ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، اتحادیه اروپا پس از قطع روابط ژئوپلیتیکی با روسیه، فوراً به جستجوی منابع انرژی قابل‌اعتماد و متنوع روی آورده است. از سال 2022، جمهوری آذربایجان به طور مداوم صادرات گاز خود به اروپا را افزایش می‌دهد.

بر اساس اطلاعات سوکار (SOCAR)، در سال 2024، صادرات گاز آذربایجان به اتحادیه اروپا 12.8 میلیارد مترمکعب بوده که 26 درصد بیشتر از سال 2023 است. انتظار می‌رود این رقم در سال 2025 از 14 میلیارد مترمکعب فراتر رود؛ به ویژه با توجه به افزایش تقاضا از کشورهایی مانند ایتالیا، یونان، بلغارستان، رومانی و مجارستان.

نقش تعیین‌کننده در اینجا متعلق به کریدور گاز جنوبی (SGC) است. این سیستم شامل خط لوله قفقاز جنوبی (SCP)، خط لوله ترانس‌آناتولی (TANAP) و خط لوله ترانس‌آدریاتیک (TAP) است. ظرفیت انتقال کلی این شریان‌ها سالانه حدود 16 میلیارد مترمکعب به اروپا (TAP) و 16 میلیارد مترمکعب اضافی برای ترکیه و صادرات (TANAP) است. TAP امروز با ظرفیت کامل پروژه کار می‌کند.

چالش گسترش زیرساخت‌ها و شکاف سرمایه‌گذاری

از ژوئیه 2022، یادداشت تفاهم بین اتحادیه اروپا و جمهوری آذربایجان لازم‌الاجرا است. بر اساس این سند، تا سال 2027 عرضه گاز باید به 20 میلیارد مترمکعب برسد؛ اما دستیابی به این هدف بدون گسترش TANAP و TAP غیرممکن است. بر اساس محاسبات کنسرسیوم TANAP، برای رساندن ظرفیت انتقال به 32 میلیارد مترمکعب، حداقل 6.5 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری لازم است. اتحادیه اروپا هنوز مشارکت خود در تأمین مالی این پروژه‌های نوسازی را رسماً تأیید نکرده است.

تناقضات سیاست انرژی اتحادیه اروپا: «قرارداد سبز» در مقابل گاز

استراتژی اقلیمی اتحادیه اروپا که با «قرارداد سبز» (Green Deal) تثبیت شده، دستیابی به بی‌طرفی کربنی تا سال 2050 را پیش‌بینی می‌کند. در سال 2024، اتحادیه اروپا بیش از 60 میلیارد یورو به توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر اختصاص داد که 14 میلیارد یورو از آن برای زیرساخت هیدروژن در نظر گرفته شده است؛ اما علی‌رغم عظمت اهداف، حقایق واقعیت دیگری را نشان می‌دهد: در سال 2023، گاز طبیعی 23.7 درصد از تراز انرژی اروپا را تشکیل می‌داد و در ماه‌های سرد این رقم از 30 درصد فراتر می‌رفت.

علاوه بر این، امتناع از گاز روسیه (155 میلیارد مترمکعب در سال 2021 در مقابل کمتر از 40 میلیارد در سال 2023) با منابع داخلی یا انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین نشده است. این امر منجر به افزایش واردات گاز طبیعی مایع (LNG) و افزایش علاقه به خطوط لوله جایگزین شده است. جمهوری آذربایجان در این زمینه یکی از گزینه‌های اصلی در کنار الجزایر و قطر باقی می‌ماند؛ اما بوروکراسی اروپایی از یک سو از «تحول سبز» حمایت می‌کند و از سوی دیگر وابستگی اقتصادی به گاز «سنتی» را ادامه می‌دهد.

شکاف سرمایه‌گذاری و مدل نابرابر

تقاضا برای گاز آذربایجان در حال افزایش است، اما سرمایه‌گذاری‌های لازم برای گسترش زیرساخت‌ها جذب نمی‌شود. سوکار و شرکای کریدور گاز جنوبی اعلام می‌کنند که برای گسترش TAP و TANAP تا سال 2027، حداقل 9 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اضافی لازم است. بر اساس گزارش «پیشرفت پلتفرم انرژی» کمیسیون اروپا برای سال 2024، از کل بودجه انرژی 356 میلیارد یورویی، تنها 2.1 درصد از این بودجه به پروژه‌های زیرساخت گاز اختصاص یافته است.

این یک مدل نابرابر ایجاد می‌کند: باکو به‌تنهایی ریسک‌های سیاسی، اقتصادی و زیرساختی را متحمل می‌شود، در حالی که اروپا در ایجاد مکانیزم‌های تضمین مشارکت نمی‌کند. چنین رویکردی پایدار نیست. جمهوری آذربایجان آشکارا اعلام کرده که در صورت عدم تقسیم مسئولیت شراکت، عرضه گاز افزایش نخواهد یافت.

ادعای سبز، واقعیت گازی

در سال‌های 2024-2025، بروکسل به ترویج بی‌طرفی اقلیمی و تحول هیدروژنی ادامه می‌دهد؛ اما داده‌های Platts نشان می‌دهد که در 9 ماه اول 2024، اتحادیه اروپا بیش از 80 میلیارد مترمکعب گاز از کشورهای غیرعضو (آذربایجان، نروژ، الجزایر، آمریکا، قطر) وارد کرده است.

لفاظی «گذار سبز» در این پس‌زمینه، رسمی و تزئینی به نظر می‌رسد. شرکت‌های پیشرو انرژی اروپا (ENI، OMV، DEPA، Snam و غیره) نیز به امضای قراردادهای بلندمدت عرضه گاز طبیعی ادامه می‌دهند. این ثابت می‌کند که بازار با قوانین تقاضا و لجستیک اداره می‌شود.

کریدور گاز جنوبی: جزئیات و وضعیت فعلی

کریدور گاز جنوبی (SGC) زیرساختی به طول بیش از 3500 کیلومتر از میدان «شاه‌دنیز» آذربایجان تا جنوب ایتالیا است و شامل خطوط لوله SCP (ظرفیت 25 میلیارد مترمکعب)، TANAP (ظرفیت اولیه 16، پتانسیل 31 میلیارد مترمکعب) و TAP (ظرفیت فعلی 10-11، برنامه‌ریزی شده 20 میلیارد مترمکعب تا 2027) می‌شود. در سال 2024، تاپ(TAP) 11.4 میلیارد مترمکعب گاز صادر کرد؛ اما در سال 2025، زیرساخت کریدور گاز جنوبی به سطح بار بحرانی رسیده است. اگر گسترش TANAP و TAP تا سال 2026 آغاز نشود، اتحادیه اروپا افزایش عرضه گاز آذربایجان به 20 میلیارد مترمکعب محقق نخواهد شد.

مطالبه تضمین‌های حقوقی و مدل‌های پیشنهادی باکو

در سال 2025، یکی از استدلال‌های اصلی جمهوری آذربایجان، مطالبه تضمین‌های حقوقی از اتحادیه اروپا (قراردادهای بلندمدت، توافق‌نامه‌های سرمایه‌گذاری، بیمه ریسک دولتی) بوده است که در حال حاضر وجود ندارد.

سوکار سه مدل برای مشارکت پیشنهاد می‌دهد:

1. سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌ها و مؤسسات اروپایی در گسترش TANAP و TAP.

2. مکانیزم‌های مشترک برای تقسیم ریسک بالادستی و میان‌دستی.

3. تضمین برای قراردادهای خرید حداقل حجم گاز (10 سال) و امکان هدایت به بازارهای جایگزین.

در حال حاضر تنها ایتالیا و بلغارستان آمادگی سیاسی برای قراردادهای میان‌مدت نشان داده‌اند، در حالی که دیگران مدل‌های کوتاه‌مدت را ترجیح می‌دهند.

چالش منابع بالادستی

ذخایر فعلی (شاه‌دنیز II، امید/بابک) آذربایجان تا 2028 کافی است، اما افزایش صادرات نیازمند منابع جدید از بلوک‌هایی مانند آبشرون، شفق-آسمان، نخجوان، قوشه‌داش و قره‌باغ است که توسعه آن‌ها به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری (دست‌کم 10-12 میلیارد دلار در بخش بالادستی تا 2027) نیاز دارد. بدون مشارکت اروپا، آذربایجان مجبور به محدود کردن صادرات خواهد شد.

انتهای پیام/