چالش‌های گردشگری سلامت؛ از دلال‌بازی تا غفلت از ظرفیت طلایی پزشکی ایران
اقتصاد ایران: رئیس انجمن گردشگری سلامت راه‌کارهای حل چالش‌های گردشگری سلامت را ارایه داد.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر _ گروه سلامت: گردشگری سلامت یکی از شاخه‌های نوظهور و رو به رشد در صنعت گردشگری است که در دهه‌های اخیر به یکی از مهمترین ابزارهای اقتصادی کشورها تبدیل شده است. گردشگران سلامت اغلب به دنبال خدماتی هستند که از نظر کیفیت بالا و هزینه مقرون‌به‌صرفه باشند. اهمیت گردشگری سلامت نه‌تنها به دلایل اقتصادی بلکه به دلایل اجتماعی و فرهنگی نیز برجسته است. این صنعت به انتقال دانش پزشکی، ارتقای کیفیت خدمات درمانی محلی، و تعامل فرهنگی میان ملت‌ها کمک می‌کند.
به همین خاطر، برای بررسی عمیق‌تر ابعاد مختلف گردشگری سلامت و چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی آن، به گفت‌وگو با محمد جهانگیری رئیس انجمن گردشگری سلامت پرداخته‌ایم. قسمت اول این گفتگو در خبرگزاری مهر منتشر شده است؛ در ادامه بخش دوم این گفتگو را می‌خوانید:
نقش دانشگاه‌ها و مراکز علمی و درمانی در ارتقای گردشگری سلامت چیست؟
دانشگاه‌های نسل چهارم بر دو شاخصه اصلی تمرکز دارند؛ نخست فعالیت در حوزه اقتصاد محلی و بومی برای رفع مشکلات اقتصادی، و دوم مسئولیت‌پذیری اجتماعی. فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های معتبر نظیر دانشگاه شریف، امیرکبیر، علوم پزشکی، و دیگر مراکز علمی باید به‌گونه‌ای تربیت شوند که بتوانند هم در اقتصاد نقش‌آفرینی کنند و هم شاخص‌های اجتماعی را ارتقا دهند.
افرادی که به‌عنوان پزشک یا متخصص در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کنند، می‌توانند عمود اصلی خیمه اقتصادی کشور باشند. این افراد، علاوه بر تخصص علمی، باید توانایی اثرگذاری بر اقتصاد کلان را نیز داشته باشند. همچنین پیشرفت‌های ایران در حوزه‌های فناوری‌های زیستی (بیوتکنولوژی)، فیزیک و شیمی بر اهمیت بهره‌برداری از ظرفیت این افراد برای توسعه کشور نقش دارند.
استفاده از بازی‌های رایانه‌ای و تکنولوژی‌های نوین می‌تواند به ارتقای سواد سلامت کمک کند؟
می‌توان از بازی‌های کامپیوتری برای افزایش آگاهی افراد در زمینه سلامت و تغییر سبک زندگی به شکلی مثبت استفاده کرد. در حال حاضر، بسیاری از جوانان علاقه‌مند به بازی‌های رایانه‌ای هستند. ما می‌توانیم این علاقه را در مسیری هدفمند هدایت کنیم؛ به عنوان مثال، با همکاری پزشکان و متخصصان حوزه سلامت، بازی‌هایی طراحی کنیم که ضمن سرگرمی، پیام‌های آموزشی و سلامت‌محور را منتقل کنند. بازی‌سازی مرتبط با پزشکی و سلامت می‌تواند به عنوان یکی از منابع درآمدزایی برای کشور تبدیل شود. این یک زمینه بکر و قابل سرمایه‌گذاری است که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است. این رویکرد بخشی از خدمات بین‌المللی سلامت و گردشگری سلامت است که می‌تواند جایگاه کشور را در این حوزه ارتقا ببخشد.
با توجه به ظرفیت کشورهای اسلامی آیا توجه به معنویت می‌تواند نقشی مؤثر در حوزه سلامت داشته باشد؟
معنویت نه تنها به اسلام محدود نیست، بلکه در تمام ادیان وجود دارد و نقش آن در بهبود سلامت افراد به‌طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است
وی با اشاره به جلسه‌ای که در مشهد با حضور حوزه علمیه این شهر و تعدادی از پزشکان و طلاب برگزار شد. در این جلسه شاهد اثرگذاری عمیق معنویت بر بیماران بودیم. یکی از بیماران که ۱۰ سال با بیماری سرطان دست‌وپنجه نرم می‌کرد و از زندگی ناامید شده بود، با دریافت خدمات معنوی و توجه به مسائل روحی، امید به زندگی‌اش افزایش یافت و توانست به خانواده و زندگی خود بازگردد. معنویت نه تنها به اسلام محدود نیست، بلکه در تمام ادیان وجود دارد و نقش آن در بهبود سلامت افراد به‌طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است. ما نیز می‌توانیم سلامت را به‌عنوان محوری برای ایجاد امید و تقویت اقتصاد پویا قرار دهیم و از این ظرفیت برای جذب افراد بیشتر بهره ببریم. اهمیت همکاری میان ادیان و ظرفیت‌های مختلف در زمینه سلامت و معنویت مهم است و استفاده از این پتانسیل برای پیشبرد اهداف سلامت و اقتصاد ضروری است.
جایگاه گروه‌های مختلف جامعه پزشکی در این حوزه چگونه است؟
نباید با نگاه تک‌بعدی و محدود به پزشکان به حوزه سلامت نگریست. جامعه پزشکی شامل پزشکان، پرستاران، پاراکلینیک‌ها، دندان‌پزشکان، داروسازان و سایر متخصصان است که هرکدام با محوریت خاص خود در این حوزه فعالیت می‌کنند. در نظام سلامت، علاوه بر پزشکان، دانشمندان و متخصصان علوم پایه مانند بیوشیمیست‌ها نیز نقش مهمی در ارتقا سلامت عمومی ایفا می‌کنند. پیشگیری و اصلاح علمی سبک زندگی اهمیت زیادی دارد و اصلاح سبک زندگی باید بر مبنای اصول علمی انجام شود تا بتواند به بهبود وضعیت بهداشتی جامعه کمک کند. همه بخش‌های مرتبط با سلامت باید در کنار هم کار کنند تا با ایجاد یک محوریت منسجم، زمینه‌ساز بهبود وضعیت سلامت جامعه شوند.
تکنولوژی‌های نوین و درمان‌های ژنتیکی چقدر می‌تواند در ارتقای گردشگری سلامت اهمیت داشته باشد؟
امروز با دستاوردهایی که در حوزه ژنومیک به دست آمده، می‌توانیم در پیشگیری از بیماری‌ها و درمان‌های هدفمند به موفقیت‌های چشمگیری دست یابیم. شناسایی مسائل ژنتیکی نه تنها در پیشگیری بلکه در درمان‌های مبتنی بر ژن بسیار مهم است.
جهانگیری افزود که استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند تارگت تراپی، امکان طراحی داروهای اختصاصی برای افراد را فراهم کرده است که با کاهش آسیب‌های جانبی، اثربخشی درمان‌ها را افزایش می‌دهد. این پیشرفت‌ها، بخشی از خدمات بین‌المللی سلامت هستند که می‌توانند رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به همراه داشته باشند.
سلامت به عنوان یک محور کلیدی می‌تواند به توسعه همه‌جانبه کمک کند. ما با وجود ظرفیت‌های علمی و فنی کشور این دانش و توانایی باید خودباوری را در خودمان تقویت کنیم و برای آن سرمایه‌گذاری کنیم. نقش سرمایه‌گذاران و خیرین، این حوزه نه تنها برای بهبود سلامت انسان‌ها، بلکه برای توسعه اقتصادی نیز بسیار مهم است. سرمایه‌گذاری در این حوزه به معنای هدر دادن پول نیست، بلکه می‌تواند به ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدات علمی منجر شود.
خیرین به حوزه فناوری‌های سلامت توجه ویژه‌ای داشته باشند و با سرمایه‌گذاری در این زمینه، به بارور کردن ظرفیت‌های علمی کشور کمک کنند. ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و حمایت از نوآوری‌های پزشکی، می‌تواند تحولات بزرگی در سلامت جامعه و اقتصاد کشور ایجاد کند. این یک فرصت بزرگ است که نباید از دست برود.
چرا در حوزه مارکتینگ و بازاریابی ضعیف هستیم؟
به نظرم در حوزه مارکت، بازاریابی و مسائل مختلف باید کار بیشتری انجام دهیم. اول از همه باید خودمان را بهتر بشناسیم تا بتوانیم پیشرفت کنیم. ما در ایران ظرفیت‌های بسیار خوبی داریم. باورها تغییر کرده‌اند اما این تغییرات کافی نیست و باید بیشتر روی آن کار کنیم. اینکه فقط بایستیم و بگوییم چرا پیشرفت نکرده‌ایم کافی نیست. باید همه با هم یک قدم به جلو برداریم. در حال حاضر کارهای بسیار خوبی را در انجمن پایه‌گذاری کرده‌ایم. به عنوان مثال، یکی از برنامه‌هایی که در سال آینده انجام خواهیم داد، برگزاری پنجمین کنفرانس گردشگری سلامت کشورهای اسلامی است که با محوریت اتاق اسلامی برگزار می‌شود. این اقدام بسیار مهم است زیرا اتاق ایران، به عنوان پارلمان بخش خصوصی در حوزه تجارت، صنعت، معدن، کشاورزی و تولید خدمت، نقش کلیدی در این حوزه ایفا می‌کند. ما باید پارلمان بخش خصوصی خود را تقویت کنیم و در این راستا اقداماتی را از طریق اتاق ایران آغاز کرده‌ایم و این همکاری‌ها ادامه دارد.
راه‌حل چالش‌های حوزه گردشگری سلامت از نظر شما چیست؟
انسجام، شناخت اقتصاد و مشارکت همگانی در ارتقای صنعت گردشگری سلامت مهم است. انجمن خدمات بین‌المللی سرآمد، تنها تشکل اقتصادی رسمی در حوزه گردشگری سلامت و خدمات بین‌المللی سلامت در ایران است. طبق قانون، تشکل‌های اقتصادی باید در اتاق‌های بازرگانی ثبت شوند و بر فعالیت‌های اقتصادی متمرکز باشند. با این حال، برخی دستگاه‌های دولتی به این حوزه سخت‌گیری‌های غیرضروری اعمال می‌کنند و همکاری لازم را ندارند.
قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار به‌عنوان یک قانون پایه، بر نقش ویژه تشکل‌های اقتصادی است، تشکل‌های صنفی برای اهداف خاص خود مناسب هستند، اما تشکل‌های اقتصادی باید بر توسعه اقتصادی تمرکز داشته باشند. ما زیرساخت‌ها را ایجاد کرده‌ایم و روش‌های لازم را فراهم ساخته‌ایم، اما برای پیشبرد اهداف، به همکاری، اطلاع‌رسانی مؤثر و مشارکت جوانان و سرمایه‌گذاران نیاز داریم.
کسی که اقتصاد را نشناسد، نه تنها در کسب‌وکار خود، بلکه در زندگی شخصی و خانوادگی نیز دچار شکست خواهد شد. شناخت اقتصاد و تعامل با آن، کلید موفقیت در همه زمینه‌هاست. در صنعت گردشگری نقاط ضعفی وجود دارد که راه حل آن همکاری و هم افزایی است. ما ضعف‌های زیادی داریم، اما تنها زمانی می‌توانیم آنها را رفع کنیم که به‌صورت جمعی عمل کنیم. اگر بخواهیم به تنهایی اقدام کنیم، این مشکلات حل نخواهد شد.
برای توسعه این صنعت، نیازمند باور مشترک و حمایت همه‌جانبه هستیم. با تقویت اعتماد، اطلاع‌رسانی مناسب و حضور فعال نسل جوان، می‌توانیم ظرفیت‌های اقتصادی و بین‌المللی گردشگری سلامت را به حداکثر برسانیم و نقش ایران را به‌عنوان یکی از مقاصد برتر گردشگری سلامت در جهان تثبیت کنیم. رسیدن به موفقیت، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همراهی و تعامل همه نهادهای مرتبط است.
سامان‌دهی و شناسنامه‌دار کردن فعالیت دلالان در حوزه گردشگری سلامت چقدر اهمیت دارد؟
برخی از این افراد خدمات با کیفیت پایین و هزینه‌های بالا ارائه داده‌اند و در مراکزی که مطابق استانداردهای وزارت بهداشت یا دانشگاه‌های علوم پزشکی نیستند، خدمات پزشکی و اقامتی عرضه کرده‌اند. این اقدامات آسیب‌های جدی به صنعت گردشگری سلامت وارد کرده است.
سامان‌دهی و شناسنامه‌دار کردن فعالیت این افراد مهم است. با اجرای این فرآیند، امکان ارائه خدمات استاندارد و با کیفیت در مراکز مورد تأیید وزارت بهداشت و وزارت میراث‌فرهنگی فراهم خواهد شد و گام‌های مثبتی در این حوزه برداشته می‌شود.
هر فعالیتی باید دارای مبنای اقتصادی باشد و منفعت در آن نقش محوری ایفا کند. اگر کاری منفعت نداشته باشد، باید پاسخگو باشیم
هر فعالیتی باید دارای مبنای اقتصادی باشد و منفعت در آن نقش محوری ایفا کند.
خیرین هم می‌توانند در این حوزه نقش آفرینی کنند؟
اگر کاری منفعت نداشته باشد، باید پاسخگو باشیم. این منفعت می‌تواند به شکل‌های مختلفی چون اقتصادی، اخلاقی، دنیوی یا اخروی ظاهر شود. مهم این است که برای هر کاری یک معیار اقتصادی تعیین کنیم. حتی کارهای خیرخواهانه هم باید از منظر اقتصادی مورد ارزیابی قرار گیرند. یک مثالی که در رابطه با یک فعالیت خیریه در حوزه خدمات‌رسانی به بیماران سرطانی می‌توانم بگوییم این است که، یک خیر در یکی از مناطق کشور، خدمات درمانی برای بیماران سرطانی را در منزل ارائه می‌دهد و تمام این خدمات را به صورت رایگان به بیماران ارائه کرده است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که این خیر در یک بازه زمانی مشخص، توانسته ۹۰۰ بیمار سرطانی را به خانه منتقل کرده و به آنها خدمات مورد نیاز را ارائه دهد.
اگر همین بیماران در بیمارستان بستری می‌شدند، به طور متوسط برای هر بیمار ۱۰ تا ۲۰ شب اقامت در بیمارستان لازم بود. با محاسبه این مدت زمان، هزینه ۹۰۰۰ شب بستری در بیمارستان حدود ۳۰ میلیارد تومان می‌شد. در حالی که این خیر هیچ مبلغی از بیماران دریافت نکرده است، اما هزینه‌ای حدود ۳ تا ۴ میلیارد تومان برای ارائه خدمات به این بیماران صرف کرده است.
این فعالیت خیرخواهانه به نوعی ۳۰ میلیارد تومان منفعت برای کشور ایجاد کرده است، چرا که با این کار، از هزینه‌های بالای درمان بیمارستانی کاسته شده و بار مالی بر دوش سیستم درمانی کشور نیفتاده است. این مسئله نشان می‌دهد که حتی کارهای خیر نیز از لحاظ اقتصادی ارزشمند هستند و باید آنها را از منظر اقتصادی ارزیابی کرد. این خیر، به نوعی مسئولیت اجتماعی خود را به بهترین نحو ممکن انجام داده است و به اقتصاد کشور نیز کمک کرده است. این نشان می‌دهد که هر اقدام اجتماعی و انسانی، به ویژه در زمینه سلامت، باید از دیدگاه اقتصادی نیز مورد بررسی قرار گیرد و آثار آن در سطح کلان کشور مورد توجه قرار گیرد. اگر ما بخواهیم در جامعه به رشد و توسعه اقتصادی دست یابیم، باید به منافع هر کار توجه کنیم و این منافع را نه تنها در قالب سود اقتصادی، بلکه در ابعاد اخلاقی، اجتماعی و انسانی نیز ارزیابی نمائیم. همانطور که در این مثال دیدیم، یک اقدام خیرخواهانه می‌تواند منفعت اقتصادی بسیار زیادی برای کشور به همراه داشته باشد.
سرمایه گذاری در امور خیر باید با دقت و حساب کتاب بررسی شود و همه چیز باید با برنامه‌ریزی دقیق انجام گیرد. وقتی پولی در امور خیر سرمایه‌گذاری می‌شود، باید نتایج و منفعت آن سنجیده شود و اگر سرمایه‌گذاری چندین برابر بازدهی نداشته باشد، نمی‌توان آن را مؤثر دانست. حتی در امور خیر، سرمایه‌گذاری یک نوع معامله است که می‌تواند به سود دو طرف باشد؛ هم برای فرد سرمایه‌گذار و هم برای جامعه. این نوع سرمایه‌گذاری، هم در این دنیا و هم در آن دنیا سودآور است و مردم نیز از این اقدامات خیرخواهانه بسیار راضی هستند. رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها باید به موضوع سلامت توجه بیشتری داشته باشند و به آن پرداخته و در سطح وسیع‌تری به آن بپردازند.
فقط حوادث سلامت نمی‌تواند هدف اصلی باشد. برای ترویج سلامت باید نگاه جامع‌تری داشت. ما باید به حوزه‌های مختلفی مانند اقتصاد سلامت، اثر آن در زیست بوم، تأثیر اجتماعی، معنوی و اقتصادی آن توجه کنیم. این‌ها همگی جزو سرفصل‌هایی هستند که باید به آنها پرداخته شود.
نقاط ضعف و قوت ایران در حوزه گردشگری سلامت چیست؟
۷۰ درصد حوزه خدمات بین‌المللی سلامت و گردشگری انسان به نیروی انسانی برمی‌گردد و نیروی انسانی ما در دنیا بی‌بدیل است
نقاط قوت ایران در این مسئله واقعاً برجسته است و من این ادعا را دارم که ایران بی‌بدیل است در دنیا. چرا؟ چون ۷۰ درصد حوزه خدمات بین‌المللی سلامت و گردشگری انسان به نیروی انسانی برمی‌گردد و نیروی انسانی ما در دنیا بی‌بدیل است. چرا باید به آمار صحبت کنیم؟ در یک یا دو دهه اخیر، نخبه‌ترین افراد ما وارد جامعه پزشکی شده‌اند. درست و غلطش بحث دیگری است که الان به آن کار ندارم، اما یکی از افراد به من می‌گفت، دکتر جهانگیری، من زمانی که معاون نظام پزشکی بودم، به من گفت که شما آنقدر تبلیغ کرده‌اید و افراد نخبه را جذب کرده‌اید که بقیه جاها در زمینه پزشکی جا ماندند. من روی این بحثی ندارم، اما بالاخره این افراد به جایگاه‌های خوبی از لحاظ علمی و عملی رسیده‌اند و در دنیا غالباً چنین حجمی از سرمایه‌گذاری توسط نخبه‌ها در حوزه سلامت صورت نمی‌گیرد.
این سرمایه‌گذاری‌ها باعث شده که پزشکان ایرانی بدون داشتن خیلی از امکانات در کشورهای دیگر طرفدار داشته باشند و آنها را جذب کنند. پرستاران ایرانی هم جذب می‌کنند و این روند ادامه دارد. در حقیقت، هنر هم در ذات پزشکی نهفته است. پزشکی صرفاً یک علم نیست، بلکه یک هنر ذاتی ایرانی است که در تشخیص و درمان بسیار خوب عمل می‌کند. این را کنار هم قرار دهید. پزشکان ایرانی هم علم دارند، هم توانایی کار دارند و به همین دلیل در بسیاری از کشورها به عنوان بهترین‌ها و خلاق ترین‌ها شناخته می‌شوند. این سرمایه‌گذاری که ۷۰ درصد آن به نیروی انسانی برمی‌گردد، در واقع در همین زمینه باید ادامه یابد. ولی ۳۰ درصد دیگر باید از طریق دولت و مردم انجام شود. سرمایه‌گذاری در این بخش توسط دولت، اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران می‌تواند کمک شایانی به آبادانی کشور کند. در نهایت، این ۷۰ درصد که به نیروی انسانی مربوط است، باید توسط خود مردم و مسئولین تقویت شود. نباید تنها به این مقوله نگاه کنیم، بلکه باید نگاه‌ها تغییر کند و حوزه‌های جدیدی برای پیشرفت و توسعه در نظر گرفته شود.
وضعیت تبلیغات و ترویج صنعت سلامت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تبلیغات باید به گونه‌ای باشد که افراد را سوق دهد تا به این حوزه وارد شوند نه اینکه صرفاً برای جذب مخاطب از هر روشی استفاده شود
به نظر من وضعیت پروموشن‌ها کمی ضعیف است. درست است که پروموشن‌ها ایرادی ندارد و باید وجود داشته باشند، اما در این زمینه باید بیشتر روی تبیین و ترویج کار شود. باید به افراد امید داد و آنها را به این صنعت جذب کرد. تبلیغات باید به گونه‌ای باشد که افراد را سوق دهد تا به این حوزه وارد شوند نه اینکه صرفاً برای جذب مخاطب از هر روشی استفاده شود. تمام بخش‌های اقتصادی کشور، از جمله کشاورزی، نقاط قوت خود را دارند. در حوزه سلامت نیز باید به این نکته توجه کرد که تخصصی‌تر عمل کنیم. برای مثال، غذا یکی از مهمترین ارکان سلامت است. آیا ما در این زمینه کار کرده‌ایم؟ ما بیشتر باید به پیشگیری توجه کنیم نه فقط درمان.
در صحبت‌های من، بحث بر پیشگیری است نه درمان. در بحث سبک زندگی سالم، ژنتیک و مسائل دیگر باید بیشتر کار کنیم. در حال حاضر، درمان به تنهایی جواب نمی‌دهد، بلکه باید از ابتدا به پیشگیری توجه کنیم.
ما در حال حاضر یک طرح در دانشگاه علوم پزشکی قم داریم که در آن به پیشگیری و تشخیص زودهنگام بیماری‌ها پرداخته‌ایم. این طرح با همکاری پنج دانشگاه دیگر در حال پیاده‌سازی است. اما متأسفانه در این زمینه هنوز سرمایه‌گذاری‌های کافی از سوی دانشگاه‌ها و سایر نهادها صورت نگرفته است. سلامت تنها با دادن دارو و پول حل نمی‌شود. باید به پیشگیری توجه بیشتری داشته باشیم، زیرا در غیر این صورت نهایتاً همه افراد به مرحله درمان می‌رسند. به همین دلیل باید تلاش‌هایمان را به سمت پیشگیری سوق دهیم.