به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری، احتمالا اسم «داروهای یخچالی» به گوش‌تان خورده است. اینها داروهایی هستند که برای حفظ اثربخشی و جلوگیری از فاسد شدن، نیازمند نگهداری در دمای پایین - معمولاً بین ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد - هستند و به دلیل حساسیت به دما، نور یا رطوبت، در شرایط خاص نگهداری می‌شوند و اگر خارج از این شرایط قرار گیرند، ممکن است خواص درمانی خود را از دست بدهند یا حتی عوارض داشته باشند. برای همین، کارشناسان تاکید دارند که این داروها را از فضای مجازی که ممکن است شرایط نگهداری داروها را رعایت نکنند، خریداری نکنید و فقط از داروخانه‌ها تهیه کنید.
لیست داروهای یخچالی مفصل است و ما لیست آن را در این گزارش اضافه می‌کنیم تا با آنها بیشتر آشنا شوید، اما درمجموع این داروها شامل گروه‌های مختلفی می‌شود؛ از واکسن‌ها (واکسن هپاتیت، آنفلوآنزا و ...) گرفته تا دارویی مثل انسولین، فاکتورهای انعقادی (برای بیماران هموفیلی)، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (برای بیماری‌های خودایمنی)، هورمون‌ها، بعضی آمپول‌ها مثل نوروبیون و ویتامین C، بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای شیمی‌درمانی که تزریقی هستند، و ... .
لیست دقیق این داروها گسترده است و به نوع بیماری و شرکت سازنده بستگی دارد، اما همه آنها برای حمل و نقل و نگهداری نیازمند زنجیره سرد (Cold Chain) هستند. اصلا در کتاب‌ها و مقالات علمی، دستورالعمل‌های دارویی و استانداردهای بین‌المللی (مثل WHO)، این داروها با عنوان "داروهای نیازمند زنجیره سرد" (Cold Chain Drugs) یا "داروهای حساس به دما" شناخته می‌شوند. در ایران اصطلاح داروهای یخالی به عنوان یک اصطلاح استاندارد و پذیرفته‌شده در گفتمان عمومی و همچنین حرفه‌ای محسوب می‌شود. این اصطلاح در داروخانه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز توزیع دارو جا افتاده و برای اشاره به محصولاتی مثل واکسن‌ها، انسولین، برخی آمپول‌های بیولوژیک و هورمون‌ها به کار می‌رود. همچنین در اطلاع‌رسانی عمومی و آموزش بیماران، به دلیل قابل‌فهم بودن، بسیار کاربردی است.
چرا نباید داروهای یخچالی را آنلاین خرید؟
اما علت منع فروش آنلاینِ داروهای یخچالی چیست؟ ماجرا از این قرار است که در پلتفرم‌های آنلاین، تضمینی برای رعایت زنجیره سرد وجود ندارد و دمای نامناسب هم می‌تواند باعث کاهش اثربخشی دارو شود. مثلا اگر دارویی مثل انسولین یا واکسن در دمای نامناسب نگهداری شود، ممکن است خاصیت درمانی خود را از دست بدهد. این مساله می‌تواند منجر به عدم کنترل بیماری شود. فروش این داروها در فضای مجازی می‌تواند همچنین می‌تواند عوارضی مثل واکنش‌های آلرژیک، تشدید بیماری و حتی مسمومیت به دنبال داشته باشد.
ضمنا فضای مجازی، امکان فروش داروهای تقلبی یا قاچاق را افزایش می‌دهد که می‌تواند سلامت بیمار را به خطر بیندازد. پلیس فتا بارها از آنلاین‌شاپ‌هایی گزارش داده که تاریخ انقضای داروهایشان گذشته، یا تاریخ داروها را که مربوط به چند سال پیش است، دستکاری می‌کنند و با تاریخ جدید به مشتریان می‌فروشند. محل فروش داروها هم سایت‌ها، اینستاگرام و تلگرام است.
دکتر سید هادی احمدی، عضو انجمن داروسازان ایران هم در این زمینه می‌گوید: «داروهای یخچالی را به هیچ عنوان نباید به صورت آنلاین فروخت و فروش آنلاین آنها ممنوع است. چون چرخه سرما درمورد این داروها باید رعایت شود و جز داروخانه‌ها هیچ منبع دیگری نمی‌تواند این چرخه را رعایت کند.»
دکتر احمدی در پاسخ به این سوال که آیا حتی خرید این داروها از سایت‌های معتبر دارو هم ممنوع است، می‌گوید: «ما اصلا هیچ سایت معتبری در ارتباط با فروش دارو نداریم و تا این لحظه، فروش دارو در فضای مجازی مثل پلتفرم‌ها و سایت‌ها و ... ممنوع و تخلف است. هرچند خیلی از سایت‌ها و پلتفرم‌ها این داروها را راحت می‌فروشند اما مجوز ندارند.»
روز گذشته هم سرپرست دفتر بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان غذا و دارو با هشدار درباره فعالیت فروشندگان دارو در فضای مجازی، گفت: «ارسال داروهای یخچالی خارج از شبکه رسمی و مجاز دارویی کشور، خلاف قانون و به طور جدی تهدیدکننده سلامت مردم است.»
سعید مهرزادی گفت: «داروهای یخچالی باید با رعایت دقیق زنجیره سرد و از مسیرهای رسمی مثل داروخانه‌های مجاز تأمین شوند و هرگونه فروش یا تبلیغ این داروها در فضای مجازی، مصداق تخلف آشکار است و از شهروندان می‌خواهیم به هیچ عنوان به تبلیغات این‌چنینی در صفحات مجازی اعتماد نکنند و دارو را فقط از داروخانه‌های دارای مجوز تهیه کنند. سازمان غذا و دارو هم برخورد قانونی با این تخلفات را با جدیت در دستور کار دارد.»
در اکثر کشورها، فروش داروهای یخچالی بدون مجوز داروخانه و نظارت سازمان‌های بهداشتی غیرقانونی است و و در ایران هم عرضه محصولات سلامت‌محور در بستر فضای مجازی مجوز ندارد. با این حال تاکنون اراده منسجمی برای برخورد با این تخلف بزرگ وجود نداشته است. بنابراین برای حفظ ایمنی بیماران و تضمین کیفیت دارو، این محصولات باید از داروخانه‌های معتبر و تحت نظارت تهیه شوند. فروش غیرمجاز در فضای مجازی نه تنها سلامت عمومی را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند به عوارض جبران‌ناپذیری منجر شود.