ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- فرضعلی سالاری*: معیشت جوامع ساحلی در مناطق صنعتی جنوبی ایران به طور قابل توجهی تحت تأثیر شرایط طبیعی قرار دارد که در درجه اول به دلیل وابستگی شدید به منابع طبیعی دریا و ساحل است.

راهبردهای جلوگیری از تغییرات اقلیم (آب و هویی) و تأمین معیشت عمومی بر زیست و توسعه پایدار جامعه که منطبق با ظرفیت محیطی بهره برداری گردد، تأکید می‌کند. اقدامات سیاستی بر مبنای ظرفیت سازگاری و نیازهای محیطی و اجتماعی ضرورت تعریف زنجیره ارزش محیطی بیان می‌کند.

مخاطرات و آسیب‌های صنایع صنعتی، نفت، گاز و پتروشیمی و فعالیت‌های مرتبط اثراتی نظیر تغییرات اقلیمی، افزایش درجه حرارت / جزیره حرارتی، گرمایی و آلودگی و تغییر میزان بارش، افزایش سطح آب دریاها و افزایش خطر آب گرفتگی و سیل، فرسایش سواحل ماسه‌ای، نفوذ شوری در زمین‌های حاشیه ساحل، از بین رفتن خورها و تشدید سایر متغییرها مانند سرعت باد، مرگ و میر ماهیان و درختان (جنگل‌های حرا- ارواح) است.

آسیب پذیری زیرساخت‌های محیطی و طبیعی ناشی از توسعه فعالیت‌های صنعتی به دنبال افزایش جمعیت و فشار بر روی منابع طبیعی و مسئله توسعه تک بُعدی اثرات نامطلوبی بر محیط زیست برجای گذاشته که اثرات توسعه صنعتی و خطرات شامل ابعاد فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی - معیشتی و زیست محیطی است.

پیامدهای اجتماعی و مخاطرات اجتماعی و پدافندی به دلیل توسعه تک بُعدی صنعتی اثرات نامطلوبی بر معیشت مانند تاثیرپذیری حوزه‌های ماهیگیری صیادی، از بین رفتن منابع ماهیگیری و رشد جلبک‌های به دلیل آلوگی آب به ویژه در سواحل است.

دگرگونی در توزیع و فراوانی گونه‌ها، وقوع بیماری‌ها مانند جلبک‌های مضر بر سلامت و کیفیت ماهی‌ها و کاهش گونه‌ها می‌باشد. آثار فیزیکی مستقیم مانند تغییر خط و ساختار ساحل و غیر مستقیم تغییر اقلیم، سیل، طوفان و ایجاد جزیره حرارتی و آلودگی از جمله اثرات است.

نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌های نفت و گاز، زیرساخت‌های ترابری ساحلی و دریایی، نیروگاه‌های ساحلی، مراکز سوخت رسانی و پایانه‌های کشتیرانی، کابل‌ها و لوله‌های زیر دریایی و خشکی موجب تغییرات تناسب زیستگاه شده است.

حساسیت زیست محیطی مناطق ساحلی از یک طرف و حجم فعالیت‌های صنعتی (نفت، گاز و پتروشیمی)، تجاری و توسعه‌ای از طرف دیگر آسیب پذیری معیشتی جوامع ساحلی ناشی از توسعه صنعتی افزایش داده است. فعالیت‌های فراساحلی نفت و گاز در کنار ترابری دریایی موجب آسیب به معیشت سنتی (صیادی مبتنی بر تور) و جوامع محلی مبتنی بر کسب درآمد و معیشت ماهیگیری شده است.

پیامدهای توسعه صنعتی و از جمله خطرات توسعه صنعتی و اقتصاد تک بُعدی، حذف فعالیت‌های متنوع اقتصادی است. آسیب پذیری بیشتر خانوارهای ساحلی ناشی از دسترسی ضعیف به امکانات بهداشتی، شبکه اجتماعی ضعیف‌تر و همچنین بلایای طبیعی و بلایای انسان ساخت است.

مناطق ساحلی مهمترین و حساس‌ترین مناطق نسبت به تغییرات محیطی است. تغییرات ۳۰ ساله خط ساحلی در جنوب ایران منطقه اقتصادی انرژی پارس بدین گونه که توسعه صنعتی سواحل مبتنی بر نفت و گاز تأثیر چشم گیری بر صیادی و ماهیگیری دریایی داشته است.

اثرات ناشی از تغییر اقلیم بویژه افزایش سطح آب دریا پیامدهای وخیم و آسیب‌های جدی وارد کند که نمونه آن خطر آب گرفتگی در سواحل کم ارتفاع و دشت رسوبی (مانند شهر دیر) است. لذا توسعه صنایع ساحلی (نفت و گاز) موجب آب گرفتگی به دلیل استحصال دریا و مختل شدن فعالیت‌ها می‌شود.

گسترش فعالیت‌های صنعتی در سواحل جنوب شرقی استان بوشهر، سبب نابودی بخش‌هایی از لندفرم‌های ساحلی و نیز بروز تغییرات قابل توجه در خط ساحلی منطقه شده است. عوامل آنتروپیک (فعالیت‌های انسانی) مانند احداث فازهای صنعتی در مقیاس وسیع، ساخت پالایشگاه، پتروشیمی، ساخت تأسیسات، بهره برداری از فرودگاه بین المللی خلیج فارس، استحصال دریا و ساخت بندر (پارس) - ساحل سازی و اسکله، همچنین موج شکن‌ها - سازه-های ساحلی، خاکبرداری در بالادست حوضه ساحلی منطقه در سکونتگاه‌های انسانی شهر عسلویه و نخل تقی (پارک ساحلی) و نیز فعالیت‌های استخراجی معادن در بالادست و فعالیت سدسازی، بارگذاری رسوبات بر روی سواحل در زمینه طول خط ساحلی و شکل ساحل، تغییرات فیزیکی ایجاد کرده است.

آسیب پذیری مناطق ساحلی واقع در محدوده منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (عسلویه و کنگان) نسبت به افزایش سطح آب خلیج فارس به فعالیت‌های ساحلی است. بیشترین آسیب پذیری افزایش سطح آب دریا مرتبط با مجتمع‌های پتروشیمی نزدیک به ساحل است.

منطقه پارس جنوبی یک در نواحی رویش جنگل‌های مانگرو و صنایع پایین دستی در معرض بیشترین آسیب‌پذیری قرار دارد به طوری که حتی با نیم متر افزایش سطح آب دریا اراضی قابل توجهی به زیرآب خواهد رفت.

عدم توجه به خطر بالا آمدن سطح آب دریا می‌تواند در آینده خسارت اقتصادی زیادی را به شرکت‌های پتروشیمی و صنایع مرتبط همچنین به اکوسیستم‌های حساس و شکننده ساحلی وارد سازد. بنابراین استراتژی مدیریتی منطقه‌ای برای کاهش این آسیب پذیری امری ضروری است.

در بازه ۳۰ سال گذشته کاربری‌های انسان ساخت رشد فزاینده ای داشته است و ۶ برابر شده است و به صورت کلی رشد کاربری‌های صنعتی و انسان ساخت، استحصال دریا و ساحل سازی و تغییرات چشم گیری مانند کاهش پوشش گیاهی و افزایش آلودگی‌های محیطی (آلودگی عسلویه ۳۰۰ برابر حد مجاز) و بروز باران‌های اسیدی، وارد شدن پساب و آلاینده‌های شیمایی و از بین بردن جانوران دریا موجب تغییرات در اکوسیستم ساحلی و معیشتی شده است.

سازگاری فعالیت‌های گردشگری و تفریحی ساحلی و دریایی و خدمات رفاهی مرتبط با حفظ پایداری، حفظ میراث فرهنگی و تاریخی (سیراف) و تنظیم طبیعی اقلیم، بهره گیری از انرژی تجدید پذیر، مدیریت پسماند در مناطق در راستای تعادل بخشی محیطی و ساختاری و تنوع بخشی اقتصادی و فعالیتی پیشنهاد می‌شود.

آمایش توسعه مناطق ساحلی و ارزش گذاری آموزش و تحقیقات در مناطق دریایی و ساحلی مبتنی بر زیست و توسعه پایدار از جمله مهم‌ترین اولویت‌های مهم جهت در نظر گرفتن توسعه در مناطق ساحلی است.

* کُنشگر برنامه ریزی و توسعه منطقه‌ای