد که با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شد.
- در سال 1358، شهید صدر رساله‌ای با عنوان «الاسلام یقود الحیاه» به عنوان مقدمه‌ای بر قانون اساسی نگاشت و نماینده‌ای را برای ارتباط با امام خمینی به ایران فرستاد. در همان سال، با صدور فتوایی تاریخی، مردم عراق را به سرنگونی رژیم بعثی فراخواند و و نوشت:
"بر همه ملت مبارز و مسلمان عراق، واجب کفایی است که به قیام مسلحانه بر ضد حزب بعث و سردمداران آن، اقدام و مسئولان این حزب کافر را ترور کنند تا خود را از چنگال این دژخیمان خونخوار نجات دهند."
- در پی فعالیت‌های روشنگرانه شهید صدر، منزل ایشان توسط مأموران بعثی محاصره شد و رفت‌وآمد به آن ممنوع گردید. او با برگزاری جلسات تفسیر قرآن، که با استقبال گسترده مردم مواجه شد، به روشنگری سیاسی پرداخت. رژیم بعث که از نفوذ او بیمناک بود، هزاران تن از یاران و نمایندگان وی را دستگیر کرد. شهید صدر در اعتراض به این اقدامات، روز 16 رجب را اعتصاب عمومی اعلام کرد که با واکنش وسیع مردم و تعطیلی بازارها همراه شد. اگرچه او در 17 رجب بازداشت و به بغداد منتقل شد، اما به‌دنبال اعتراضات مردمی، در 18 رجب آزاد گردید. رژیم که خطر وجودی شهید صدر را احساس می‌کرد، خانه‌اش را برای نه ماه محاصره کرد و با او برای اعلام حمایت از بعث و انکار انقلاب اسلامی اتمام حجت نمود، اما او راه شهادت را بر تسلیم ترجیح داد.
- در فروردین 1359، شهید صدر برای بار دوم در نجف دستگیر و به بغداد منتقل شد. از او خواستند تا علیه انقلاب اسلامی و امام خمینی بیانیه‌ای بنویسد، اما او این خواسته را قاطعانه رد کرد و پس از سه روز شکنجه، به شهادت رسید. امام خمینی در پیامی از او به‌عنوان شخصیتی علمی، مجاهد و از مفاخر حوزه‌های علمیه یاد کرد و سه روز عزای عمومی اعلام شد. شهید صدر با نگاهی نو، بر تحول در نظام آموزشی حوزه تأکید داشت و معتقد بود دروس حوزه باید با مسائل روز علمی، فرهنگی و اجتماعی همراه شود. او با نگارش آثاری همچون الفتاوی الواضحة و دروس فی علم الأصول تحولی بزرگ در روش آموزش فقه و اصول ایجاد کرد. آثار متعددی چون فلسفتنا، اقتصادنا و الاسس المنطقیة للاستقراء از جمله دستاوردهای علمی اوست.
انتهای پیام/