ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

به‌گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، اقتصاد 1.1 تریلیون دلاری عربستان سعودی وابستگی شدیدی به نفت دارد؛ نفتی که چندان قابل اتکا نیست و با تغییر آرایش سیاسی و اقتصادی کشورها دستیابی به دلارهای نفتی نیز با دست‌انداز مواجه می‌شود.
 
بر همین اساس نیز عربستان سعودی هدف‌گذاری کرده که به تدریج وابستگی خود را به نفت کاهش دهد و در این راستا پیش‌بینی کرده تا سال 2030، به صورت سالانه 70 میلیون سفر گردشگری صورت گیرد و به این ترتیب به برنامه 800 میلیارد دلاری خود برای تبدیل شدن به قطب گردشگری و یکی از پربازدیدترین کشورهای جهان سرعت بخشد.
 
عربستان سعودی در ابتدا هدف داشت تا سال 2030 سالانه 100 میلیون بازدیدکننده جذب کند. با دستیابی به این هدف هفت سال زودتر از برنامه، این کشور اکنون هدف خود را به جذب 150 میلیون گردشگر تا سال 2030 اصلاح کرده است و این نشان‌دهنده جاه‌طلبی عربستان برای تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری برتر جهانی است. در همین راستا نیز سال 2023 میلادی حدود 9 میلیون نفر به سرزمین وحی مشرف شدند که در سال 2024 این تعداد به بیش از 18 میلیون و 500 هزار نفر رسید. همچنین تعداد زائران مدینه از 4 میلیون نفر، طی 2 سال بیش از 3 برابر (13 میلیون نفر) شده است.معاون وزیر حج عربستان عبدالفتاح مشاط می‌گوید که «مکه و مدینه دیگر فقط جاذبه‌های زیارتی نیستند.»
 
حج، سفر "گردشگری" نیست
 
اگرچه خروج ار اقتصادِ نفتی به خودی خود سیاستی درست تلقی می‌شود اما شیوه‌ای که عربستان برای خروج از این وضعیت در پیش گرفته قابل دفاع نیست.
 
اینکه قرار باشد به حجاج که با قصد دوری از تعلقات دنیوی و نزدیک شدن هر چه بیشتر به خداوند متعال راهی سفر حج می‌شوند، نگاه توریستی داشت و زائران را "گردشگر و توریست" نامید و به این چشم به آنها نگریست، دیگر نمی‌توان گفت که حج یک سفر معنوی و وسیله ای برای خودشناسی است.
 
آنچه که مسلم بوده این است که حج و عمره، آیینی است که در آن، دل‌ها به سوی قبله‌ای واحد روانه می‌شوند و انسان‌ها از تعلقات دنیوی رها می‌شوند تا به حقیقت وجود خود نزدیک‌تر شوند. اما متاسفانه این سفر معنوی، در معرض خطر تبدیل شدن به یک جاذبه گردشگری و تجاری قرار گرفته است.
 
رواج لوکس‌گرایی در مکه و مدینه
 
نکته قابل تامل آنکه وقتی برای انجام مناسک حج آماده می‌شوید هر طرف را که می‌نگرید هتل‌ها، رستوران‌ها پاساژها و مال‌های لوکسی را می‌بینید که نمادی از مصرف‌گرایی‌های صرف هستند و با روح سفر حج همخوانی ندارند.
 
یک بررسی اجمالی از وضعیت هتل‌های لوکس مکه و مدینه نشان می‌دهد اتاق‌هایی با قیمت بالای شبی 30 تا 40 هزار دلار در اختیار برخی زائران قرار داده شده  که البته این رقم فقط مربوط به هتل است و قطعا هزینه‌های بیشتری هم در قبال رستوران‌گردی‌ها، مال گردی‌ها و ‌… از جیب زوار خارج می‌شود.
 
علاوه بر مباحث مذکور، سازه های مجلل مسجدالحرام و توسعه های تجاری اطراف آن از دیگر مواردی است که در مکه خودنمایی می‌کند. بنابراین به نظر می‌رسد سعودی‌ها در یک رقابت با سایر کشورهای عربی همچون امارات قرار گرفته اند و قصد دارند با توریستی کردن سفر حج اهداف اقتصادی خود را محقق کنند.
 

اگر قرار است شهرهای مهم عربستان سعودی آماده جذب گردشگر شوند باید مکه و مدینه را از این امر مستثنی کرد و دولت سعودی به جای لوکس کردن سفر حج، اطراف این شهر و سایر استان‌ها را مجهز کند تا گردشگرانی که قصد سفر زیارتی ندارند روانه این مناطق شوند. در این رابطه وزیر امور مذهبی و اوقاف سودان با بیان اینکه مکه و مدینه شهرهای زیارتی هستند می‌گوید که افراد برای آرامش و حس خوب معنوی به آنجا می‌روند اگر برای «بازدید از جاذبه‌های گردشگری و اماکن لوکس» بود که به کشورهای دیگر می‌رفتند.
 
همچنین با گشت و گذاری در اطراف شهرهای مکه و مدینه کاملا متوجه عدم همخوانی تبلیغات رسانه‌ها و واقعیت این مناطق می‌شوید؛ مناطقی که اغلب جاده‌های خاکی دارند و به نظر می‌رسد زندگی طبقاتی در این نقاط برقرار است و دولت به جای بهبود وضع زندگی در این مناطق بیشتر تلاش کرده که با تبلیغات رسانه‌ای و ساخت هتل‌ها و مال‌های لوکس در اطراف حرمین، ری‌برندینگ کند.
 

 
منظور این نیست که برای رفاه حال حجاج کاری نکرد بلکه سخن این است که اگر قرار به توسعه شهری است ابتدا باید نواقصی که وجود دارد و به هیچ وجه قابل انکار نیست رفع شوند و از سویی دیگر باید حج همان حج بماند و از هدف اصلی خود که همان دوری از تعلقات دنیوی است منحرف نشود، نه اینکه به این سفر معنوی جاذبه توریستی بخشید و زائر بیشتر از آنکه به نیایش بپردازد به فکر رستوران‌گردی و مال‌گردی و … باشد.

اصل زیارت کعبه و حج و عمره، فارغ شدن از دنیا و لذات و توجه به توحید و معاد و آخرت است، اما با نگاه توریستی، رنگ و بوی دنیوی گرفته و به نوعی از هدف خود دور شده است.
 
گویی ما به جای آنکه به مفاهیم عمیق قرآن کریم بپردازیم، تنها به جلد و تذهیب آن توجه می‌کنیم. این کار، نه تنها باعث درک بهتر مفاهیم قرآن نمی‌شود، بلکه موجب غفلت از آن‌ها نیز می‌شود. آیا قرآن، جلد و کاغذ و مرکب مهم است یا مفاهیم و دستورات آن؟ آیا نماز، نمایشی شدن مهم است یا توجه به علت وجوب نماز و مفاهیم و باطن آن؟ آیا مسجد، ظاهر و بنا و سنگ و آجر مهم است یا انتقال مفاهیم و انسان‌سازی؟ آیا حج و عمره، روح عبادت و مناسک و اهداف مهم است یا ظواهر و جذب توریست و بازدید و گردش؟
 
حج؛ زیارت یا سیاحت؟!
 
بر این اساس بررسی های میدانی نشان می‌دهد که در اطراف کعبه تورلیدرهایی مستقر هستند که زائران خانه خدا را با سایر شهرهای عربستان آشنا و آن‌ها را تشویق به حضور در شهرهای غیرزیارتی می‌کنند.
 
علاوه بر این، تشرف زائران خانه خدا خارج از چارچوب کاروان‌ها به سرزمین وحی، صدور ویزای انفرادی از طریق سامانه‌ای برای عمره‌گزاران و همچنین افزایش اعتبار ویزای زائران از یک ماه به سه ماه، از دیگر اقدامات سعودی‌ها برای توریستی‌کردن سفر به سرزمین وحی و حضور در عربستان است.  
 
در واقع با این اقدامات دیگر زائران نیازی به داشتن کاروان زیر نظر نهادهای دولتی و حاکمیتی کشور خود ندارند و به این ترتیب تصدی‌گری نهادهای دینی در عملیات حج تمتع یا عمره مفرده کاهش یافته و به مرور از بین می‌رود و به این ترتیب سعودی‌ها به طور کامل ورود و خروج و سایر اقدامات زائران را کنترل کرده و سازمان‌ها و بعثه‌ها و مراکز دینی کشورهای مختلف نقشی در اعزام زائران نخواهند داشت.
 
همچنین همانطور که گفته شد به جای حضور روحانی، مُبَلغ، مدیر کاروان یا عوامل اجرایی، «تورلیدر» هایی به صورت گسترده در شهرهای مدینه منوره و مکه مکرمه مستقر هستند تا زائران را از بدو ورود به این کشور راهنمایی و حتی تشویق به حضور در شهرهای غیرزیارتی عربستان کنند.   
 
لزوم کاهش هزینه‌های سفر حج
 
اساسا به نظر می‌رسد اگر عربستان سعودی به دنبال افزایش ورود زائر است باید به جای تبلیغات گزاف، هزینه‌های مربوط به سفر حج را کاهش دهد؛ مدیر امور اجرایی عربستان چندی پیش گفته بود که زائران می‌توانند با دریافت ویزای شخصی حج، علاوه بر سفری ارزان‌تر به شهرهای غیرزیارتی هم سفر کنند.
 
این درحالیست که اساسا هدف از سفر حج و انجام مناسک حج تقرب به خداوند و رسیدن به خودشناسی فارغ از تعلقات دنیوی است؛ در حقیقت زوار راهی سفر حج می‌شوند تا از این طریق راه و رسم جدیدی برای زندگی خود در پیش گیرند و معنویت را در روح حیات خود پررنگ‌تر کنند بنابراین اگر قرار باشد به مکه نگاه توریستی داشت و زائر خانه خدا را توریست دید، قاعدتا این سفر ارزش معنوی خود را از دست می دهد و مانند سایر مسافرت‌ها به هر جای دنیا می‌شود.
 
نکته قابل تامل آنکه حج تمتع که در ایام کرونا برای سعودی‌ها به حج لاکچری تبدیل شده بود، با وجود عادی‌شدن شرایط و ارائه‌نشدن خدمات جدید و ویژه به زائران، ولی در هزینه حج تمتع کاهش چشمگیری مشاهده نشد. با این وجود سعودی‌ها هزینه حج را در چهار گروه قیمتی از اقتصادی تا اشرافی اعلام کردند.
 
در مجموع در حال حاضر سفر حج به گونه‌ای تدارک دیده شده که زائران، به جای آنکه به دنبال مغز و باطن اسلام باشند، به ظواهر و جنبه‌های توریستی حج و عمره می‌پردازند.  زائران به جای آنکه به دنبال خودسازی و تقرب به خدا باشند، به دنبال اقامت در هتل‌های لوکس و صرف غذاهای رنگارنگ باشند.
 
همانطور که ذکر شد حرف این نیست که رفاه و آبادانی نکوهیده است، سخن در این است که نباید باطن و اصل دین را نادیده گرفت و به نوعی فدای ظواهر کرد.

انتهای پیام/