ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اسرا درویشی: آذربایجان شرقی یکی از استان‌های پیشرو در کشور از نظر کشاورزی و تأمین منابع آبی به شمار می‌رود. این استان، با وجود موقعیت جغرافیایی خاص و تنوع اقلیمی، همیشه به‌عنوان یکی از نقاط پربارش کشور شناخته می‌شد. بارش‌های زمستانی و بهاری نقش بسیار مهمی در تأمین آب شرب، کشاورزی و حتی تنظیم اکوسیستم این منطقه ایفا کرده‌اند. در بسیاری از سال‌ها، استان آذربایجان شرقی با داشتن دشت‌های حاصلخیز و منابع آبی غنی، به تأمین محصولات استراتژیک کشاورزی مانند گندم، جو، سیب و انگور پرداخته و در سطح کشور سهم بسزایی داشته است.

اما آنچه که امروز در این استان به وضوح قابل مشاهده است، کاهش چشمگیر بارش‌ها در سال آبی جاری است. طبق گزارش‌های منتشر شده، میزان بارش در آذربایجان شرقی نسبت به سال‌های گذشته کاهش قابل توجهی داشته است. این کاهش بارش‌ها به طور مستقیم بر سطح آب‌های زیرزمینی، مخازن سدها و رودخانه‌ها تأثیر گذاشته و نگران‌کننده‌تر اینکه، این وضعیت در برخی از مناطق استان به‌شدت برجسته‌تر شده است. از تبریز گرفته تا مرند، از اهر تا مراغه، آسمان‌ها باران‌های همیشگی خود را نباریدند و این موضوع نه تنها کشاورزان بلکه عموم مردم را درگیر مشکلات آبی کرده است.

دلیل اصلی این کاهش بارش‌ها را می‌توان در تغییرات اقلیمی جست‌وجو کرد که تأثیرات آن در سال‌های اخیر بیشتر به چشم آمده است. آذربایجان شرقی، مانند سایر نقاط کشور، با پدیده‌هایی همچون خشکسالی‌های متوالی و تغییر الگوهای بارندگی مواجه شده است. این تغییرات باعث شده است که بارش‌های پاییزی و زمستانی که در گذشته معمولاً پربار بودند، امسال به شدت کاهش یابند. از طرفی، شدت گرمای تابستان‌ها نیز باعث تبخیر بیشتر آب‌ها و کاهش رطوبت خاک خواهد شد، که در مجموع وضعیتی بحرانی برای منابع آبی استان ایجاد کرده است.

علاوه بر این، استان آذربایجان شرقی به‌ویژه در فصل‌های زمستان و بهار، به‌عنوان مقصد اصلی گردشگران و سفرهای نوروزی شناخته می‌شود. با کاهش بارش‌ها، کاهش ذخایر آبی سدها، و وضعیت نامناسب منابع زیرزمینی، به‌نظر می‌رسد که استان نه تنها با چالش‌های داخلی بلکه با مشکلاتی در تأمین آب مصرفی برای گردشگران نیز مواجه خواهد شد. بنابراین، وضعیت بارش‌ها در آذربایجان شرقی نه تنها به مسائل کشاورزی و تأمین آب شرب مربوط می‌شود بلکه می‌تواند بر اقتصاد منطقه، که تا حد زیادی وابسته به صنعت کشاورزی و گردشگری است، تأثیرات منفی داشته باشد.

ضروری است در این شرایط برای مقابله با این بحران تدابیر مهمی اتخاذ شود. از جمله این تدابیر می‌توان به استفاده بهینه از منابع آبی، احیای منابع آبی زیرزمینی، استفاده از تکنولوژی‌های نوین در آبیاری کشاورزی، و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای مقابله با تغییرات اقلیمی اشاره کرد. علاوه بر این، توجه به مدیریت بحران آب در مناطق شهری و جلوگیری از هدررفت آب نیز از دیگر موضوعات مهمی است که باید در دستور کار قرار گیرد.

کاهش ۴۸.۶ درصدی بارش‌ها در آذربایجان شرقی

کارشناس اداره‌کل هواشناسی آذربایجان‌شرقی نیز در ارتباط با میزان بارش در سال جاری در استان اظهار کرد: میانگین بارش در سال آبی جاری ۹۵/۳ میلی‌متر بود که نسبت به بلند مدت ۴۸/۶ درصد کاهش و نسبت به سال گذشته ۴۵/۶ درصد کاهش یافته است.

افشین ابراهیمی ادامه داد: چاراویماق بیشترین بارش را با ۱۷۰ میلی‌متر و شبستر کمترین بارش را با ۶۴ میلی‌متر داشت.

وی گفت: پیش‌بینی فصلی برای سه ماه آینده نرمال بوده و تغییرات اقلیمی و متأثر شدن وضعیت جوی در سطح منطقه و ملی در اثر تغییرات پدیده‌ها و شاخص‌های دور پیوندی از جمله النینو - لانینا و شاخص‌های دیگر سبب کاهش ورود سامانه‌های بارشی از سمت غرب و شمال غرب به کشور شده است.

ابراهیمی گفت: میانگین دما نیز ۵/۱ درجه سلسیوس بوده که نسبت به بلند مدت ۰/۸ درجه افزایش داشته است.

ضرورت مدیریت مصرف آب در تمام بخش‌ها

بهروز ساری صراف، استاد دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در خصوص وضعیت بارش‌های امسال در استان گفت: در یک نگاه علمی و کلی، تغییر اقلیم به‌عنوان یکی از شاخه‌های مهم مطالعاتی اقلیم‌شناسی و مجموعه‌ای از عوامل چون گرمایش جهانی، مصرف بیش از حد سوخت‌های فسیلی و گازهای گلخانه‌ای و مصرف مازوت در نیروگاه و فعالیت‌های صنعتی، کاهش ورود جریان‌های مدیترانه‌ای و تغییر الگوهای گردش اتمسفر عواملی هستند که در نهایت باعث کاهش بارندگی در کشور و استان ما شده‌اند.

وی ادامه داد: یکی از سامانه‌های تأثیرگذار بر بارندگی، کشور و استان «نوسانات اقیانوس اطلس شمالی» (NAO) است. این سامانه در فاز مثبت خود، موجب افزایش بارش در مناطق اروپایی مانند فرانسه و اروپای شرقی می‌شود، در این فاز، مناطق خاورمیانه و ایران از بارش‌های مؤثر محروم می‌مانند. متأسفانه در سال‌های اخیر، این الگو عمدتاً در فاز مثبت قرار داشته و تأثیرات آنکه خشکی و عدم بارش هوا می‌باشد، در عرض‌های جنوبی تر به‌ویژه در شمال‌غرب کشور، محسوس بوده است.

وی افزود: از سوی دیگر، تغییرات کاربری زمین، کاهش جریانات و بخارات مرطوب ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه، افزایش باز تابش انرژی از سطوح نمکی دریاچه باعث انحراف ابرهای باران‌زا و جریان‌های بارشی، از محدوده حوضه دریاچه ارومیه شده است. از سوی دیگر، آلاینده‌هایی نظیر مازوت، گرمایش بیش از حد، افزایش بیش از حد ذرات معلق نمکی و یا آیروسل‌های نمکی و حفره‌های ایجادشده در سطح دریاچه، باعث اختلال در فرآیند بارش و تشکیل ابر شده‌اند.

صراف تاکید کرد: کاهش محسوس و معنادار بارش برف طی سال‌های اخیر، به کاهش محسوس آب‌های سطحی و رواناب‌ها و آب‌های زیر زمینی منجر شده و یکی از مشکلات جدی حوضه آبریز دریاچه ارومیه را رقم زده است. بر پایه مدل‌های پیش‌بینی جوی سازمان هواشناسی، این روند کاهشی تا پایان تابستان ادامه خواهد داشت و چشم‌انداز چندان امیدوارکننده‌ای برای شمال‌غرب کشور ترسیم نمی‌شود.

وی یادآور شد: در چنین شرایطی که امکان افزایش منابع ورودی آب وجود ندارد، ضروری است بر مدیریت مصرف تمرکز کنیم. کاهش آب ذخیره‌شده پشت سدها، در صورت تداوم این وضعیت، قطعی آب در تابستان را در پی خواهد داشت. بنابراین، باید اقدامات فوری و مؤثری در راستای کاهش تبخیر، سرمایه‌گذاری روی سدها و ورود شرکت‌های دانش‌بنیان برای ارائه راهکارهای نوین انجام شود.

استاد دانشگاه تبریز گفت: مدیریت مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعتی و شرب، اهمیت حیاتی دارد. اگر بتوانیم در بخش کشاورزی، با بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری و کاهش مصارف بی‌رویه، الگوی مصرف را اصلاح کنیم، می‌توانیم تا حدودی از شدت بحران بکاهیم. با لطف خدا و تلاش جمعی، شاید بتوان از مسیر مدیریت مصرف، گام‌هایی مؤثر در جهت پایداری منابع آبی برداشت.

در حالی که امیدها برای بازگشت بارش‌های نرمال و بهبود وضعیت منابع آبی استان وجود دارد، نیاز است که این بحران به‌عنوان یک فرصت برای بازنگری در سیاست‌ها و برنامه‌های آب و کشاورزی استان مورد توجه قرار گیرد. اگر برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای مدیریت منابع آبی و پیشگیری از بحران‌های مشابه در آینده انجام نشود، استان آذربایجان شرقی ممکن است در سال‌های آینده با چالش‌های بزرگ‌تری در تأمین آب مواجه شود.