ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، مسیر دانایی و عقلانیت‌محور شدن جهان برپایه پژوهش شکل گرفته و پاسخ برای یافتن ابتدایی‌ترین سؤال‌‌های بشر تا حل پیچیده‌ترین معادلات انسانی و اجتماعی بر پایه انجام پژوهش‌‌های علمی بوده است.

بر همین اساس اهمیت پژوهش و تحقیق و توسعه در دنیای امروزی به‌گونه‌ای است که این مفهوم به‌عنوان یک نهاد مستقل در همه ارکان جهان اجتماعی حضوری پویا و فعال دارد. حال یکی از سوالات جدی این است که آیا توجه دولت­‌ها به تحقیق و توسعه و تامین مالی آن و تنظیم‌­گری در این زمینه می­‌تواند عاملی برای پیشرفت و توسعه اقتصادی کشورها باشد؟

در خصوص اهمیت تحقیق و توسعه(R&D) و نقش آن در رشد اقتصادی کشورها مطالعات گسترده­‌ای توسط پژوهشگران انجام شده است. بررسی‌­ها نشان می­‌دهد که روند رو به رشد سرمایه‌­گذاری در حوزه تحقیق و توسعه رابطه مستقیمی با میزان رشد اقنصادی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در سال­‌های مختلف داشته است؛

تا جایی که برخی معتقدند سرمایه‌گذاری  R&Dدر کشورهای درحال توسعه اثر بیشتری بر رشد اقتصادی دارد تا کشورهای توسعه یافته؛ به این علت که درکشورهای توسعه یافته بخشی از هزینه­های R&D صرف ایده­‌های اصلی و علوم پایه می‌­شود و این کشورها برای ایجاد مرزهای جدید دانشی، نیاز به صرف هزینه‌­های زیادی دارند ولی کشورهای در حال توسعه با توجه به نیازی که دارند، کاربرد دانش برای آن­ها اولویت بیشتری داشته و در رفع برخی چالش‌­ها نیز از ایده‌­ها و نتایج دیگران بهره می­‌گیرند.

در خصوص تاثیر تحقیق و توسعه در رشد اقتصادی کشورها شاخص مهمی مانند رقابت باعث می­شود تا صنایع برای افزایش سهم بازار و کسب سود بیشتر، در مسیر نوآوری و افزایش بهره­وری گام بردارند؛ بنابراین ایجاد ارزش افزوده جدید و محصولات با کیفیت بیشتر که قابلیت صادرات نیز داشته باشند، خود محرک کلان «جریان رشد اقتصادی» کشورها می‌­شود.

تامین مالی R&D در کشورها توسط بخش‌­های مختلفی انجام می‌­شود که یکی از بازیگران مهم، دولت است. مطالعات نشان می­‌دهد که دولت­ها بخصوص در در کشورهای در حال توسعه(مانند هند، اندونزی، برزیل و مکزیک) نقش مهم­تری در نهادسازی و تامین مالی R&D دارند و اغلب بخش بزرگتری از تامین مالی R&D را بر دوش دارند؛ از جمله دلایل آن نقش مهم دولت در گسترش تحقیق و توسعه، ساختارسازی و جهت­‌دهی جامعه و صنعت به این امر است تا رفته رفته R&D و احساس نیاز به آن در تمام بخش‌­های اقتصادی کشور حس شود.

همچنین حمایت دولت از R&D می­‌تواند زمینه­‌ساز ترکیب منابع با بخش خصوصی (به عنوان عامل انگیزشی در جهت کاهش ریسک) و حتی جذب سرمایه خارجی شود. در کشورهای توسعه یافته(مانند آمریکا، ژاپن، آلمان و تایوان) سهم بخش خصوصی در تامین مالی R&D بیشتر از سایر کشورها است و دولت‌­ها عمدتا پروژه‌­هایی را که پایه‌­ای بوده و ریسک بالایی دارند، تامین مالی می‌­کنند. هرچند که نقش دولت را در تنظیم‌­گری، ایجاد رقابت و نهادسازی نمی‌­توان نادیده گرفت.

شکل 1- سهم بخش‌­های مختلف در تامین مالی تحقیق و توسعه در کشورهای مختلف ( آمار مربوط به سال 2018 است)

قابل ذکر است که بررسی کشوری مانند امریکا نشان می‌­دهد که سهم دولت در تامین مالی در سال 1964، 8/66% بوده ولی در سال 2020 به کمتر از 20 درصد رسیده است که نشان‌دهنده نفوذ اهمیت نوآوری و توجه به R&D در صنایع خصوصی به عنوان نقطه مطلوب دولت است.(شکل 2)

شکل 2- سهم هزینه­‌کرد دولتی و خصوصی در تحقیق و توسعه آمریکا در بازه زمانی 1956 تا 2020 (جمع هزینه­‌کرد بخش دولتی و خصوصی در rd آمریکا معادل 93 درصد کل هزینه‌­کرد است)

 به عنوان نمونه، بررسی کشور تایوان به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در زمینه­‌های فناورانه­‌ای مانند صنعت نیمه‌­هادی­ و میکروالکترونیک حاکی از نقش پررنگ دولت در زمینه نهادسازی­ و همچنین تامین مالی تحقیق و توسعه است. بررسی این کشور از این جهت مهم است که مسیر رشد و پیشرفت آن مبتنی بر حمایت و نهادسازی دولت در زمینه R&D بوده است و همین مسئله عامل رشد این کشور از دهه 1960 میلادی تاکنون بوده است.

دولت تایوان در سال 1973 سازمانی را با عنوان پژوهشکده فناوری‌­های صنعتی(ITRI) تاسیس کرد که وظیفه آن توسعه فناوری­‌های صنعتی و اولویت‌­های فناورانه تایوان با انجام تحقیق و توسعه است. این سازمان بازوهای R&D در حوزه‌­های تخصصی مختلف دارد(مانند آزمایشگاه تحقیق و توسعه ERSO به عنوان مرکز تحقیق و توسعه حوزه الکترونیک و نیمه‌­هادی­‌ها) که وظیفه آن­ها توسعه فناوری و انتقال آن به شرکت­‌های خصوصی تایوان با روش­‌های مختلف است؛

از جمله مدل‌­های حمایتی این سازمان می‌­توان به پیمان همکاری تحقیق و توسعه مشترک، ایجاد شرکت­های اسپین­آف، انتقال فناوری و ... اشاره کرد. شرکت­‌های بزرگی مانند TSMC و UMC در صنعت نیمه‌­هادی‌­ها(با سهم 60 درصدی از درآمد صنعت نیمه‌­هادی در جهان) و همچنین شرکت­‌های ایسر و ایسوس در زمینه فناوری‌­های کامپیوتری ناشی از حمایت­‌های ITRI و از جمله خروجی­‌های آن هستند. بنابراین توجه به R&D و اعمال مدل­‌های کارآمد نقش مهمی در رشد اقتصادی تایوان داشته است.

در ایران نیز بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط مرکز آمار در سال 1399 دولت سهم 67 درصدی در تامین مالی تحقیق و توسعه دارد. بررسی کشورهایی مانند تایوان نشان می‌­دهد که دولت­‌ها می­‌توانند با توجه به ملزوماتی مانند کنترل و نظارت بر منابع تحقیق و توسعه در اختیار خود، انتخاب اولویت برای کشور بر اساس مزیت­‌ها و زیرساخت­‌ها و در نهایت ایجاد ساختارهای شفاف، کارآمد و خروجی‌­محور بخش بزرگی از نیازهای کشور را رفع کرده و در مسیر توسعه فناوری­‌های مورد نیاز گام بردارد.

پیمان حسینی فر- کارشناس علم و فناوری اندیشکده اقتصاد دانش­‌بنیان

انتهای پیام/