ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نجمه صالحی، دکتری تاریخ اسلام، در یادداشتی با اشاره به تأثیر اسلام در تحکیم بنیان خانواده و جامعه نوشت:

زیربنای جوامع، خاستگاه تمدن و فرهنگ تاریخ بشر و کارآمدترین نظام برای تدارک نیازهای روحی و معنوی بشر خانواده است. مراسم، باورها و ویژگی‌های فردی و اجتماعی در خانواده شکل می‌گیرد و این کوچک‌ترین نهاد اجتماعی بهترین زمینه را برای تحول و تثبیت رفتار افراد فراهم می‌آورد.

با وجود اینکه خانواده کوچک‌ترین هسته جامعه است ولی در حیات اجتماعی مردم تأثیر فراوان دارد اگر خانواده متعادل باشد می‌توان به داشتن جامعه‌ای سالم و متعادل امیدوار بود. اگر این نهاد به جایگاه واقعی‌اش هدایت شود اصلاح جامعه انسانی را به‌دنبال خواهد داشت. اسلام به‌عنوان مکتبی انسان‌ساز بیشترین توجه را به بنیان خانواده دارد. از این‌رو است که این نهاد را اولین جایگاه تربیتی برم‌ی شمارد و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به آرامش می‌داند.

خانواده نهادی است که علی‌رغم تحولات اساسی جامعه در اهداف و کارکردهای خود ثابت مانده است و همچنان در تمامی جوامع اهمیتی اساسی دارد تحولات فرهنگی و اجتماعی روزگار کنونی مشکلاتی را به وجود آورده و رویکردهای مکاتب در این زمینه گوناگون بوده است. یکی از عمومی‌ترین سازمان‌های اجتماعی خانواده است و با ازدواج بین دو جنس مخالف شکل می‌گیرد. ازدواج موجب سلامت جامعه و پاکی جوانان و ادامه نسل بشر و انس و الفت و هم‌دردی و همیاری و همکاری است به همین جهت در دین اسلام و بلکه همه ادیان از مقدس‌ترین سنت‌هاست.

تأسیس خانواده و احکام آن در اسلام بر اساس فطرت الهی گرایش زن و مرد به یکدیگر حکام آن در اسلام بر اساس فطرت بنا گردیده‌ است؛ از این رو رویگردانی از این فطرت و سنت اجتماعی و بی توجهی به احکام و آداب شرعی آن سبب زوال پیوند اجتماعی و سقوط جامعه می‌شود. به همین دلیل است که خداوند انسان‌ها را به تشکیل این پایگاه مهم اجتماعی ترغیب کرده و فرموده‌است: «بی همسران خود و غلامان و کنیزان درست کارتان را همسر دهید. اگر تنگدست هستند خداوند آنان را از فضل خویش بی‌نیاز خواهد کرد و خدا گشایشگر داناست». (نور: 32) اگر چه ازدواج امری اختیاری است اما تعبیر «وانکحوا آنان را همسر دهید در آیه وَأَنْکِحُوا الأَیامی مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیم.»

به‌دلیل تأثیر خانواده در نیک‌بختی انسان‌ها، اسلام به‌عنوان مکتبی انسان‌ساز بیشترین توجه را به این نهاد دارد. کانون اصلی تعالی انسان، در خانواده است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده زمینه‌ساز اصلی حرکت تکامل انسان است.

برای شناخت رویکرد اسلام شناخت اصول مهم موفقیت این نهاد ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به آموزه‌های اسلامی رابطه خانوادگی متعادل و صحیح زمینه‌ساز تقویت این پیوند و موجب پیشگیری از فروپاشی آن است همچنین موجبات رسیدن به نقطه مطلوب در خانواده‌ای آرمانی را فراهم می‌سازد. خانواده‌ مطلوب در راستای انسان‌سازی تلاش می‌کند و برای رسیدن به نقطه ایده آل در پی کسب حقیقت و یافتن آموزه‌های کاربردی جهت تکمیل یافته‌های خویش است. خانواده از تعالیم اسوه‌های متعالی اسلامی بهره می‌برد و به شاخص‌های مناسب دست می‌یابد‌. در قرآن و روایات فراوانی راهکارهای موفقیت خانواده بیان شده‌است. در سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز آموزه‌هایی وجود دارد که می‌تواند الگوی زندگی شود. درباره اهمیت ازدواج و خانواده چند گونه حدیث از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل شده‌است.

گونه‌ اول احادیث نبی خاتم صلی‌الله‌علیه‌و‌‌آله به ازدواج و تشکیل خانواده پرداخته‌است؛ ایشان می‌فرمایند: «مَا مِنْ شَابٍ تَزَوَّجَ فِی حَدَاثَةِ سِنِّهِ إِلَّا عَجَّ شَیْطَانُهُ یَقُولُ یَا وَیْلَاهْ عَصَمَ هَذَا مِنِّی ثُلُثَیْ دی نه فَلْیَتَّقِ اللَّهَ الْعَبْدَ فِی الثُّلُثِ الْبَاقِی‌.» (قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج 2، ص 192) هر جوانی که در آغاز جوانی ازدواج کند، شیطان او فریاد می‌زند ای وای! دو سوم دینش را از من حفظ کرد، از این رو باید برای حفظ یک سوم دیگر تقوا پیشه کند.

در حدیثی دیگر رسول خدا صلی الله علیه و اله می‌فرمایند: «مَا بُنِیَ فِی الْإِسْلَامِ بِنَاءٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعَزُّ مِنَ التَّزْوِیج.» (مجلسی، بحار الانوار، ج 100، ص 222). هیچ بنیانی در اسلام نزد خداوند، دوست‌داشتنی‌تر و عزیزتر از تشکیل خانواده نیست.

گونه‌ دوم احادیث رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌‌آله ناظر به ویژگی‌های همسر است. «من رزقه الله امرأة صالحة فقد اعانه علی شیر دی نه فلیتق الله فی الشطر الثانی.» (حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج 2، ص 161) هر کسی که خداوند زنی صالح نصیبش گرداند، نیمی از دینش را حفظ نموده و برای حفظ نیم دیگر لازم است تقوا پیشه کند. در روایتی دیگر می‌فرمایند: «مَنْ زَوَّجَ کَرِیمَتَهُ مِنْ فَاسِقٍ فَقَدْ قَطَعَ رَحِمَه‌.» (طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 204) هر کس دختر گرامیش را به ازدواج مردی گنه‌کار درآورد، در حقیقت نسل خود را ضایع کرده است.

گونه‌ سوم روایات ناظر به شرایط ازدواج است. «خَیْرُ النِّکَاحِ أَیْسَرُهُ.» (أبی داوود السجستانی، السنن، ج 2، ص 238). بهترین ازدواج آسان‌ترین آن است.

گونه‌ چهارم احادیث حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌‌آله معطوف به به فرزندآوری است؛ ایشان می‌فرمایند: «أَیُّهَا النَّاسُ تَزَوَّجُوا فَإِنِّی مُکَاثِرٌ بِکُمُ الْأُمَمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ خَیْرُ النِّسَاءِ الْوَدُودُ الْوَلُود.» (قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج 2، ص 191) ای مردم ازدواج کنید و فرزندآوری داشته‌باشد زیرا به‌واسطه تعداد شما بر سایر امت‌ها مباهات می‌کنم، به ترن زن، بانویی است که خوش اخلاق و اهل فرزند آوردن باشد.

معنویت، ایمان و مذهب کمک می‌کند تا زندگی معنا و هدف یابد. عمل به آموزه‌های اسلامی و رهنمودهای نبوی، گامی در راستای رساندن خانواده به مرحله مناسب و ایده آل است. زن و مرد در کنار یکدیگر نقش مهمی در دستیابی خانواده به این سطح مطلوب دارند و این مسیر نیازمند آموزش و الگوگیری از سیره نبوی است. آموزه‌های اسلامی زمینه‌های رشد تک تک افراد را فراهم کرده و در کنار زوایای مثبت نتایج عدم رعایت را بیان کرده است تا مسلمانان با شناخت کامل رفتار کنند و به شرایط آرمانی نزدیک گردند.

با توجه به بررسی‌های انجام گرفته هر خانواده آرمانی، دارای ویژگی‌هایی است که زن و شوهر که محور و بنیاد اصلی این خانواده هستند. باید آنها را عملی سازند زن و مرد منشأ همه بودن‌ها و شدن‌های خانواده هستند، از هم تأثیر می‌پذیرند بر هم مؤثرند و در شکل گیری فرزندان‌شان نیز تأثیرگذارند. زن و مرد هر کدام به‌عنوان دو اهرم نیروبخش در خانواده می‌بایست به ارزش‌های رفتاری و عملی متصف شوند و از آموزه‌های اسلام و سیره پیامبر و اهل بیت علیهم السلام به‌طور کامل استفاده‌کنند به خانواده‌های مستحکم تبدیل شوند و زندگی خود را به حیات طیبه مبدل کنند.

خانواده نه تنها مأمنی برای پرورش فردی است، بلکه یک ابزار حیاتی در ایجاد آینده‌ای بهتر برای جامعه دینی است. تأثیرات مثبت خانواده در تربیت ارزش‌ها ست و به عنوان اولین محل آموزش‌ و تربیت‌های فردی است. آموزه‌های اسلامی، ارزش‌ها، اخلاق و رفتارهایی که در کودکی و در خانواده به فرد القا می‌شوند، پایه‌های اصلی یک امت متحد و پایدار را تشکیل می‌دهند. خانواده با تقویت هویت دینی و فرهنگی، محدوده‌هایی پایدار از تعلق خاطر فرد به امت اسلامی ایجاد می‌کند.

این تقویت هویتی می‌تواند از طریق قصه‌گویی‌های مذهبی، شرکت در رویدادهای دینی، و انجام عبادات خانوادگی باشد. همچنین می‌توانند سنت‌ها، آداب و رسوم را از یک نسل به نسل دیگر منتقل کنند. این روند به حفظ و تقویت هویت جمعی و تداوم فرهنگی امت کمک می‌کند. خانواده نقش اساسی در شکل‌دهی به اصول اخلاقی و رفتارهای اجتماعی دارد. با پرورش اخلاق و رفتارهای نیکو، خانواده‌ها می‌توانند از جوانان و آینده‌سازان جامعه یک امت متحد و قوی بسازند و از طریق روابط خانوادگی و خویشاوندی، شبکه‌های اجتماعی قوی تشکیل می‌شود که این شبکه‌ها می‌توانند در زمان‌های بحرانی و نیز برای توسعه اجتماعی و اقتصادی جامعه کارایی بالایی داشته باشند.

خانواده‌ها با ایفای نقش‌های کلیدی در تربیت ارزش‌ها، تقویت هویت دینی، حمایت اجتماعی، حفظ سنت‌ها و تحکیم بنیان خانواده به امت سازی کمک می‌کنند و در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی و تشکیل دولت کریمه گام بر می‌دارند.

سیر بعثت حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله با خانواده و تبلیغ خاندانی آغاز شد و پس از آن پیام نبوی گسترش یافت و در جهت جامعه‌سازی و سطوح کلان امت‌سازی، در مسیر تاریخ اسلامی رویدادهای بزرگی خلق کرد. بعثت رسول الله صلی الله‌علیه‌وآله را در هر حال باید خلقت انسانیت دانست و سرآغاز تربیت امتی کامل.

انتهای پیام/