به گزارش سلامت نیوز مهتا بذرافکن دکتری جامعه شناسی تغییرات اجتماعی و مطالعات آب و جامعه در یادداشتی برای ما نوشت:
با ادامه تشدید بحران‌های آب در سراسر جهان، ایجاد نیروی کار قوی و متنوع در علوم هیدرولوژیکی و حمایت از مکان‌هایی که می‌توانند تحقیقات خود را در آنجا انجام دهند، مهم است و نمی توان نیمی از نیروی کار متخصص را تنها به دلیل جنسیت کنار گذاشت. بدیهی است که تنوع نیروی کار نوآوری را تقویت کرده و راه حل های بدیعی برای محافظت از منابع آب و حل موثر مشکلات ارائه می دهد.
تاسیسات آب مهم ترین کانون پایداری زیستی و اجتماعی اند. تأسیسات آب که اغلب تأمین کننده آب آشامیدنی، آب شرب و امنیت فاضلاب ها هستند در خط مقدم امنیت اجتماعی قرار می گیرند. هر اختلالی که در این تاسیسات ایجاد شود آثار و تبعات محیط زیستی و اجتماعی دارد. تاسیسات آب از گسترده ترین بخش های آب، با هزاران نیروی کار در سراسر جهان است که در سطوح مختلف مشغول به کار هستند.
اما سهم زنان از این بخش چقدر است؟ گزارش بانک جهانی از 64 ارائه دهنده خدمات آب و فاضلاب در 28 اقتصاد در سراسر جهان نشان می دهد که در این بخش، درصد کارگران حرفه ای زن به طور قابل توجهی کمتر از مردان است. گزارش بانک جهانی نشان می دهد که تنها 18 درصد از کارگران صنایع آب و برق زن هستند. در سطوح مدیریت نیز به طور متوسط 23 درصد از مهندسان و مدیران در این صنایع زنان هستند و در 32 کشور هیچ داده ای در این مورد ارائه نشده است و در 12 درصد از شرکت ها هیچ مدیر زنی وجود نداشت (IWA 2016).
داده های سال 2018 نشان می‌دهد که به‌طور متوسط 8 درصد از زنان از تأسیسات آب خارج می‌شوند، این عدد برای مردان کمتر از 5 درصد است. تعداد کم زنان در نقش های فنی مرتبط با آب نشان دهنده حذف کلی آنها از چنین مشاغلی در روندهای بازار است. کار زنان در بخش آب و تأسیسات آبی در جهان همچنان با چالش های جدی درگیر است. از آموزش تا استخدام و بعد از آن زنان در حاشیه این صنعت هستند.
بر اساس گزارش های بانک جهانی هرچند تلاش می شود که زنان به طور متوسط فرصتی برای آموزش حرفه ای در بخش آب دریافت کنند که مشابه مردان باشد؛ اما در نهایت در این بخش، شانس ترفیع شان کمتر از مردان است. داده های نظرسنجی بانک جهانی نیز نشان می دهد که در یک دوره 12 ماهه تنها حدود 20 درصد از افراد جدید که تاسیسات آب و فاضلاب استخدام شده زن بوده اند. همین داده ها نشان می دهد که تعدادی از زنانی که در تاسیسات جذب می شوند به دلیل تعصبات، تبعیضات و شرایط ناامن خدمات، محیط به شدت مردانه، کمبود امکانات اولیه در محل کار (مانند توالت های جداگانه بر اساس جنسیت، اتاق تعویض لباس و امکانات بهداشتی) و آزار و اذیت جنسی، ساعات کار انعطاف ناپذیر و تعدد نقش های مراقبتی تاب نیاورده و محل کارشان را ترک می کنند.
داده های سال 2018 نشان می دهد که به طور متوسط 8 درصد زنان از تاسیسات آب خارج می شوند. این عدد برای مردان 5 درصد است. معدود شرکت های آب و برق وجود دارد که دارای سیاست های دوستدار خانواده بوده و امکانات بیشتری را برای کار زنان در تأسیسات آب فراهم کرده اند. به عنوان مثال، ترتیبات کاری انعطاف پذیر و مراقبت از کودک، مکانیسم های محافظت از آزارجنسی (از طریق سیاست ها، آموزش های ضد آزار و اذیت، کدهای رفتاری، و محل اقامت امن برای اپراتورهای زن)، بهبود امکانات در محل کار (توالت مجزا، اتاق های شیردهی، مهدکودک و..) و نیز سیاست‌هایی برای حذف نابرابری‌های حقوق و دستمزد را بهبود داده اند.
عملکرد این شرکت ها هرچند به تعداد محدود، اما می تواند آینده ای امیدوارکننده برای زنان علاقمند به حوزه های فنی آب دراین صنعت ایجاد کند. در درون سازمان‌ها هم کار برای زنان آسان نیست؛ با اینکه زنان به اندازه مردان توانمندی علمی و عملی داشته و یا حتی در جاهایی بیشتر هم آمادگی دارند؛ اما برای اثبات شایستگی شان باید سخت تلاش کنند. این حقیقت غیرقبال انکار است که به نسبت مدیران مرد، زنان به تعداد کمتری ترفیع گرفته اند.
زنان در صنعت آب وبرق ایران
در ایران و بر اساس آمارهای وزارت نیرو در سال 1400 درخانواده ۶۹ هزار و ۱۵۶ نفری کارکنان صنعت آب و برق، تعداد ۹ هزار و ۹۱۱ نفر را زنان تشکیل می‌دهند. از تعداد ۱۵ هزار و ۵۵۰ مدیر صنعت آب و برق در سال ۱۴۰۰، یک‌هزار و ۸۱۱ نفر مربوط به زنان بوده که نشان دهنده بیش از ۱۱ درصد نسبت به کل است. از تعداد ۵۲ عضو هیات مدیره شرکت‌ها، ۴ نفر در شرکت برق حرارتی، ۱۰ نفر در شرکت توانیر، ۳۲ نفر در شرکت مدیریت منابع آب ایران و ۷ نفر نیز در شرکت آب و فاضلاب کشور مشغول به‌کارند؛ البته تعداد ۱۴ نفر از بانوان اعضای اصلی هیات مدیره و ۳۸ نفر عضو علی‌البدل شرکت‌ها هستند. علاوه بر آن، تعداد۱۷۰ نفر از زنان به عنوان مشاور امور زنان و خانواده در شرکت‌های صنعت آب و برق مشغول فعالیت هستند. این اعداد نشان دهنده فرصت شغلی بسیار نابرابر زنان نسبت به مردان در این صنعت است. آیا می توان با حذف نیمی از مردم جامعه که در خط مقدم مصرف و درک آب هستند سرزمین را به پایداری رساند؟
در هیدرولوژی نیز وضعیت زنان چندان رضایت بخش نیست. افزایش فراوانی و شدت بحران‌های آبی در سراسر جهان مستلزم حفظ یا افزایش سرمایه‌گذاری در علوم هیدرولوژیکی از جمله نیروی کار آموزش دیده و متنوع است. در بخش هیدرولوژی که نقش کلیدی در اطلاع رسانی سیاست ها و مدیریت حوزه آبخیز دارند نیز عدالت جنسیتی در محاق است.
یک مطالعه در خصوص زنان هیدرولوژیست در امریکا نشان داد که زنان سهم قابل توجهی در علوم هیدرولوژیک داشته اند، از جمله تالیف یا تالیف مشترک بیش از 3 هزار نشریه، با بیش از 170 هزار استناد از سال1977 تا کنون. علاوه بر آن، زنان در مشارکت در کار میدانی هیدرولوژیکی، ارائه نظارت برای داده های بلندمدت، و کمک به سرمایه اجتماعی از طریق کار تیمی، همکاری و راهنمایی مشارکت کنندگان فعال بوده اند. درخدمات جنگل، روند سوابق اشتغال از سال 1992 تا 2021 نشان دهنده انقباض 55 درصدی کل نیروی کار تحقیق و توسعه جنگلداری است. تعداد زنان در نیروی کار تحقیق و توسعه 59 درصد کاهش داشته است. با این که زنان، نقش مهمی در پیشبرد علوم هیدرولوژیکی ایفا کرده و در تحقیقات هیدرولوژیکی پیشگامانه طولانی مدت مشارکت داشته اند؛ اما گزارش ایستگاه های تحقیقاتی کاهش 26 درصدی تعداد زنان در این ایستگاه ها را نشان می هد. (روستاد و همکاران، 2023).