به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، یک سال پیش، در شهریور۱۴۰۲ بحث فعال‌شدن «ال‌نینو» و اثر آن بر بارش‌های ایران و شکل‌گیری پاییز پربارش از سوی مراجع ملی و بین‌المللی مورد بحث بود؛ اما پاییزی که اتفاق افتاد، یکی از خشک‌ترین فصول نیم قرن اخیر را رقم زد. به‌طوری‌که از سهم ۲۵درصدی پاییز از بارش سالانه، حدود ۱۶درصد تحقق‌یافت وبه عبارتی کشور وارد چهارمین سال خشک متوالی باشرایط نامطمئن از نظر ذخایر سدها و منابع آب زیرزمینی شد. با این تفاسیر با طرح‌ها و پروژه‌هایی روبه‌رو هستیم که سال‌هاست در دستورکار قرار دارند اما به نتیجه نمی‌رسند.
حال سدها خوب نیست
منابع آبی کشور به حد نگران‌کننده‌ای کاهش یافته و آن‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهند ۵۷درصد حجم سدها خالی است.در صورت تداوم این وضعیت تابستان خوبی از نظر تامین آب کشور در راه نیست.وضعیت سدهای بزرگ و مهم کشور در روزهای ابتدایی دومین ماه زمستان نشان می‌دهد که شرایط نامساعد است. براساس تازه‌ترین گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۱۴۰۳) تا آخر دی‌ماه شش سد مهم و بزرگ ایران کمتر از ۱۰میلیون مترمکعب موجودی آب دارند؛ یعنی در صورت تداوم این وضعیت تابستان خوبی از نظر تامین آب کشور در راه نیست.
بارش‌ها و سیلاب‌های ویرانگر
در جنوب بلوچستان سیلاب‌های اسفند۱۴۰۲و فروردین۱۴۰۳در منطقه دشتیاری، سیلاب سد کهیر و... به‌نوعی رهاورد تغییرات و افزایش عدم قطعیت در وقایع اقلیمی بودند. البته در برخی مواقع سیلاب‌های مخربی رخ می‌داد که حجم آورد آنها بسیار نازل بود، اما به‌دلیل پیک بسیار بالا، خسارات زیادی به همراه داشتند. این بارش‌های رگباری و ویرانگر،مشابه آنچه در اردیبهشت سال‌جاری در شهر مشهد اتفاق افتاد بودند.مجموع این اتفاقات باعث شددریک سال نرمال بارشی،درمناطقی ازکشور بارشد بارش بیش از ۵۰درصد و حجم تولید روان‌آب بالا مواجه باشیم و درمناطقی دیگر،کاهش بیش از۱۵درصدی بارش‌هاوخشک‌شدن برخی رودخانه‌ها را تجربه کنیم. اما درمجموع حجم ورودی به مخازن سدها در مقایسه با متوسط پنج سال گذشته با کاهش حدود ۱۵درصدی مواجه شود.
طرح‌های روی زمین مانده
مشکلات کم‌آبی و تبدیل‌شدن این وضعیت به یک بحران در شرایطی رقم می‌خورد که طی دهه‌های اخیر طرح‌ها و برنامه‌های زیادی در جهت مدیریت آبی کشور ارائه شده است.سال ۱۳۹۲ بود که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران دو طرح مهم این شرکت را مدیریت یکپارچه منابع آب استان تهران و به‌کارگیری روش‌های بازیافت آب تا افق۱۴۱۰عنوان کرده وگفته بودکه این طرح‌ها در دو بخش جهت به‌کارگیری روش‌های بازیافت آب برنامه‌ریزی مشخصی دارد و در زمینه استفاده از آب‌های نامتعارف و پساب در سطح استان تهران تدوین شده‌اند.در آن زمان گفتند در صورت اجرای صددرصدی طرح فاضلاب تهران، آورد آب‌های مجاری ورودی که ۳۲۰میلیون مترمکعب در سال بود پس از تصفیه به ۲۴۰میلیون مترمکعب کاهش می‌یابد که این میزان در دو سامانه شرقی و غربی برای حدود ۲۰هزار هکتار از اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. کاری که کمک بزرگی در جهت حفظ منابع آبی به‌شمار می‌آمد و حالا باید پرسید این پروژه به کجا رسید و اگر به نتیجه نرسیده به علت کدام کوتاهی یا سوء‌مدیریت‌ها بوده است؟
یا در سال ۱۴۰۰ و براساس مطالعات کارشناسی، گلستانی‌ها گفتند در افق ۱۴۰۴ این استان به ۵/۶میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد. این در شرایطی است که پتانسیل آبی این منطقه حدود ۵/۲میلیارد مترمکعب است؛ یعنی دست‌کم حدود چهارمیلیارد مترمکعب کمبود آب وجود دارد. کمبودی که اگر برای تامین آن اندیشه، برنامه‌ریزی، فرهنگ‌سازی، تامین اعتبار و عملیات اجرایی سنگینی صورت نگیرد، به بحران تبدیل می‌شود.حالا شمارش معکوس برای ورود به سال ۱۴۰۴ شروع شده و گلستان با بحران و چالشی مواجه است که سال‌ها قبل هشدارهای زیادی برای آن داده شده بود.بر اساس نتایج یک پژوهش، از۲.۵میلیارد مترمکعب پتانسیل آب استان، می‌توان حدود دومیلیارد مترمکعب را به بخش کشاورزی اختصاص داد و این مقدار آب با مدل‌های آبیاری فعلی فقط جوابگوی ۲۹۰هزارهکتاراست.این درحالی‌است که با استفاده ازروش‌های آبیاری تحت فشارمی‌توان حدود۳۰درصددرمصرف آب صرفه‌جویی و حدود ۹۰هزار هکتار به سطح آبیاری‌شده اضافه کرد و آن را به حدود ۳۸۰هزار هکتار رساند.
از سوی دیگر، با راه‌اندازی سیستم‌های آبیاری مدرن با استفاده از آب‌های حاصل از تصفیه پساب‌ها، مساحت قابل آبیاری با پساب‌های تصفیه‌شده به حدود ۴۰هزار هکتار خواهد رسید که این افزایش حدود ۱۰هزار هکتار را شامل می‌شود. درمجموع، این اقدام باعث افزایش صدهزار هکتار به اراضی آبیاری‌شده استان خواهد شد.
۲۰ سال بدون ثمر گذشت
برآیند رشد جمعیت و کاهش منابع آب در دسترس در کنار کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌ها به برخی محدودیت‌ها و تنش‌ها رسیده است.پاییز۱۴۰۳به‌عنوان فصل آغازین سال آبی ۱۴۰۴ ــ ۱۴۰۳ از منظر مراجع ملی و بین‌المللی هواشناسی، سال خشک و نسبتا گرمی برای ایران پیش‌بینی شده است. این یعنی سایه تغییرات اقلیمی همچنان روی منابع آبی کشور بوده و رودخانه‌های خشک کشور و کسری مخزن آبخوان‌ها، بایدمنتظر یک تلنگر دیگرباشد.در مدیریت آب،مشخص‌کردن سهم هریک ازمصرف‌کنندگان آب آشامیدنی، صنعت و خدمات، کشاورزی، محیط‌زیست و پرورش آبزیان از مراحل مهم و تأثیرگذار در توسعه است.
هیأت وزیران در سال ۸۴ راهبردهای بلندمدت ۲۰ساله منابع آب رابه تصویب رساند وبرای اجرابه سراسر کشور ابلاغ کرد.به موجب آن قراربود بهره‌برداری از منابع آب کشور در هر حوضه آبریز با رعایت ظرفیت تحمل آن به گونه‌ای باشد که استحصال آب زیرزمینی از میزان فعلی آن زمان تجاوز نکند و اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای برای تعادل‌بخشی و تأمین نیازهای جدید کشور انجام شود.در آن زمان برنامه‌ریزی کرده بودند تا اصلاح ساختار مصرف آب به گونه‌ای باشد که تا سال ۱۴۰۴ سهم کشاورزی از ۹۲درصد به ۸۷درصد تغییر کند و درعین‌حال راندمان آبیاری افزایش یافته وبازدهی آب بیشترشود.هرچند اعلام ارزش اقتصادی آب درهریک از حوضه‌ها ازجمله این راهبردها عنوان شده بود، اما با فرارسیدن سال ۱۴۰۴ باید پرسید این طرح در کدام مرحله است و به چه نتایجی رسیده؟