تعریف و اهمیت شاخص بافت :

این شاخص از رابطه زیر محاسبه می‌شود:

 شاخص بافت=تولید ناخالص داخلی/بازار بورسارزش×100

کاربردهای این شاخص:

• اگر شاخص کمتر از 100٪ باشد: نشان می‌دهد که بازار سرمایه نسبت به اندازه کل اقتصاد کشور کوچکتر است و ممکن است هنوز جا برای رشد داشته باشد.
• اگر شاخص بالای 100٪ باشد: بیانگر این است که ارزش بازار سهام از کل تولیدات اقتصادی کشور بیشتر است و احتمال وجود حباب قیمتی وجود دارد.

بررسی سابقه و اعتبار شاخص بافت در بازارهای جهانی

1. ایالات متحده آمریکا: در آمریکا، شاخص بافت معمولاً بین 100٪ تا 150٪ نوسان دارد. در دوران بحران دات‌کام در سال 2000، این شاخص به 148٪ رسید که منجر به سقوط بازار سهام شد. همچنین، در بحران مالی 2008، این شاخص به 75٪ کاهش یافت که نشان‌دهنده ارزندگی پایین بازار در آن زمان بود. در حال حاضر، این شاخص در محدوده 120٪ تا 150٪ قرار دارد که برخی تحلیلگران آن را نشانه‌ای از ارزش‌گذاری بیش از حد بازار می‌دانند(منبع :(Federal Reserve Bank of St. Louis

2. ژاپن: پس از حباب اقتصادی دهه 1980، شاخص بافت ژاپن که در آن دوران بالای 150٪ بود، به زیر 60٪ سقوط کرد و هنوز هم نسبت به کشورهای دیگر پایین‌تر است. این کاهش نشان‌دهنده اثرات بلندمدت بحران‌های مالی بر ارزش بازار سرمایه است)منبع( World Bank Data:

3. چین: بازار سهام چین در مقایسه با اقتصاد این کشور هنوز نسبتاً کوچک است و شاخص بافت آن معمولاً زیر 80٪ باقی مانده است. این مقدار نشان‌دهنده این است که هنوز فضای زیادی برای توسعه بازار سرمایه در چین وجود دارد)منبعChina Securities Regulatory: (Commission

4. هند: بورس هند در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته و شاخص بافت این کشور بین 70٪ تا 110٪ در نوسان بوده است. این مقدار حاکی از توسعه بازار سرمایه هند و افزایش جذب سرمایه‌گذاران است)منبع( Reserve Bank of India:

شاخص بافت کشورهای صنعتی :

شاخص بافت کشورهای با ساختار اقتصادی مشابه ایران:

بازارهای نوظهور و کشورهای وابسته به منابع طبیعی که از لحاظ اقتصادی مشابه ایران هستند، شاخص بافت متفاوتی دارند:

میانگین شاخص بافت برای اقتصادهای نوظهور:

 میانگین شاخص بافت در کشورهای مشابه ایران 56.9٪ است، که باز هم از میانگین جهانی 79.6٪ کمتر، اما از شاخص بافت ایران بیشتر است.

محاسبات شاخص بافت برای بورس ایران

داده‌های ورودی:

• ارزش کل بازار بورس ایران: 90,510,330 میلیارد ریال
• تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران: در دو حالت بررسی شده است:
  • 464 میلیارد دلار (براورد رسمی منابع)
  • 400 میلیارد دلار(حداقل مقدار اعلامی منابع)
• نرخ ارز دلار به ریال:
  • 830,000 ریال (83,000 تومان)
  • 600,000 ریال (60,000 تومان)

محاسبه شاخص بافت در چهار سناریو مختلف:

میانگین شاخص بافت ایران: بر اساس محاسبات انجام‌شده، میانگین شاخص بافت برای بورس ایران 30.2٪ است که بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی 79.6٪ و میانگین کشورهای مشابه 56.9٪ قرار دارد.

تحلیل نتایج و برداشت نهایی

شاخص بافت بورس ایران در تمامی سناریوها بین 23.5٪ تا 37.7٪ متغیر است. این مقدار همچنان کمتر از استانداردهای جهانی (50٪ تا 150٪) است.

میانگین شاخص بافت ایران در سناریوهای مختلف (30.2٪) نسبت به میانگین جهانی (79.6٪) و حتی کشورهایی با ساختار اقتصادی مشابه (56.9٪) بسیار پایین‌تر است که نشان‌دهنده عقب‌ماندگی بازار سرمایه ایران نسبت به بازارهای جهانی است.

راهکارهای پیشنهادی برای بهبود شاخص بافت در ایران

• افزایش شفافیت بازار سرمایه: اجرای قوانین ضدفساد و افزایش شفافیت اطلاعاتی در بازار.
• افزایش ورود شرکت‌های بزرگ به بورس: تشویق شرکت‌های بزرگ و صنعتی برای عرضه اولیه و افزایش سهم بازار سرمایه.
• اصلاح ساختارهای اقتصادی و کاهش تورم: کنترل نقدینگی، بهبود ارزش پول ملی و جلوگیری از سیاست‌های تورم‌زا.
• جذب سرمایه‌گذاران خارجی: ایجاد سیاست‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی و کاهش ریسک‌های سیاسی و ارزی.
• تقویت زیرساخت‌های بازار سرمایه: افزایش حجم معاملات، کاهش هزینه‌های معاملاتی و توسعه ابزارهای مالی جدید.

نتیجه‌گیری نهایی

شاخص بافت بورس ایران یکی از پایین‌ترین مقادیر جهانی را دارد و نیاز به اصلاحات جدی دارد.

در صورت اجرای سیاست‌های مناسب، این شاخص می‌تواند به سطحی معقول‌تر نسبت به اقتصاد کشور برسد.

رشد بازار سرمایه نیازمند شفافیت، ورود سرمایه‌های جدید و بهبود سیاست‌های اقتصادی است.

با اصلاحات تدریجی، بورس ایران می‌تواند نقش موثرتری در اقتصاد کشور ایفا کند.