نشست تفلیس؛ آیا قفقاز به سوی همکاری گام برمی‌دارد؟
اقتصاد ایران: تفلیس میزبان نشست بی‌سابقه معاونان وزرای خارجه ارمنستان، آذربایجان و گرجستان بود؛ فرمتی جدید برای همکاری با هدف ثبات و توسعه در قفقاز جنوبی شکل گرفت، هرچند نقش میانجیگری گرجستان در مناقشه ایروان-باکو بعید به نظر می‌رسد.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، روز پنجشنبه، پایتخت گرجستان میزبان نشستی سه‌جانبه در سطح معاونان وزرای امور خارجه ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان بود که از ایجاد یک فرمت جدید همکاری در قفقاز جنوبی حکایت دارد.
به گفته مقامات رسمی در ایروان، این همکاری سه‌جانبه می‌تواند «به رسیدگی به چالش‌های مشترک کمک کرده و نهایتاً به برقراری ثبات بلندمدت و توسعه شتابان در منطقه قفقاز جنوبی یاری رساند.»
پیشتر در اواخر ژانویه سال جاری، ماکا بوچوریشویلی، وزیر امور خارجه گرجستان، در سفر به ایروان بر تمایل تفلیس برای دیدن منطقه‌ای صلح‌آمیز تأکید کرده و گفته بود: گرجستان آماده است برای دستیابی به این هدف، تمام تلاش خود را به کار گیرد و حتی به عنوان «تسهیل‌گر» در مذاکرات ارمنستان و آذربایجان ایفای نقش کند.
ارزیابی کارشناسی: فرمت مثبت، میانجیگری بعید
روبرت قبوندیان، کارشناس مسائل سیاسی ارمنستان، ایجاد این فرمت سه‌جانبه را گامی مثبت ارزیابی کرده و ابراز امیدواری می‌کند که گفتگوها در این چارچوب سازنده باشد. با این حال، او احتمال ایفای نقش گرجستان به عنوان تسهیل‌گر یا میانجی در مناقشه ارمنستان و آذربایجان را بسیار کم می‌داند.
وی در گفتگو با خبرنگاران یادآور شد: «تفلیس حدود یک سال پیش نیز چنین پیشنهادی را مطرح کرده بود، اما هم آذربایجان و هم ارمنستان آن را رد کردند. در شرایط فعلی که ارمنستان و آذربایجان مسائل اصلی را در قالب دوجانبه پیش می‌برند و هرگونه میانجیگری خارجی را رد می‌کنند، بسیار محتمل است که میانجیگری گرجستان را نیز نپذیرند.»
جزئیات نشست و بیانیه رسمی
بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه ارمنستان، این نشست به ابتکار وزرای خارجه سه کشور برگزار شده است. معاونان وزرا ضمن استقبال از برگزاری اولین نشست سه‌جانبه میان سه کشور قفقاز جنوبی، تأکید کردند که «سه کشور دارای پتانسیل تحقق نیافته همکاری، مبتنی بر احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر هستند.»
هدف از این نشست، «پیشبرد همکاری سه‌جانبه در حوزه‌های دارای منافع مشترک به منظور کمک به توسعه پایدار و شکوفایی در منطقه» عنوان شده است. گفته می‌شود نمایندگان سه کشور درباره حوزه‌های بالقوه همکاری تبادل نظر کرده‌اند، اما جزئیات بیشتری در این خصوص منتشر نشده است.
طرفین همچنین بر فضای «مثبت و سازنده» نشست به عنوان «مرحله‌ای مقدماتی با هدف اعتمادسازی و ادامه گفتگو در سطوح بالاتر» تأکید کردند.
ضرورت و محورهای احتمالی گفتگو
به گفته روبرت قبوندیان، کارشناس مرکز تحقیقات سیاست امنیتی ارمنستان، نیاز به چنین فرمتی از آنجا ناشی می‌شود که در دوران گذار نظم جهانی، کشورهای قفقاز جنوبی نیازمند «هماهنگ‌سازی اقدامات» خود هستند.
او معتقد است در چارچوب این فرمت، کشورها می‌توانند:
- راه‌های مقابله مشترک با چالش‌های خارجی را بررسی کنند.
- رویکردهای خود نسبت به تحولات ژئوپلیتیکی اخیر را مقایسه کرده و نقاط اشتراک و افتراق را شناسایی کنند.
این کارشناس همچنین معتقد است که موضوع بازگشایی زیرساخت‌های منطقه‌ای می‌تواند یکی از محورهای اصلی گفتگو در این فرمت باشد.
قبوندیان اشاره کرد که ارمنستان می‌تواند طرح «چهارراه صلح» خود را مطرح کند (که گرجستان نیز از آن منتفع خواهد شد) و در مقابل، باکو نیز احتمالاً تلاش خواهد کرد برنامه‌های خود برای مسیرهای عبوری از خاک ارمنستان را پیش ببرد.
وی افزود که پس از تکمیل جاده ترانزیتی «شمال-جنوب» ارمنستان، این مسیر می‌تواند برای شهروندان آذربایجانی ساکن در مناطق جنوبی آن کشور نیز به عنوان کوتاه‌ترین راه دسترسی به بنادر دریای سیاه از طریق خاک ارمنستان و گرجستان، جذابیت داشته باشد؛ البته این امر منوط به امضای پیمان صلح، برقراری روابط دیپلماتیک و باز بودن مرزهاست. در چنین شرایطی، گرجستان می‌تواند نقش مهمی در تسهیل حمل و نقل بار ایفا کند.
قبوندیان حوزه زیرساخت‌ها را مهم‌ترین حوزه بالقوه همکاری برای ارمنستان دانست، اما به امکان همکاری در زمینه‌های دیگر مانند کمک فنی گرجستان به ارمنستان و آذربایجان در فرآیند تعیین حدود مرزی با توجه به تجربه 30 ساله تفلیس در این زمینه نیز اشاره کرد.
نگرانی از نفوذ ترکیه و آذربایجان بر گرجستان؟
در پاسخ به سوالی درباره احتمال تأثیرپذیری گرجستان از نفوذ اقتصادی ترکیه و آذربایجان و موضع‌گیری منفعلانه به نفع باکو در این فرمت سه‌جانبه، قبوندیان این نگرانی را کمرنگ دانست.
او تأکید کرد که گرجستان کشوری نسبتاً خودکفا است و نقش کشورهای عربی در اقتصاد آن به مراتب بیشتر از ترکیه است.
به گفته وی، اینکه ترکیه و آذربایجان «نفوذ عظیمی» بر گرجستان دارند که مانع از مخالفت تفلیس با منافع آنها می‌شود، «یک افسانه» است. با این حال، او احتمال تلاش برای «ترغیب» گرجستان به سمت دیدگاه‌های آذربایجان را رد نکرد.
این تحلیلگر بعید دانست که منافع ارمنستان در این فرمت نادیده گرفته شود و پیش‌بینی کرد که «گفتگوها عمدتاً سازنده خواهد بود. طبیعتاً آذربایجان تلاش خواهد کرد برتری خود را نشان دهد و ایروان و تفلیس نیز منافع خود را دنبال خواهند کرد. موفقیت هر یک به مهارت دیپلماتیک آنها بستگی دارد.»
آینده فرمت و تمایز با 3+3
قبوندیان معتقد است در صورت موفقیت مذاکرات صلح ارمنستان و آذربایجان و ایجاد منطقه‌ای باز، دیدارهای سه‌جانبه متعددی در سطوح مختلف برگزار خواهد شد.
او سطح فعلی (معاونان وزرا) را برای شروع کار مؤثرترین سطح دانست و امکان ارتقای آن به سطح وزرای خارجه و حتی سران کشورها در آینده را رد نکرد.
در پاسخ به این سوال که آیا این فرمت تلاشی برای مقابله با فرمت «3+3» (با حضور ایران، روسیه، ترکیه و سه کشور قفقاز) است که گرجستان در آن شرکت نمی‌کند، قبوندیان این موضوع را رد کرد.
او توضیح داد که مخالفت پیشین ایروان با بحث درباره موضوعاتی مانند تعیین حدود مرزی و بازگشایی ارتباطات در قالب 3+3، به این دلیل بود که این موضوعات در قالب‌های دیگری در حال پیگیری بودند.
اما به گفته وی، بحث درباره همین موضوعات در قالب سه‌جانبه با حضور گرجستان به عنوان «کشور بی‌طرف»، ممکن است برای ارمنستان قابل قبول‌تر باشد.
انتهای پیام/