مازندران پرآب اما تشنه؛ خطر فرونشست زمین وجود دارد
اقتصاد ایران: ساری- مازندران با آن که نسبت به دیگر مناطق کشور پر آب و بارانی تر است اما تشنگی در گوشه و کنار این استان بیداد می‌کند.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - علیرضا نوری کجوریان: حال آب و منابع آبی در استان مازندران که در کرانه دریای خزر و قلب جنگل‌های هیرکانی واقع شده است خوش نیست و هر روز حجم آب‌هایش کاسته می‌شود.
کم کم تصور پیشینیان درباره این استان با بارش‌های لطیف بهاری و یا رگباری پاییز و زمستانی به رؤیا می‌پیوندد. دوره بارش‌هایش کوتاه اما سیل آسا شده است و از سوی دیگر به دلیل ضعف در زیرساخت‌ها، حجم قابل توجهی از باران روانه دریا می‌شود.
مازندران در لب جوی آب آبشارها و رودخانه‌ها تشنه مانده و خطر فرونشست زمین در دشت‌های شرقی و مرکزی استان بیش از گذشته هشدار دهنده شده است.
سیمای آب
طبق آمار شرکت آب منطقه‌ای مازندران، سالانه حدود ۳.۵ میلیون مترمکعب آب آشامیدنی در استان مصرف می‌شود. میزان مصرف آب بخش کشاورزی هم ۲.۳ میلیارد متر مکعب است که ٧٠درصد آن از آب به‌هنگام رودخانه‌ها تأمین می‌شود.
علاوه بر این، کشت برنج مازندران وابستگی زیادی به آب به‌هنگام رودخانه دارد و به همین خاطر هم هرگونه کاهش بارندگی و خشکسالی این استان را در تأمین، تقسیم و توزیع آب دچار مشکل می‌کند.
مازندران دارای ۸۵۰ قطعه آب بندان، ۲ سد بزرگ و ۹ سد کوچک و ۱۲۰ شاخه رودخانه به طول هفت هزار کیلومتر است.
وضعیت آبی مازندران مساعد نیست
صاحبنظران می‌گویند، وضعیت آبی مازندران مساعد نیست. هرچند که نشانه‌های خشکسالی و تنش آبی در سراسر مازندران دیده می‌شود، اما مناطق شرقی این استان بیشتر از سایر نقاط در معرض تنش آبی قرار دارند.
براساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب بوده که از این مقدار چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب‌های سطحی و بقیه آب‌های زیرزمینی است.
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب در بخش آب‌های سطحی و یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می‌شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می‌ریزد.
باوجود اهمیت آب در فعالیت‌های کشاورزی، به دلیل مهار نشدن و کنترل این منبع و نیز یکپارچه نشدن این اراضی، بخش مهمی از اراضی کشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقاب است.
استان مازندران با داشتن ۴۶۰ هزار هکتار زمین‌های زراعی و باغی سالانه ۷۲ نوع محصول کشاورزی را تولید می‌کند که با تولید بیش از ۹۵۰ هزار برنج سفید، ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن مرکبات و ۸۰ هزار تن آبزیان رتبه نخست کشور را دارد.
کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش، کم شدن دبی آب رودخانه‌ها، پایین رفتن ایستایی آب‌های زیر زمینی و پیش روی جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در سواحل نشانه‌های پیش روی خشکسالی در استان مازندران است.
پراکنش نامناسب باران و سوءمدیریت ها
علی موسوی کارشناس حوزه کشاورزی در مازندران با اظهار اینکه مشکل کمبود بارش و آب و پراکنش نامناسب آن از مسائل فراروی در استان به شمار می‌رود، ادامه داد: اما اینکه چرا این خطه از کشور با بحران آب مواجه است بیشتر به موضوع سوءمدیریت آب بر می‌گردد.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر با اظهار اینکه یکی از راه‌های مقابله با بحران آب را حفاظت و بهره برداری مناسب از آن اعلام کرد و گفت: مصرف بی رویه آب در بخش شرب و کشاورزی از جمله موارد تأثیرگذار بر این مساله است.
موسوی افزود: در حالی که در مازندران با مصرف بی رویه آب مواجه هستیم که این استان تکنولوژی رصد میزان مصرف آب ندارد و همچنان و براساس سنت‌های گذشته حرکت می‌کنیم.
وی ادامه داد: امروزه برای مدیریت آب در تمام جوامع حتی کشور ما از تکنولوژی‌های نوینی استفاده می‌کنند و مازندران در این زمینه عقب مانده است.
ضرورت فرهنگ سازی و آگاهی بخشی
به گفته این کارشناس به نظر می‌رسد مصرف بی رویه و خارج از روال معمول در این استان حاکم شده است و در این حوزه نتوانستیم مدیریت کنیم.
وی خاطرنشان کرد: فرهنگ سازی و آگاهی بخشی در بحث مصرف و اصلاح الگوی مصرف آب باید برنامه قطعی دستگاه‌های اجرایی مرتبط باشد.
وی گفت: در کشورهای دنیا برای جمع آوری آب‌های سطحی مدیریت مشخصی تعریف کردند و از سوی دیگر در موضوع الگوی مصرف هم مدیریت مشخصی وجود دارد که میزان مصرف آب در صنعت، کشاورزی و خدمات به دقت آنالیز می‌شود که می‌بایست در استان نیز بکارگرفته شود.
موسوی برنامه ریزی برای مدیریت مصرف آب را به‌عنوان برنامه مهم در مازندران نام برد و گفت: متأسفانه علاوه بر مصرف نادرست آب، برخی تجاوزات به حریم و مسیر منابع آبی و نیز آلودگی زیست محیطی بر این موضوع تأثیر گذاشته است.
وضعیت ذخایر منابع آبی
مازندران سال ۱۴۰۳ را نسبت به سه سال پیش از آن با وضعیت بارندگی و ذخایر منابع آبی بهتری پشت‌سر گذاشت. ذخیره آب سدهای مازندران در آخرین روزهای سال ۱۴۰۳ به مرز ۳۰۰ میلیون متر مکعب نزدیک شد و بارندگی‌ها نیز بهتر از سه خشکسالی پیاپی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ بود.
این وضعیت امیدواری برای عبور کم‌دردسر از سال آبی و فصل کشاورزی پیش رو در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ را بین مازندرانی‌ها بیشتر کرد. با این حال پیش‌بینی‌های هواشناسی از میزان بارش‌ها و وضعیت دمای هوای این استان در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که روند افزایشی گرمای هوا در بعضی ماه‌های ۶ ماه نخست سال جدید نیز ادامه می‌یابد و میانگین دمای هوا در بعضی ماه‌ها از محدوده نرمال بیشتر خواهد بود.
میانگین بارندگی مازندران در اسفند سال ۱۴۰۳ بر اساس آمارهای ثبت شده هواشناسی مازندران ۴۵.۴ میلیمتر بود که در مقایسه با آمار بلندمدت کاهش هشت درصدی را نشان می‌دهد و نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز که ۵۵.۲ میلیمتر ثبت شده بود ۲۱ درصد کمتر شده است.
بارش‌های استان در فصل زمستان ۱۴۰۳ نیز ۱۳۴.۹ میلیمتر بود که در مقایسه با بارش ۱۶۳.۹ میلیمتری زمستان دوره درازمدت ۲۱ درصد کمتر شده و نسبت به زمستان ۱۴۰۲ که ۱۶۵.۷ میلیمتر بارش در استان ثبت شد کاهش ۲۳ درصدی را نشان می‌دهد.
هواشناسی برای نیمه نخست سال ۱۴۰۴ در مازندران بارندگی‌ها را در محدوده نرمال پیش‌بینی کرده است. میانگین بارش از فروردین تا نیمه اردیبهشت ۱۴۰۴ در محدوده نرمال، از نیمه اردیبهشت تا نیمه خرداد در محدوده نرمال و در غرب استان کمتر از نرمال، از نیمه خرداد تا نیمه تیر نرمال و در برخی نقاط استان کمتر از نرمال و از نیمه تیر تا نیمه مرداد ۱۴۰۴ در محدوده نرمال پیش‌بینی کرده است.
راهکاری مدیریت منابع آبی
ایجاد سدهای انحرافی مدرن و سنتی از جمله راهکارهایی است که آب برای مدیریت و مهار آب‌های سطحی در استان مازندران در پیش گرفته شده است. حیدر داودیان مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران می‌گوید: حدود ۲ هزار سد انحرافی در مازندران وجود دارد، اظهار کرد: بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز ۳۹ هزار هکتار از کشتزارهای مازندران در ۳۷۲ روستای استان با تنظیم آب رودخانه‌ها توسط سدهای انحرافی مدرن و سنتی تأمین می‌شود.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به راهکارهای مدیریت آب و خروج از بحران تنش آبی در استان افزود: با توجه به نقش مهم سدهای انحرافی در مهار و تنظیم آب رودخانه‌ها برای استفاده کشاورزی، ساخت این سازه‌ها در مناطق مستعد استان یکی از اولویت‌های شرکت آب منطقه‌ای مازندران است که بر همین اساس پارسال ۱۰ سد انحرافی در استان به بهره‌برداری رسید.
وی گفت: تأمین آب آشامیدنی از آب‌های سطحی به منظور کاهش برداشت از منابع زیرزمینی و تأمین پایدار آب سالم باکیفیت در استان به عنوان یک اولویت مهم در دستور کار شرکت آب منطقه‌ای مازندران قرار دارد که برای تحقق آن ۹ مجتمع آبرسانی در قالب طرح جامع تأمین آب آشامیدنی استان طراحی و تعریف شده است.
فرونشست و خطر چاه‌های غیرمجاز
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران خاطرنشان کرد: هنوز در مازندران شاهد فرونشست نیستیم. اما اگر با روش‌های نامتعارف برداشت از آب‌های زیرزمینی ادامه داشته باشد، ما هم در آینده با این موضوع دست و پنجه نرم می‌کنیم.
داودیان وجود چاه‌های غیرمجاز را از دیگر عوامل تنش آبی در استان بیان کرد و گفت: در مازندران ۱۰۹ هزار و ۷۵۸ حلقه چاه مجاز وجود دارد که برای کنترل میزان برداشت از این چاه‌ها با هدف پیشگیری از ادامه افت تراز آب‌های زیرزمینی، لازم است بهره‌برداران چاه‌ها نصب کنتورهای حجمی را جدی بگیرند.
داودیان ادامه داد: هر سال حدود یک میلیارد مترمکعب آب به واسطه این چاه‌ها از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود و لازم است که برای پیشگیری از اضافه برداشت، با استفاده از کنتورهای حجمی به حفاظت از سفره‌های آب زیرزمینی کمک کنیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران افزود: با توجه به وضعیت منابع آب زیرزمینی در استان باید به فکر کاهش برداشت آب از منابع زیرزمینی باشیم و به این موضوع توجه داشته باشیم که امکان برداشت آب از منابع زیرزمینی همیشگی نیست و برای بهره‌برداری از این منابع محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی وجود دارد.
وی گفت: افت تراز سطح آب سفره‌های آبی زیرزمینی در مازندران محسوس است و منابع زیرزمینی آب این استان با وجود بهبود آمارهای آبی در سال آبی جاری، وضعیت خوبی ندارند.
وی گفت: برای برداشت آب از منابع زیرزمینی یک سری محدودیت‌های قانونی داریم و طبق ضوابط در حال حاضر به جز برای تأمین آب آشامیدنی، برای هیچ بخش دیگری امکان صدور مجوز جدید حفر چاه وجود ندارد.
اجرای پروژه‌های ملی
مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران ادامه داد: اعتبارات ابلاغی طرح‌های ملی این شرکت که شامل طرح‌های ساخت سد، شبکه آبیاری و زهکشی و آبرسانی‌ها می‌شود ابتدای سال ۱۴۰۳ حدود ۹ هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال بود، اما با پیگیری‌های به عمل آمده و همکاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان و سازمان برنامه و بودجه کشور برای دریافت اعتبارات از منابع مختلف، این رقم با رشد ۱۲۴ درصدی به ۲۱ هزار و ۷۳۰ میلیارد ریال رسید و از این مبلغ نیز ۱۶ هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال تا کنون تخصیص یافته است.
وی ادامه داد: طرح‌های ملی این شرکت شامل سد گلورد، سد زارم‌رود، سد هراز، سد سجادرود، شبکه‌های آبیاری و زهکشی البرز، گلورد و هراز و طرح آبرسانی به نکا، بهشهر و گلوگاه، طرح آبرسانی ساری و میاندورود، طرح آبرسانی شهرهای گروه الف، طرح آبرسانی نوشهر و چالوس و طرح آبرسانی تنکابن، عباس‌آباد و رامسر است.
مشترکاتی که پرمصرف هستند
بهزاد برارزاده مدیرعامل آب و فاضلاب مازندران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر درباره مشترکان پرمصرف گفت: مشترکان پرمصرف بر اساس قبوضی که هر ماه صادر می‌شود شناسایی می‌شوند.
وی با بیان اینکه به مشترکان پرمصرف اخطار داده می‌شود، ادامه داد: تعرفه‌های این دسته از مشترکان نسبت به بقیه بالاتر است.
برارزاده با اظهار اینکه ۲۵ درصد از مشترکان تحت پوشش را مصرف‌ها تشکیل می‌دهند گفت: همچنین ۲۰۰ هزار مشترک غیر بومی و دارای اقامتگاه‌های غیر دائم هستند که از طریق تعرفه‌های خاص برای آنان قبض صادر می‌شود.
کاهش سرانه مصرف
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران سرانه مصرف آب را در استان مازندران ۱۴ متر مکعب ذکر و اضافه کرد: در سال‌های گذشته میانگین سرانه مصرف آب ۱۷ متر مکعب بود که با توجه به شرایط این میزان به ۱۴ متر مکعب کاهش یافته است و سرانه مصرف آب در برخی از استان‌ها ۱۲ متر مکعب است.
برارزاده به وجود ۷۴۱ حلقه چاه و ۳۸۵ دهن چشمه در استان اشاره و اضافه کرد: ۸۵ درصد آب مورد نیاز استان سفره‌های زیرزمینی استحصال می‌شود.
اجرای پروژه‌های مقابله با تنش آبی
وی رفع تنش آبی مازندران را اجرای بیش از ۲ هزار طرح آبرسانی عنوان کرد و افزود: تنش آبی این استان براساس برنامه ریزی های صورت گرفته و اعتبارات پیش بینی شده تا مدت سه سال آینده رفع خواهد شد.
وی اعتبار مورد نیاز برای اجرای طرح‌های آبرسانی در روستاهای محروم و دوردست مازندران با هدف رفع تنش آبی این استان را ۱۰ هزار میلیارد ریال عنوان و اظهار کرد: با هدف رفع تنش آبی مازندران، قرارداد اجرای طرح‌های آبرسانی با هفت هزار میلیارد ریال با پیمانکاران بسته شد.
برارزاده، سرانه تولید آب شهری در هر شبانه روز برای هر شهروند مازندرانی در مناطق شهری را ۲۰۰ و در مناطق روستایی را نیز ۱۷۱ لیتر عنوان کرد و افزود: از این میزان شهروندان در هر شبانه روز ۱۴۰ تا ۱۵۰ لیتر و در مناطق روستایی نیز ۱۲۰ تا ۱۳۰ لیتر آب مصرف می‌کنند که این میزان بیشتر از حد استاندارد است.
برابر آمارها، حدود ۱۲ درصد آب آشامیدنی استان از آب سطحی و ۸۸ درصد از آب زیرزمینی یعنی ۷۴۰ حلقه چاه و ۳۷۳ چشمه تأمین می‌شود، که در زمان بارندگی با کدورت آب و زمان قطع برق با خرابی پمپ‌ها مواجه می‌شویم که این چالش نشان می‌دهد باید بیشتر به سمت استفاده از آب‌های سطحی برویم.
استان مازندران افزون بر سه هزار روستای بالای ۲۰ خانوار دارد. منابع آبی این استان از ۷۲۰ حلقه چاه، ۳۵۳ دهنه چشمه و سد با ظرفیت تولید و استحصال ۵۲۲ میلیون مترمکعب، تأمین می‌شود.