به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، کودکان درصد قابل توجهی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. به گفته علی‌اکبر محزون، مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران، حدود ٢٤درصد از جمعیت کشور را کودکان و نوجوانان زیر ١٥سال تشکیل می‌دهند.
جمعیتی که طبق تحقیقات انجام شده به دلیل عواملی همچون تغذیه، بهداشت، وراثت و شرایط اجتماعی-اقتصادی قدشان نسبت به کودکان در کشورهای توسعه‌یافته کمی کوتاه‌تر است. طبق این تحقیقات، قد کودکان ایرانی طی پنج سال گذشته در مقایسه با کودکان کشورهای توسعه‌یافته(مانند کشورهای اروپایی و آمریکایی) حدود ٥ تا ١٠سانتی‌متر کوتاه‌تر است.
٢٠ تا ٢٥درصد کودکان دارای مشکلات اسکلتی- عضلانی هستند
اهمیت قد و عوامل دخیل در آن، تا جایی است که در سال‌های اخیر مطالعاتی درباره تغییرات قد کودکان ایرانی انجام شده است. طبق داده‌های به دست آمده از این مطالعات، قد کودکان ایرانی در چند دهه اخیر به‌طور متوسط حدود ٢ تا ٣ سانتی‌متر کوتاه‌تر شده است. به گفته ایرج عبداللهی، رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران، تغذیه نامناسب و نشستن‌های بیش از حد، رشد استخوان‌ها و مفاصل کودکان ایرانی را محدود کرده است. بنابرنظر عبداللهی این عوامل در مجموع سبب شده‌اند، قد کودکان ایرانی نسبت به ٥٠سال پیش، کوتاه‌تر شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی می‌گوید: «به موجب اجرای طرح توزیع شیر رایگان در مدارس، قد کودکان ایرانی طی سال‌های اخیر، یک سانتی‌متر بیشتر شده است.» او با اشاره به اینکه سبک زندگی، کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب، اضافه وزن و ورزش نکردن باعث شیوع گردن درد، کمردرد و مشکلات زانو در کودکان شده است، ادامه می‌دهد: «درواقع می‌توان گفت بین ٢٠ تا ٢٥درصد کودکان ایرانی در حال حاضر دارای مشکلات اسکلتی- عضلانی شده‌اند.» عبداللهی معتقد است این آمار نسبت به دهه‌های قبل روند صعودی داشته است. رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران عنوان می‌کند: «در ٣٠ تا ٤٠سال قبل، این آمار تنها ١٠درصد بوده است.»
میانگین قد به جغرافیا، نژاد، اقتصاد، تغذیه و سلامتی افراد بستگی دارد
آمار میانگین قد زنان و مردان در جهان متغیر است. درواقع میانگین قد به عواملی همچون جغرافیا، نژاد، اقتصاد، تغذیه و سلامتی مردم هر منطقه و کشور بستگی دارد. آمارفکت، اطلاعات آماری در این زمینه را از سازمان‌ها و موسسات مختلفی همچون WHO و جمع‌آوری کرده است.بنابر این اطلاعات آماری در سال‌های اخیر، متوسط قد زنان و مردان در بسیاری از کشورها بهبود یافته است، البته میزان این بهبودها و میزان تفاوت قد بین مردان و زنان با توجه به کشورها متفاوت است. به عنوان نمونه در سال ٢٠٢١ متوسط قد مردان در ایران حدود ١٧٤سانتی‌متر (حدود ٦٨,٥اینچ) بوده است. متوسط قد زنان ایرانی هم در همان سال، حدود ١٦١سانتی‌متر (حدود ٦٣.٤ اینچ) تخمین زده شده بود.
اروپایی‌ها قدبلندتر هستند
طبق اطلاعات آماری سازمان‌های جهانی در سال ٢٠٢١ زنان ایرانی با میانگین ١٦١سانتی‌متر قد در میان ١٢٦ کشور جهان در رتبه ٦٩ قرار داشتند. درواقع زنان ایرانی با این رتبه پایین‌تر از زنان سنگال، مراکش، چین، آلبانی و لبنان قرار گرفته بودند. مردان ایرانی هم با میانگین قد ١٧٤سانتی‌متر در همان سال در میان ١٢٦ کشور در رتبه ٥٧ جهان جای گرفتند. این متوسط قد، مردان ایرانی را نیز در جایگاهی پایین‌تر از کشورهایی مانند سنگال، مراکش، ترکیه و لبنان قرارداده بود.
در کشورهای اروپایی، کانادا، آمریکا و استرالیا میانگین قد زنان و هم مردان به‌طور قابل توجهی بالاتر از میانگین قد زنان و مردان ایرانی است. البته شهروندان اروپایی به‌طور کلی قدبلندتر هستند. به عنوان نمونه زنان هلندی با متوسط قد ١٧٠سانتی‌متر و مردان با متوسط قد ١٨٤سانتی‌متر در صدر قدبلندهای اروپا قرار دارند.زنان مونته نگرو با متوسط قد ١٧٠سانتی‌متر و مردانش با متوسط قد ١٨٣سانتی‌متر جزو کشورهای قدبلند اروپایی به حساب می‌آید. البته استونی هم با زنانی با متوسط قد ١٦٨سانتی‌متر و مردانی با متوسط قد ١٨٢سانتی‌متر، بالاترین میانگین قد را در اروپا دارد.
ژنتیک، تغذیه و محیط زندگی، دخیل در کوتاهی قد کودکان
بنابر اطلاعات منتشر شده در مقاله ناامنی غذایی از نگاه کودکان که در سال ١٤٠٢ در اولین همایش ملی امنیت غذایی، ایمنی غذایی و سلامت منتشر شده، آمده است؛ ناامنی غذایی یک نگرانی جهانی است و در این میان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر کودکان هستند. چون ناامنی غذایی در آنها می‌تواند عوارض کوتاه و بلندمدت جسمی، روانی و اجتماعی زیادی از جمله کم‌وزنی، رژیم‌غذایی بی‌کیفیت یا کم‌کیفیت و کوتاه قدی را به دنبال داشته باشد.
سماسادات اکبری معتقد است به دلیل رژیم غذایی نامناسب، تعادل آنزیم‌ها و هورمون‌های کودکان بهم ریخته است. او می‌گوید: «بهم خوردن تعادل آنزیم‌ها و هورمون‌ها سبب می‌شود، صفحات رشدی به درستی عمل نکنند و کودکان دچار کوتاهی قد شوند.»
این کارشناس تغذیه عنوان می‌کند: «البته کوتاهی قد در کودکان می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل مختلفی قرار بگیرد. ژنتیک یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قد است. اگر والدین، کوتاه قد باشند، احتمال کوتاه قدی فرزندان نیز افزایش می‌یابد» اکبری اظهار می‌کند: «البته کمبود مواد مغذی مانند پروتئین، ویتامین‌ها به ویژه ویتامینD و مواد معدنی (مثل کلسیم و آهن) می‌تواند رشد کودکان را تحت‌تأثیر قرار دهد. برخی بیماری‌ها مانند اختلالات هورمونی، بیماری‌های مزمن (مثل بیماری‌های کلیوی یا ریوی) و عفونت‌ها هم می‌توانند بر رشد کودکان تأثیر بگذارند.»
تغییرات در سبک زندگی اولیا هم تاثیرگذار است
بنابر گفته پزشکان متخصص اطفال، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی و محیط زندگی می‌توانند بر رشد و نمو کودکان تأثیرگذار باشند. عدم‌فعالیت بدنی و نشستن طولانی‌مدت هم می‌توانند بر رشد استخوان‌ها و قد تأثیر منفی بگذارند. بنابر نظر این متخصصان، نمی‌توان تاثیر شرایط استرس‌زا و مشکلات روانی را بر رشد قدی کودکان نادیده گرفت. البته زمان شروع بلوغ نیز می‌تواند بر قد نهایی فرد تأثیر بگذارد. بلوغ زودرس یا دیررس می‌تواند نتایج متفاوتی در قد نهایی کودکان داشته باشد.
سماسادات اکبری هم با تاکید بر این مساله که در سال‌های اخیر شاهد بلوغ زودرس در دختران و پسران هستیم، عنوان می‌کند: «بلوغ زودرس هم نشانه‌ای بر مناسب نبودن رژیم غذایی است.» اکبری، تغییرات در سبک زندگی اولیا را هم تاثیرگذار می‌داند و اظهار می‌کند: «موبایل از سنین پایین در اختیار کودکان قرار می‌گیرد. کودکان امروزی با وجود فیلترشکن‌ها به راحتی می‌توانند به شبکه‌های غیرمجاز دسترسی پیدا کنند، همه این عوامل در این مساله تاثیرگذار هستند.»
در حال حاضر ما علاوه بر کوتاهی قد، کوتاهی انگشتان را هم داریم
بنابر گفته‌های این کارشناس تغذیه حذف یا کم‌رنگ شدن میوه و سبزیجات در سبد غذایی شهروندان هم روی رشد قدی کودکان تاثیرگذار بوده است. بنابرنظر اکبری، میوه و سبزیجات در کنترل بیماری‌ها اثرگذار هستند. او با اشاره به اینکه یک سرماخوردگی ساده که طولانی‌مدت می‌شود هم می‌تواند سطح هورمون‌ها را بهم بریزد، عنوان می‌کند: «همین یک مساله ساده می‌تواند در بلندمدت باعث کوتاهی قد در کودکان شود.»
این کارشناس تغذیه ادامه می‌دهد: «در حال حاضر ما علاوه بر کوتاهی قد، کوتاهی انگشتان را هم داریم. این مشکلات به این دلیل است که صفحات رشدی کامل نشده‌اند و نظم شان بهم ریخته است.»او با اشاره به اینکه برخی اولیا برای جبران کوتاهی قد کودکان‌شان از آمپول و دارو استفاده می‌کنند، اظهار می‌کند: «این رویه را نه می‌شود تکذیب کرد و نه تایید.
این رویه درمانی باید به توصیه و تحت نظر پزشک متخصص صورت بگیرد.» اکبری بیان می‌کند: «ما دو نوع صفحه رشدی داریم یکی عمودی و دیگری افقی. برای رشد قد باید قبل از ١٨سالگی هر اقدامی که لازم است را انجام بدهیم، البته توصیه بر قبل از شروع دوران بلوغ هم در پسران و هم دختران است چون بعد از دوران بلوغ عملا نمی‌شود کاری کرد.»
افراد کوتاه قد نسبت به افراد دیگر بیشتر دچار مشکلات کبدی می‌شوند
بنابر گفته‌های اکبری، کوتاهی قد کودکان روی اعتمادبه‌نفس‌شان اثر می‌گذارد. این کارشناس تغذیه عنوان می‌کند: «طبق تحقیقات انجام شده، افراد کوتاه قد نسبت به افراد دیگر جامعه بیشتر دچار مشکلات کبدی می‌شوند.»او ادامه می‌دهد: «در یکی از تحقیقاتی که در مرحله آزمون و خطاست به این مساله اشاره می‌شود که احتمال اختلالات عروقی در افراد کوتاه قد بیشتر از سایرین است.» اکبری بیان می‌کند: «نکته اساسی داشتن تناسب قد و وزن است. هرچند بلند بودن قد در مردان باعث می‌شود سطح هورمون‌های مردانه‌شان بالا برود و اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشند.»
کودکان در اولین سال تولدشان حدود ٢٦ سانتی‌متر رشد می‌کنند
قبل از سن بلوغ، پسران و دختران با سرعت‌های کم و بیش مشابه رشد می‌کنند. درواقع به‌طور متوسط، بچه‌ها حدود ٢٦ سانتی‌متر در اولین سال تولد و حدود ١١ سانتی‌متر اضافی در دومین سال تولد رشد می‌کنند. پس از آن، کودکان با روند کاهنده‌ای (حدود ٥سانتی‌متر در سال) تا زمان بلوغ به رشد خود ادامه می‌دهند.
کودکان در بلوغ به اوج رشد خود می‌رسند. برای دختران، بلوغ معمولا در سنین ٨ تا ١٣ سالگی شروع می‌شود، در حالی که در پسران، این سن معمولا از ٩ تا ١٤ سالگی است. دختران در طی فرآیند جهش رشد خود در دوران بلوغ حدود ٨ سانتی‌متر در سال رشد می کنند و پسران در این مدت سالانه حدود ١١ سانتی‌متر رشد دارند.
نوجوانان پس از رسیدن به اوج رشد خود، همچنان امکان رشد قد خود را تا رسیدن به توقف روند رشد، تقریبا ٤ تا ٥سال پس از وقوع جهش رشد، به‌طور کند شونده خواهند داشت. بیشتر نوجوانان، بسته به زمان بلوغ، در جایی از سنین ١٤ تا ١٦ سال به قد بزرگسالی‌شان می‌رسند.
کودکان برای رشد استخوان‌ها، مفاصل و عضلات‌شان ورزش کنند
بنابر گفته‌های زینب اکبرزاده، فیزیوتراپ تغذیه در کوتاهی قد کودکان، نقش اساسی بازی می‌کند. اکبرزاده می‌گوید: «مساله تغذیه اهمیت دارد. باید در تغذیه کودکان خیلی دقت شود. در رژیم غذایی روزانه کودکان مصرف چربی و کربوهیدرات باید به حداقل برسد و در مقابل مواد غذایی که به رشد سیستم اسکلتی و عضلانی بچه‌ها کمک می‌کند، گنجانده شود.»
او با اشاره به اینکه البته تحرک و ورزش کردن هم نقش بالایی در بلند شدن قد کودکان دارند، عنوان می‌کند: «کودکان و نوجوانان باید حتما یک ورزش مناسب داشته باشند تا رشد استخوان‌ها، مفاصل و عضلات‌شان به درستی انجام بگیرد. یعنی باید دائم وزن و فشاری روی مفاصل آنها وارد شود ولی اگر این اتفاق نیفتد مفاصل کودکان و نوجوانان ضعیف می‌شود.»
شایع‌ترین اختلالات در میان کودکان، مشکلات ستون فقرات، گردن درد و دردهای شانه
بنابرنظر اکبرزاده، قوس کف پا، انحراف زانو- زانوی پرانتری یا ضربدری- مشکلات ستون فقرات، گردن درد و دردهای شانه از شایع‌ترین اختلالات در میان کودکان به شمار می‌روند. او اظهار می‌کند: «گام اول و تاثیرگذار محدود کردن استفاده از لوازم الکترونیکی است. این لوازم در اغلب کشورهای جهان برای کودکان ممنوع اعلام شده در حالی که در ایران برخی خانواده‌ها این لوازم را در اختیار کودکشان قرار می‌دهند.»اکبرزاده ادامه می‌دهد: «متاسفانه در سبک زندگی‌های فعلی بازی‌های ویدئویی، فضای مجازی و ... سبب شده کودکان بیشتر اوقات‌شان را نشسته یا دراز کشیده سپری کنند و یکی از دلایل افزایش اختلالات اسکلتی همین سبک زندگی است.»
رژیم غذایی کودکان ایرانی به سمت کربوهیدرات رفته است
در رتبه‌بندی قدبلندترین ملیت‌ها، کره‌جنوبی در سال ١٩٨٥، در رتبه ١٣٣ قرار داشت ولی در سال ٢٠١٩ به رتبه ٦٠ رسید. دانشمندان بر این باورند که این تغییر قد شهروندان کره‌جنوبی در اثر بهبود رژیم غذایی‌شان در دهه‌های اخیر بوده است. استفان هسو، استاد ریاضیات محاسباتی، علوم و مهندسی در دانشگاه ایالتی میشیگان هم که درباره پیش‌بینی قد افراد تحقیق می‌کند، می‌گوید: «در کره‌جنوبی و چین، شهروندان طی یکی، دو نسل افزایش قد را تجربه کرده‌اند.» بنابرنظر هسو، این مساله ارتباط مستقیمی با بهبود تغذیه شهروندان کره‌جنوبی دارد. او ادامه می‌دهد: «آنها پروتئین، کلسیم و کالری‌های موردنیاز بدن را به رژیم غذایی‌شان اضافه کرده‌اند، بنابراین شاهد افزایش قد نسل‌های جدیدشان هستند.»
سماسادات اکبری، کارشناس تغذیه هم معتقد است، کودکان ایرانی طی سال‌های اخیر تغذیه مناسبی نداشتند، بنابراین کوتاه شدن قدشان خیلی دور از ذهن نبوده است. اکبری با اشاره به اینکه فست‌فودها و غذاهای آماده طی سال‌های اخیر وارد سبک زندگی ایرانیان شده‌اند، به «شهروند» می‌گوید: «نوع طبخ غذاها، موادغذایی فرآوری شده و... در رشد قدی کودکان تاثیرگذار هستند.» بنابرنظر این کارشناس تغذیه طی سال‌های اخیر رژیم غذایی کودکان ایرانی به سمت کربوهیدرات رفته است؛ چه غذاهایی که در خانه طبخ می‌شوند چه غذاهای آماده‌ای که از بیرون تهیه می‌شوند.